آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق به مفسر از زاویه‌ی ظرفیت‌های فلسفی و هستی‌شناسانه‌ای که به دانش تفسیری وی انجامیده و میزان توانایی او برای گریز از سازه‌های داخلی و خارجی که تفسیر وی و دستاوردهایش را شکل داده، از رهگذر مقایسه‌ی علامه طباطبایی، صاحب کتاب المیزان با شهید صدر، صاحب کتاب منه المنان نگاه می‌کند، از آن جهت که آن دو به یک مکتب دینی تعلق دارند، هر چند که راه‌های آنها برای رسیدن به هدف متفاوت است و هر کدام فلسفه‌ی مشخصی را پدید آوردند و تحقیقات خود را بر دسته‌ای از مسائل معطوف کردند، که مهمتر و وسیعتر از همه پرسش از فلسفه‌ی خود ایشان بوده است. هدف از این تحقیق پیگیری تجربه‌های زیستی هر مفسر و نقششان در تفسیر و درک مقصود و مشاهدات و منابع آنها در تفسیر و ابزار آن و مراد مفسر از آنها و دلایل فراوانی و چگونگی دگرگون شدن آنها می‌باشد. بنابراین روش این تحقیق، مطالعه و مقایسه‌ی معرفت‌شناسانه است با کمک هر ابزاری که به تحقق این خوانش کمک می‌کند؛ ابزارهای مختلف تاریخی و بنیادی و داد و ستد با ریشه‌ها و شرایط آنها به مثابه‌ی ابزارهایی که در تفسیر نقش دارند و سپس در آنچه با منابع و مآخذی که هر مفسری بر آنها تکیه کرده و در میان آنها دست به مقایسه می‌زند. نتیجه آن که ریشه‌ها و شرایط به شکل‌گیری دانش تفسیری ایشان کمک کرده و دیگر آن که مقصود آنها از تفسیر بر محور عقیده و پیرامون آن می‌گردد، اما آنها از ابتدا با یکدیگر تفاوت داشتند. طباطبایی مبانی خود را تنها بر قرآن کریم که صحت آن را تضمین می‌کند استوار ساخت که منظور از صحت، ارتباط آن با مفهوم خداوند یگانه است و ابزار تفسیری خود را بر این اساس وضع کرد. از این رو نزد او دین با این سیستم ظریف پیوند خورده و منطق تفسیر با این ابزارها و با آن توسعه می‌یابد. روش او با سازگار کردن میان پیروی و نوآوری و بازنگری و ریشه یابی متمایز شده است. ولی شهید صدر، دین را نظامی برای زندگی می‌بیند و از شناخت گسترده‌ای که آن را به مفهوم نامتناهی خدا ربط می‌دهد، آغاز کرده، معانی را نامتناهی می‌داند و بر این اساس ابزارهای خود را بر پایه‌ی سیستمی که دربردارنده‌ی معانی متعدد و ممکن است و با آنها تفسیر و منطق آن تحول پیدا کرده و روش او با نوآوری و بازنگری و دگرگونی متمایز می‌گردد، استحکام بخشید.

واژه میزان با سایر مشتقات آن، بالغ بر بیست‌وسه بار در قرآن کریم به‌کار رفته است. کاربست این واژه در سیاق‌های گوناگون، بیانگر ذوابعاد بودن آن در دو ساحت دنیوی و اخروی است. بیشتر مفسران با خلط مفهوم و مصداق «میزان» از یک‌سو، و عدم تفکیک میان وضع موازین و چگونگی توزین آن از سوی دیگر، به سخنان پراکنده‌ای تمسک جسته‌اند. بااین‌همه، این مقاله با رویکردی ریشه‌شناختی و استنطاقی در موارد به‌کارگیری واژه موازین، علاوه بر روشن ساختن تفاوت کاربست آن با سایر استعمالات قرآنی، در فرایندی همسو با روایات امامیه، نه‌تنها معصومان را معیار و حقیقت موازین در گستره قیامت معرفی نموده، بلکه سنگینی و سبک بودن موزون افراد را ره‌آورد موافقت ابعاد انسانی ـ اعم از بینشی، ارزشی و کنشی ـ با معیارهای توزین دانسته است. ازاین‌رو با طرح نظریه توسّع معنایی نسبت به مفهوم «میزان»، اطلاق آن را در مورد معصومین (ع)، عامل اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه می‌داند.

