آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

درک و احساس مناسب از عدالت کیفری نزد شهروندان ازجمله مسائل مهم اجتماعی است که تحقّق آن در گرو فراهم‌آمدن شاخصه‌های عدالت کیفری در فرایندهای جزایی از یک سو و برخورداری جامعه و افراد از زمینه‌های احساسی و شناختی مناسب از سوی دیگر است. استنتاج معیارهای عدالت کیفری مطلوب حاصل سال‌ها تجربه و تأمل است که در رویکردهایی نظیر «رویکرد ترمیمی» انعکاس یافته است. بررسی عوامل و زمینه‌های درک این معیارها از سوی شهروندان از راه یافته‌ها در منابع جامعه‌شناختی و روان‌شناختی و با الهام از متون دینی موضوع این تحقیق است. حاصل این بررسی آن است که در صورت تحقّق عینی معیارهای عدالت کیفری در نظام جزایی، ادراک و احساس مطلوب از عدالت کیفری برای شهروندان تنها زمانی تحقّق می‌یابد که ایشان علاوه بر آگاهی و باور نسبت به معیارهای عدالت کیفری در رشد عاطفی و برخورداری از عدالت اجتماعی دچار آسیب نبوده و در برآورده‌شدن «نیازهای پایه زندگی» خود که به‌ لحاظ رتبی بر «نیاز عدالت» تقدم دارد، دچار مشکل نباشند. این همه در کنار نظم دیوان‌سالاری در نظام اداری کشور و اطلاع‌رسانی دقیق، شفاف و صادقانه از فرایندهای کیفری در نظام قضایی می‌تواند زمینه‌های مناسب برای ادراک و احساس مطلوب شهروندان از عدالت کیفری در جامعه در حال زیست خود را فراهم آورد.

جریان روشنفکری دینی ایران که اشخاص و خطوط فکری متنوع و متکثری، آن را راهبری می‌کنند، نیاز به واکاوی، تحلیل و بررسی این اهداف و مقایسه آنها با اهداف و رویکردهای روشنفکری حوزوی اهمیت بالایی دارد. در این مقاله تلاش می‌شود ضمن ارائه گزارشی اجمالی از رویکردهای اندیشه‌ای مهم‌ترین جریانات روشنفکری دینی در دهه‌های پس از انقلاب اسلامی به بررسی انگیزه‌ها و چشم‌اندازهای فکری آنها پرداخته شود تا با تحلیل و بررسی دغدغه‌های این جریانات تا حدودی، مسئله‌بندی روشنفکری دینی در کشور، مورد بازخوانی مجدد قرار گیرد. این نوشتار پس از بیان و تعریف مفهوم روشنفکری، به بررسی مهم‌ترین دیدگاه‌های روشنفکری دینی در کشور با توجه به زمینه‌های پیش گفته خواهد پرداخت تا ضمن بیان دیدگاه‌ها به مشکلات آنها در کامیابی به اهداف مورد نظر اشاره شود. محور مباحث در جریانات روشنفکری دینی در سمت و سوی روشنفکران دینی غیر حوزوی، متمرکز بر اندیشه‌های آقایان سروش و ملکیان و نگاه کلی بحث در بخش روشنفکری حوزوی، ناظر به جریان کلی نواندیشی و تحول‌خواهی در حوزه‌های علمیه است.

يکي از مسائل مهم جوامع بين‏الملل در مخاصمات مسلحانه بين‏المللي، گرفتن اسير و نوع برخورد با اسرا است که در اين ميان قراردادهايي مانند قرار داد ژنو تاريخ 27 ژوئيه 1929 براي حقوق اسرا نوشته شده است كه کشورهاي امضاء‌کننده ملزم به انجام آن هستند. دين مبين اسلام نيز در اين ميان، قوانين و مقررات مهمي براي اسرا دارد. عمل نکردن به اين قوانين، حکم جنايات بين‏المللي دارد. اما مسئلة مهمي که بعضاً براي يک رزمنده درباره بحث اسارت پيش مي‏آيد، تعارضاتي است که در برخورد با يک اسير براي يک رزمنده در حين جنگ ايجاد مي‏شود که بايد يک طرف تعارض را انتخاب کند و هر طرف را که انتخاب کند، از لحاظ اخلاقي دچار مشکل مي‏شود. لذا وظيفه او در اين موارد چيست؟ اين بحثي است که در اين مقاله به آن خواهيم پرداخت و دستورات اسلام را در اين تعارضات مورد بررسي قرار خواهيم داد. اين مقاله، به روش کتابخانه‏اي انجام شده است.

