آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نسبت میان مقوله دین و انسان در دوره جدید زیر سایه تأملات متفکران پروتستان اهمیتی ویژه یافت والهیات جدیدی را شکل داد که زیر سایه آن مواجهه با لوازم دنیای مدرن صورت می‌پذیرفت. مواجهه مصلحان پروتستان با دنیای مدرنی که به آرامی در حال شکل گیری بود نه تنها به ظهور الهیات جدید منجر شد بلکه عامل بسیار مهمی در شکل گیری دوره جدید در فلسفه غرب بود. انسان شناسی ای که مارتین لوتر ارائه داد ویژگی هایی داشت که سبب تفکیک فلسفه از الهیات در دوره جدید شد و به فیلسوف دوره جدید این فرصت را بخشید که فارغ از گزاره های دینی امکان طرح مباحث فلسفی را بیابد. تأکید لوتر بر الهیات غیر عقلی و حمله او به سنت مدرسی زمینه جدایی فلسفه وبه عبارت دقیق تر عقل از الهیات را فراهم ساخت. جدایی ای که شاید بتوان آن را مهم ترین دستاورد نهضت اصلاح دینی در عصر جدید دانست. از دیدگاه سنت مدرسی قوای روح کارکرد نسبتا خود مختاری دارند آنها مدیریت و کارکرد خاص خودشان را دارند و قوای روح به صورت طبیعی این کارکرد‌ها را به انجام می‌رسانند. اما از نظر لوتر قوای روح هرگز به صورت خودکار عمل نمی‌کنند بلکه ارتباط میان عقل و اراده، یعنی طریقی که بوسیله آن این قوا مورد استفاده قرار می‌گیرند، توسط یک واحد بالاتر که برای انسان عامل تعیین کننده است، معین می‌شود. لوتر تأکید می کند که اگر انسانی بخواهد آزادی اراده را بدست اورد در واقع کوشیده چیزی را تصاحب کند که تنها متعلق به خداوند است.ازادی اراده منحصرا برای اوست. . ایمان درست و حقیقی به خداوند مستلزم ایمان به اراده آزاد و تغییر ناپذیر اوست. . از نظر لوتر اراده بشر تغییر پذیر است و در اثر هبوط و خارج شدن از بهشت در بند گناه اسیر است و اراده بشر به فیض و لطف الهی نیازمند است.از نظر لوتر حکم و اراده الهی بر همه چیز الویت دارد بشر در اسارت گناه است و نجات او فقط در قلمرو انتخاب خداوند است. وجود این لطف نیز صرفاً با وجود ایمان توجیه می‌شود. سبب نجات، ایمان به عمل نجات بخش مسیح است که شعار اصلی لوتر در ساختار الهیاتی اش محسوب می شود. از نظر لوتر تأکید بر آزادی اراده به معنای انکار نقش مسیح در کفاره و بخشش گناهان پیروان اوست. عادل شمردگی بوسیله فیض و از طریق ایمان خط اصلی فکری لوتر در بحث از آزادی اراده است.لطف الهی نیز بر اهمیت جاودانگی مرگ و رستاخیر مسیح تأکید دارد بر این اساس خداوند با قربانی شدن او و نه به سبب اعمال ما دامنه لطف خود گسترش داده است

هیدگر با فهم وجود انسان به مثابۀ دازاین، یعنی موجودی که طرح وجود خود را افکنده و خود را زمان­مندانه بار می‌­آورد، موفق می­‌شود تا ازخود- تعینیِ نابازنمودی سخن بگوید. منظور از خود-تعینیِ بازنمودی مجموعه‌­ای از قواعد و ضوابط است که به مثابۀ یک اپیستمه، هنجاریت و مأنوسیت ویژه­ای را پیشاپیش برای تعینِ فاعل انسانی تحمیل می‌­کنند. از نظر هیدگر دازاین موجودی است که با ساحتِ خودیتِ خنثای خود نسبتی ذاتی دارد و چون این ساحتِ خودیت بالذات آینده‌سو است برای همین دازاین موجودی است که با رخ­دادن از آینده، به طور ساختاری نه تنها خود-تعین است بلکه این خود- تعینی، خود- دگرگون کننده بوده و دربرابر تصاویر ثابت یا تحمیل­‌های بیرونی برای یک شکل زندگی عمومی مقاومت می­کند؛ اما به نظر چنین می­‌رسد که این تنها هدف یا غایت هیدگر بوده و پروژة او در هستی و زمان به قسمی از استعلاگرایی دچار می­شود. نتیجه این ابتلا تا میزان زیادی فهمی از اخلاق به مثابۀ اخلاق در-جهان-بودن یا همان خود-تعینی را قرین فهمِ خودتعینیِ صوری کانتی می­‌کند.

در این نوشتار قصد آن داریم با رجوع به مقدمه مهم ترین جامع از جوامع حدیثی امامیه، یعنی کتاب شریف اصول کافی به قلم ابوجعفر اسحاق کلینی(م. 329ق.) تقریر وی از مبانی شناخت دین خاتم را به شیوه ای که در نوع خود یگانه و بی نظیر است، معرفی کنیم. کلینی در این تقریر، ضمن بیان مناط و ملاک نیازمندی کائنات آگاه و مسئول به نبیّ و وصی(علیه السلام)، به شیوه ای برهانی وجود امام معصوم(علیه السلام) را در سپهر هستی بر پایه مقتضیات عقل و دانائی تبیین کرده و نشان داده است که فلسفه وجودی امام و تبعیت از او با مقتضای نظام تکوین و فلسفه آفرینش مطابقت تامّ و تمام دارد. به نظر می رسد این موضوعی است که در ذیل مبحث ملازمه میان عقل و شرع مندرج و قابل طرح است و امروزه جای تفصیل آن در گفتمان فلسفه دین خالی است و نیاز است که به آن پرداخته شود.