بسیاری از مفسران و مترجمان، مراد از«الذکر» در آیه 44 سوره نحل را قرآن می‌دانند. معتقدان این دیدگاه به دو دسته تقسیم می‌شوند: گروه اول که طیف وسیعی از مفسران را تشکیل می‌دهند، قاطعانه این نظر را بیان می‌کنند. گروه دوم ضمن پذیرش مفهوم قرآن برای «الذکر»، به دنبال حل مشکل ظاهری ناشی از این دیدگاه هستند. از سوی دیگر برخی مفسران مقصود از «الذکر» را سنت پیامبر6 دانسته‌اند. بررسی دلایل این دیدگاه‌ها بیانگر کاستی دقت آنان در سیاق و ظاهر الفاظ آیه است. ازاین‌رو نوشتار حاضر پس از اعتبارسنجی دلایل دیدگاه‌های ارائه‌ شده مفسران، با تدبر در ظاهر و سیاق آیه و نیز واکاوی واژه «الذکر»، ثابت کرده که قائلان دیدگاه اول با ایجاد تغییر در ساختار آیه و خروج از معنای ظاهری، و قائلان دیدگاه دوم به دلیل عدم‌ ارائه مستندات کافی،‌ نتوانسته‌اند فهم صحیحی از «الذکر» ارائه کنند. در نهایت نگارندگان این پژوهش، به جهت سازگاری با ظاهر آیه، «وحی تفسیری» را مراد از «الذکر» در این آیه دانسته که به‌نظر می‌رسد در آیات دیگر با «حکمت» از آن نام برده شده است. با پذیرش دیدگاه «وحی تفسیری» برای «الذکر»، این مطلب اثبات می‌شود که در این آیه، «الذکر» غیر از «ما نُزّل الیهم» است و مشکل ظاهری آیه حل می‌شود.

بررسی و معرفی کتاب توحید شیخ صدوق

«ضالّ» با توجه به معنای لغوی و کاربرد آن در شماری از آیات قرآن، به کسی گفته می‌شود که به هدایت آسمانی راه ندارد و این هدایت آسمانی اعم از آگاهی از اسرار غیب یا بهره‌مندی از وحی الهی است. کاربرد آن درباره انبیاء الهی نیز در چارچوب همین معناست: آنجا که در داستان حضرت یوسف(ع)، برادران وی، فرزندانِ پیامبر خدا، در دو مورد پدرشان حضرت یعقوب(ع) را «ضالّ» می‌خوانند:‌ ﴿إِنَّ أَبَانَا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ﴾ (یوسف/8) و ﴿تَاللَّهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ الْقَدِیمِ﴾ (یوسف/95) به معنای انکار اطلاع یعقوب (ع) از اخبار و اسرار غیبی‌ای چون: منتخب الهی بودن یوسف (ع) در بار اول و زنده بودن او بعد از گذشت چندین سال در بار دوم است. «ضالّ» بودن حضرت موسی(ع) در بیان خودش: ﴿قَالَ فَعَلْتُهَا إِذًا وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّینَ﴾ و پیامبر اکرم (ص) در بیان خدا: ﴿وَوَجَدَکَ ضَالاً فَهَدَى﴾ نیز به زمان پیش از نبوت ایشان و بهره‌مند نبودنشان از وحی الهی اشاره دارد.