به بررسی مبحث اتحاد عاقل و معقول پرداخته است که در میان مباحث فلسفی جایگاه و اهمیت ممتازی دارد. پیشینه این بخش از فلسفه، بسیار کهن است و طرح این بحث در آثار فیلسوفان از جمله افلاطون و ارسطو دیده می‏شود. نگارنده، نخست پرسشها و موانع و مشکلات این پژوهش را تقسیم‏بندی کرده، سپس به تشریح تاریخچه این بحث از آغاز طرح آن، میان فیلسوفان یونان و نوافلاطونی و نقل آراء و نظریات برجستهترین آنها پرداخته است. به اعتقاد نویسنده نخستین فیلسوف مسلمان که مسئله اتحاد عاقل و معقول را در فلسفه اسلامی مطرح کرده، کندی و ابو نصر فارابی است که به گونهای عمیق‏تر و روشن‏تر به این موضوع می‏پردازد. ابن ‏سینا به رد و انکار این نظریه پرداخته است که مولف ضمن پژوهش و بررسی دیدگاههای او، منابع و مستندات او را در پاورقی ذکر می‏کند. وی در ادامه تعریف و تحلیل واژههای عقل، عاقل و معقول، مفهوم اتحاد، انواع و اقسام اتحاد، ارتباط منطقی و فلسفی این مبحث با علم حصولی و علم حضوری را بیان می‏کند. در پایان، مراتب علم و عقل از منظر حسی و منطقی و فلسفی، دلایل فیلسوفان مسلمان و غیر مسلمان در مورد اتحاد عاقل و معقول، ادله منکران این نظریه و آثار و ثمرات این مبحث فلسفی مورد بحث قرار گرفته است.

بهره‌گیری از معارف اخلاقی ‌ـ ‌تربیتی نهج البلاغه نیازمند فهم مقاصد کلام حضرت علی(ع) است تا فارغ از تحمیل معنایی، دلالت‌های کلام آن حضرت روشن شود. این پژوهش با چنین هدفی انجام شده است تا با روش توصیفی ‌ـ ‌تحلیلی، به بررسی کلمات آن حضرت بپردازد و به کشف خطوط کلی و تفکر کلان امیرالمؤمنین7 در باب اخلاق هنجاری دست ‌یابد و با در نظر گرفتن آن، دلالت‌های روشی آن را استخراج کند. آنچه در این تلاش به بار آمد، نشان می‌دهد که آن حضرت(ع) ملاک بایستگی و نبایستگی یک عمل را در پیامدها و نتایج آن می‌دانند، به گونه‌ای که فضایل و رذایل اخلاقی نیز بر اساس غایات آنها، به صدق و کذب اخلاقی متصف می‌شوند. از سوی دیگر، آن دسته از روایات که موهم دیدگاه فضیلت‌گرایانه است، نوعی تفکر غایت‌گرا را نشان می‌دهد و دلالتی بر فضیلت‌گرایی محض ندارد. غایت‌گرایی موردنظر آن حضرت(ع) از دیدگاه‌های موجود، ممتاز است، به این دلیل که مبدأ و منتهای این حرکت غایی، توحید است. شاید بتوان نام «غایت‌گرایی توحیدی» را بر آن نهاد. در باب دلالت‌های تربیتی نیز آن حضرت برای نیل به غایت‌گرایی توحیدی از سه نوع اقدام تربیتی استفاده می‌کردند که بخشی متوجه شرایط مطلوب مربی است، بخشی به ظرفیت‌های متربی برمی‌گردد و برخی نیز ناظر به محتوا و ابزار تربیت است.

بیشتر اندیشمندان مسلمان و از جمله استاد جوادی­آملی، با استناد به دلالت برخی از آیات و روایات، براین باورند که افعالِ اخلاقی کسانی که ایمان به خداوند متعال ندارند لزوما مشمول پاداش اخروی نمی­شود. البته به عقیده ایشان انسانهای اخلاق­مداری که به دلیل قصور و محرومیت از دریافت هدایت وحیانی و ایمان بی­بهره مانده­اند، از تمام نتایج فعل اخلاقی خود بی­بهره نبوده و دست­کم در قالب کاهش عقاب اخروی سود خواهند برد؛ بر این اساس یا باید نیل به پاداش و کمال اخروی را برای این افراد کلا منتفی دانست و یا در حتمیت آن شک کرد. در این مقاله میزان هماهنگی این دیدگاه با برخی مبانی کلامی و تفسیری بررسی شده است؛ براساس این مبانی، ظرفیتهای وجودی مخلوقات الهی متناسب با هدف و کمال نهایی آنها در خلقت بوده و عبارت است از فطرت و عقلانیتی که زمینه اخلاقی ماندن را برای آنها فراهم می­آورد. چنانکه هدف از خلقت انسان نیل او به کمالات اخروی بوده و نه صرفا رفع عقاب، و اگر یگانه راه رسیدن به این کمال بهره گرفتن از قدرت انتخاب و اختیار در بزنگاه­های امتحان دنیوی است، لاجرم باید پذیرفت کسانی که از روی قصور از موهبت ایمان برخوردار نبودند اما با تلاش خود از دام وسوسه­ها گریخته، انتخاب درست کرده­ و اخلاقی زیسته­اند، نباید از کمال لایق نوعِ انسان درحیات جاودان بی­بهره بمانند. اهمیت این مساله آنگاه آشکارتر می­شود که می­بینیم بیشتر انسانها در طول تاریخ بی­هیچ تقصیری از هدایت وحیانی و به تبع آن ایمان به خداوند محروم مانده­اند؛ چنانکه مسیر فوق را برای این تعداد کثیر از انسان­ها گشوده ندانیم، ناچار باید برای تبیین حکمت الهی در خلقت آنها چاره­ای بجوییم که با عدالت خداوند در نحوه آفرینشِ نوعِ انسان سازگار باشد.