پژوهش حاضر به بررسی تکامل اجتماعی انسان بر اساس «حکمت متعالیه نبوی و ولایی» از دیدگاه صدرالمتألهین شیرازی، بروش تحلیلی‌ـ‌توصیفی پرداخته است. اهمیت و ضرورت بحث از آن جهت است که شناخت بسیاری از مقوله‌های اجتماعی، ازجمله «معیار شقاوت و سعادت حقیقی»، «نحوۀ تعامل فرهنگ و سنن جامعه با رفتارهای اجتماعی»، «آزادیهای فردی و اجتماعی»، «حقوق شهروندی» و...، متوقف بر تبیین علت و شاخصه‌ها و آثار تکامل اجتماعی انسان است. در مباحث مطروحه، ضمن آنکه به بررسی مفاهیم کاربردی از کمال و تکامل، حقیقی و اعتباری بودن جامعه و جایگاه انبیا و وارثان آنان توجه شده است، بتبع نظریات ملاصدرا درباب صیرورت نفس ناطقه و حرکت اشتدادی وجود، اتصال انسان به «عقل فعال» و بتبعیت از آن، شکوفایی عقلی، دلیل تکامل برای نوع انسان شمرده شده است. از نظر ملاصدرا، مهمترین شاخصه‌های تحقق کمالات عقلی برای نوع بشر، عبارتند از: متابعت از نبی و ولیّ، تشبه به معبود و تخلّق به اخلاق الله. یافتۀ این تحقیق بر این نکته تمرکز دارد که صدرالمتألهین در مباحث جامعه‌شناسی، با ارتقای حکمت متعالیۀ خود به «حکمت متعالیۀ نبوی و ولایی»، آثار تکامل اجتماعی انسان را در چهار مقولۀ «ایجاد مدینۀ فاضله یا امت واحده»، «کشف و نمایش گنجینه‌های عقلی توسط نبی و ولیّ»، «طلب آخرت و اعراض از حب دنیا» و «تشکیل تمدن متعالی» دنبال مینماید.

این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسش است که غزالی تا چه حد در ارائة تعریفی از نفس پیرو ارسطو بوده است و آیا تفسیر وی از علم‌النفس ارسطویی، تفسیری کلامی و الهیاتی است یا تفسیر محض فلسفی است و یا هر دو رویکرد را دربردارد. ارسطو ضمن ارائة دو گونه تعریف طبیعی و مابعدالطبیعی از نفس، در تعریف طبیعی نفس را مرتبط با بدن می‌داند و در تعریف مابعدالطبیعی، آن را مستقل از بدن و شناختش را در ارتباط با شناخت موجود زنده می‌داند؛ اما غزالی با رویکردی دینی و از منظر شریعت، شناخت حقیقت نفس را موضوعی مرتبط با حقیقت مرگ و خودشناسی در نظر می‌گیرد و بر لزوم شناخت نفس انسانی برای نیل به معرفت الهی تأکید می‌ورزد. وی نفس را آینه‌ای می‌داند که نظاره در آن، دیدار حق را به دست می‌دهد. غزالی در تعریف فلسفی خود از نفس مانند ارسطو بر کمال اول بودن نفس تصریح می‌کند و معتقد است نفس فقط با عقل ادراک می‌شود.

با ظهور نظریة نسبیّت خاص، که در آن مفاهیم زمان و فضای مطلق کنار گذاشته می‌شوند و نسبیّت عام، که با تعبیرِ تجربی از هندسه و توجه به هندسة نااُقلیدسی همراه است، برخی عناصر مبنایی در نقد اول کانت، از جمله مفاهیم زمان و فضای مطلق و جایگاه هندسة اُقلیدسی به‌عنوان گنجانیدة شهودِ فضاییِ محض، متزلزل گشتند و همین امر واکنش‌های متفاوتی را برانگیخت. نظریة نسبیّت اینشتین از سه بابت در فلسفة کاسیرر ثمربخش ظاهر می‎‌شود. الف) اندراج نظریة نسبیّت اینشتین به‌عنوان تاییدی بر معرفت‌شناسی عمومی وی، ب) اثبات کارایی اصول معرفت‌شناسانۀ کانت - ایدئالیسم انتقادی - در تحلیل نظریة نسبیّت، ج) کاربستِ اصل نسبیّت بر خودِ «نقد شناخت» و تبیین پروژۀ فلسفۀ صورت‌های سمبولیک. کاسیرر در فلسفة کانت «قاعدة فهم» را دارای نقشی بنیادی در ایجاد نسبت‌های زمانی و فضایی می‌داند و هندسة اُقلیدسی را همبستة ضروری صورتِ پیشینیِ ادراکِ فضایی در فلسفة کانت نمی‌داند. همچنین از دید کاسیرر به دلیل وجود ضروریِ صورت‌های مفهومی ناوردا (مانند زمان، مکان، عدد و تابع) در نظریه‌ها، مقایسه بین نظریه‌ها امکان‌پذیر می‎‌شود و می‌توان نتیجه گرفت که با پیشروی علم، نظریات علمیِ جامع‌تر (به‌لحاظ گسترۀ تبیینی) و پالوده‌تر (به‌لحاظ کنار گذاشتنِ دیدگاه‌های جوهری) می‌شوند. در نتیجه گذار از نظریات علمی متقدم به متأخر به شکلی تصادفی و اختیاری صورت نمی‌گیرد و تابع ضرورتی عینی ست؛ اگرچه نظریۀ فیزیکی عالی‌ترین صورت شناخت نیست و در کنار سایر صورت‌های نمادین بخشی از فعالیت نمادپردازی انسان محسوب می‎‌شود.