هدف اصلی قرآن از نقل قصه ها و داستان هایش گذراندن انسان از گذرگاه تاریک و ترسناک و رساندن او به سرزمین روشنایی و هدایت است.منتهی، ضمن تعقیب آن هدف اصلی، گاه مناسبتی ایجاد می کند که داستان برگزیده یی به اندازه و شیوه ی متناسب و با زیبایی هنری راستین، ایراد شود. لیکن نه بر اساس خیال پردازی و قصه آفرینی؛ بلکه بر اساس ابتکار و آفرینش هنری در چگونگی نقل قصه ها. از این روش و شیوه ی قرآن در نقل قصه هاباید تحت عنوان «نظام طرح قصه ها» یا «روش قصه پردازی» در قرآن نام برد. این پژوهش در پی آن است که با تدبر و بررسی در قصه حضرت موسی که یکی از پرتکرارترین قصص قرآن است به نظام طرح این قصه بپردازد و بیان کند که با وجود پراکندگی و تکرار این قصه در جاهای مختلف، از روشی نظام مند و هدفدار در نقل آن استفاده شده است. لذا در فصل های اولیه این پژوهش به تعریفی از قصه و قصه قرآنی پرداختیم سپس با بیان مبادی و مبانی نظام طرح قصه اثبات کردیم که چینش آیات در هر سوره توقیفی است و باید در همان موضع خاص، همان آیه وارد شده می آمده و با قید واقعی بودن قصص قرآن به دنبال مولفه هایی برای تناسب و هماهنگی هر قصه در هر سوره پرداختیم.پس از تحقیق و بررسی به این نتیجه رسیدیم که قصه ها در قرآن از نظام مشخصی پیروی میکنند و طرح این قصه ها نظام مند است، این نظام مندی گاهی بین قصه و هدف و غرض خاص سوره،گاهی بین قصه و ترتیب نزول سوره و همیشه بین قصه و فضای نزول سوره می باشد.به طور کلی در سور مکی بیشتر به داستان موسی اشاره شده است. در این سور (مکی)بیشتر فراز تقابل موسی و فرعون بیان شده است و در سور (مدنی) به پیمان شکنی بنی اسرائیل اشاره شده است.

یکی از ساختارهای نحوی که دقت در آن، نقشی مهم در فهم صحیح مقصود آیات قرآن کریم ایفا می‌کند، اضافه مصدر به فاعل یا مفعول‌به است. گاهی در تشخیص اینکه مصدر به فاعل اضافه شده یا به مفعول‌به، در میان مفسران اختلاف‌نظر وجود دارد. مترجمان نیز گاهی ترجمه‌ای نارسا ارائه کرده‌اند. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی و با بررسی تعدادی از مصدرهای مضاف به فاعل یا مفعول‌به در قرآن کریم، به کشف راهکارهایی برای رفع اختلاف در تعیین نقش معنوی مضاف‌الیه و نیز برای ارائه ترجمه‌ای رسا از این ساختار پرداخته است. راهکارهای برون‌رفت از اختلاف، از این قرار هستند: توجه به نحوه ارتباط جملات با یکدیگر؛ توجه به استناد به فاعل در آیه؛ توجه به علت استفاده از صنایع بلاغی در آیه؛ توجه به سیاق تفسیری (سیاق آیه مورد بحث، غرض هدایتی سوره)؛ توجه به آیات و روایات هم‌موضوع آیه و توجه به اقتضای ادب بندگی. همچنین برای ارائه ترجمه‌ای صحیح و گویا از ساختار مصدر مضاف به فاعل یا مفعول‌به، کاربست این راهکارها لازم است: استفاده از فعل در ترجمه مصدر؛ استفاده از واژه مناسب برای ترجمه ضمیر؛ استفاده از واژه مناسب در همنشینی مصدر مضاف؛ استفاده از توضیحات داخل قلاب؛ پرهیز از فشرده‌نویسی و پرهیز از ترجمه لفظ به لفظ.

از مسائل نوین قرآن‌شناختی که از سوی پاره‌ای از دگراندیشان مذهبی مطرح شده، انگاره تاریخ‌مندی آموزه‌های درون قرآنی است. باوجود ارتباط تنگاتنگ میان گفتمان جاودانگی قرآن و اثرپذیری آن از شرایط نزول، اما سازوکار التزام به ابعاد فراتاریخی‌ قرآن کریم، می‌تواند فصل نوینی را از مطالعات قرآنی فراروی قرآن‌پژوهان بگشاید. این مقاله، با به‌کارگیری رویکردی تبیینی-انتقادی، شبهات تاریخ‌مندی قرآن را اصولاً به دو ساحت «مفهوم‌شناختی» و «آیه‌شناختی» قابل ارجاع می‌داند. ازاین‌رو «مفاهیم قرآنی» نه‌تنها از ویژگی‌های ممتازی چون «قصدی‌بودن معنای واژگان نزد ماتن»، «نزاهت معنایی و جامعیت دلالی» و «هویت مستقل معنایی» در راستای ابعاد فراعصری برخوردارند، بلکه «آیه‌های قرآنی» نیز از رهگذر دو الگوی راهبردی قابل ارائه‌اند: الف) تعمیم‌گذاری مخاطبان قرآن در راستای ابعاد فراتاریخی آن، ب) خطاب‌های طولی دلالت‌های آیات قرآنی. التزام به مؤلفه‌های مزبور، نه‌تنها ابعاد و کارکرد نظارتی قرآن را در زمانه نزول بیش‌ازپیش می‌نماید، بلکه با سازوکاری که اساساً در بن‌مایه کاربست‌های آن به‌کار رفته، بر تمامی نیازهای کلان مخاطبان در سده‌های پسین نیز توسعه یافته است.

یکی از ساختارهای نحوی که نقشی مهم در فهم صحیح مقصود آیات دارد، اضافه‌ مصدر است. از جمله نقش‌هایی که مصدر به آن‌ها اضافه می‌شود، فاعل و مفعول‌به است و گاهی در تشخیص این‌که مصدر به فاعل اضافه شده یا به مفعول‌به اختلاف‌نظر وجود دارد. در این مقاله، اضافه‌ مصدر «ذکر» به «الله» در آیه‌ 28 سوره رعد بررسی شده و اثبات شده که در کنار نظر رایج، مضاف‌الیه در «ذکر الله» می‌تواند فاعل نیز باشد. برای دستیابی به نتیجه، ابتدا بررسی لغوی واژه‌ «ذکر» انجام شده، سپس نظرات مفسران، دسته‌بندی و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و پس از آن به بررسی 20 ترجمه از ترجمه‌های مهم قرآن‌کریم ذیل آیه‌ 28 سوره‌ رعد پرداخته شده است. اکثر قریب به اتفاق مفسران و مترجمان، قائل به مفعول‌به بودن «الله» در عبارت «ذکر الله» بوده‌اند. در ادامه‌ مقاله، ادله‌ای در اثبات فاعل بودن «الله» ارائه شده و سپس «معنای این‌که خداوند بنده را ذکر کند» تبیین شده است. از جمله دستاورد این جستار این است که در عبارت «ذکر الله» می‌توان مضاف‌الیه را فاعل نیز دانست و به مفاهیم شایان توجهی دست یافت. البته فاعل دانستن مضاف‌الیه به معنای نفی مفعول‌به بودن آن نیست؛ بلکه می‌توان آن را هم‌زمان، هم در معنای فاعل و هم در معنای مفعول‌به فهمید.

مسئلهٔ قوامیت مردان بر زنان در آیهٔ ۳۴ سورۀ نساء ازجمله مباحث قرآنی است که شبهات و سؤالات بسیاری دربارۀ کارآمدی آن مطرح شده است؛ به‌طوری که برخلاف فراعصری و فراتاریخی‌بودن همهٔ آیات قرآن کریم، برخی آن را تاریخمند و مربوط به عصر نزول یا قابل‌تغییر در زمان حال دانسته‌اند. پر واضح است که چنین نگاهی به آیه و لغو و تعطیلی حکم آن در تغایر کامل با ابدی و ازلی‌بودن همهٔ آموزه‌های قرآن‌کریم است. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی‌تحلیلی نشان داده شده است که برداشت‌های نادرست قرآن‌پژوهان از این آیه و تفسیر آن به برتری مردان بر زنان درنتیجهٔ حاکم‌کردن روایات سبب‌ نزول بر فهم آیه حاصل شده است. همچنین با استفاده از دیگر آیات، یعنی با معیار قراردادن خود قرآن کریم، این برداشت حاصل شده است که خداوند در این آیه موکداً به مردان دستور می‌دهد به‌علت تفاوت‌های تکوینی و همچنین بیشتربودن اموالشان، که از تفاوت تشریع سهم‌الارث در مردان و زنان حاصل شده، تکیه‌گاه و حامی زنان باشند. به این ترتیب علل مذکور در آیه، تغییرناپذیر و دائمی و درنتیجه، حکم قوامیت نیز تغییرناپذیر، دائمی و کارآمد برای همیشه خواهد بود.