آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«ترتیل» که در قرآن و در خصوص نحوه خواندن قرآن در دو موضع قرآنی به‌کار رفته، از دیرباز اصطلاحی کلیدی و مرجع برای ارزیابی درستی و نادرستی خواندن قرآن شد و این در حالی است که هم در تعریف ترتیل و هم در عمل و مصداق آن اختلاف شده است؛ هرچند همه مدعی آن‌اند که تعریف و عمل آنها متجلی در قرائت قرآن، مصداق ترتیل است. امّا همچنان این پرسش‌ها مطرح است که حقیقت تعریف ترتیل و مراد از آن عملاً چیست. در این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی و نیز کتابخانه‌ای، به گردآوری، تحلیل و مقایسه داده‌ها، به اتکای مهم‌ترین مصادر معناشناسی این واژه، یعنی علوم لغت، حدیث، تفسیر، قرائت و فقه، معنای ترتیل واکاوی شده و تلاش گشته به این پرسش‌ها پاسخ داده شود. حاصل این تحقیق آن است که معنای ترتیل و مراد از آن در قرآن، خواندن صحیح و دقیق حروف و کلمات به‌صورت شمرده و همراه با تأنّی است.

یکی از مباحث متداول تاریخ حدیث نزد مسلمانان، زمان آغاز نگارش آن است و مشهور آن است که زمان آغاز نگارش حدیث نزد اهل سنت، اوایل قرن دوم و به فرمان عمر بن عبدالعزیز خلیفۀ اموی بود و برای اثبات آن اخبار و اقوالی استناد می‌شود. اما حقیقت امر چیست؟ این مستندات تا چه اندازه‌ای معتبرند؟ آیا مستنداتی بر خلاف آن وجود دارد؟ تحقیق پیش رو به روش توصیفی‌تحلیلی و نیز کتابخانه‌ای، در صدد پاسخ به پرسش‌های بالاست و در نهایت نشان می‌دهد که داستان عمر بن عبدالعزیز و فرمانش و آغاز نگارش حدیث به‌سبب آنکه توسط عموم اهل سنت ذکر می‌شود، چندان معتبر نیست و هم اخبار و اقوال در این باره بسیار متعارض‌اند و هم مستندات بسیاری در دسترس است که نشانگر نگارش حدیث، پیش از آن است و عملاً سخن از زمان آغاز نگارش حدیث به فرمانی، منتفی است.

اختلاف قرائت قرآن کریم از ابتدای ظهور خود، با این پرسش‌ چالش برانگیز همراه بوده است: آیا موارد مورد اختلاف در قرائت قرآن، از حیث اصول کلی و موارد جزئی(فرش الحروف) به معنا و دلالت قرآن آسیب‌ می‌رساند؟ و در حقیقت: آیا این موارد اختلاف قرائت، دارای توجیه نقلی و علمی به خصوص از نظر علم نحو(که مهم‌ترین مرجع اثبات و رد صحت دلالت یک وجه در یک متن است) دارند؟ از این رو، مفسّران و نیز نحویّان از دیرباز، درصدد بیان وجوه صحّت تک‌تک قرائت‌های قرآنی بوده و نسبت به برخی از علما- که در خصوص برخی از قرائت‌ها تردیدهایی داشته- موضع گرفته و ادله مختلفی برای اثبات صحّت این قرائت‌ها از حیث معنا و عربیت ارائه داده‌‌‌اند. این پژوهش، به روش کتابخانه‌ای و جمع‌بندی و تجزیه و تحلیل داده­ها، تلاش دارد این دانش را از حیث اصطلاح، تاریخ، روش‌ و گونه‌های توجیه و نیز منابع مهم آن مورد بررسی قرار داده تا علاوه بر آشنایی هر چه بیشتر نسبت بدین دانش، به پرسش مطرح پاسخ داده شود که اختلاف قرائت‌های قرآنی، فارغ از اصالت یا عدم اصالت آن، از حیث اعراب و معنا قابل توجیه می‌باشند.

پدیدۀ جعل حدیث، از دیرباز نزد مسلمانان امری شناخته شده بود و پیوسته دربارۀ آن، هشدارهایی حتی از سوی معصومان(ع) صورت گرفته و تألیفات بسیاری در تبیین و مصداق‌یابی آن نوشته شده است و دانشمندان از جنبه‌های مختلفی بدان پرداخته‌اند که از آن جمله است اشاره به شخصیت‌هایی که به کار جعل حدیث مشغول بوده و احادیثی جعلی بدان‌ها منسوب است. یکی از مشهورترین این افراد، ابن أبی‌العوجاء است که کمتر کتاب مربوط به تاریخ حدیث است که از او و ادعاهایش در خصوص جعل حدیث و تغییر احکام دین بر اساس این احادیث سخن نگفته باشد. امّا آیا او شخصیتی حقیقی دارد یا افسانه‌‌ای؟ ادعاهای منسوب به او از حیث تعداد احادیث جعلی او و تغییر احکام شرعی توسط این جعلیات، تا چه اندازه با حقیقت سازگار است؟ در این مقاله که به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل داده‌ها است، پس از ذکر گزارش‌هایی تاریخی مربوط به این فرد و بررسی و نقد آن‌ها و معلوم شدن تعارضات و اشکالات سندی و متنی این گزارش‌ها، آشکار می‌شود که هر چند می‌توان از وجود تاریخی این فرد و متکلم بودنش ـ متکلمی معارض اسلام ـ سخن گفت اما نمی‌توان ثابت کرد که وی در کار جعل حدیث و اشاعۀ آن و تغییر احکام اسلامی بر اساس آن‌ها بوده است.

معناشناسی شاخه ای از زبان شناسی میباشد که به مطالعه شبکه روابط بین صورت زبان و پدیده های جهان خارج و مفاهیم ذهنی ما میپردازد. معناشناسی فرآیندیست که میتواند قرآن پژوهان را هر چه بیشتر با واژه های قرآنی آشنا کند و معناشناسی واژه های قرآن از مهم ترین روش های فهم صحیح آن به شمار می آید .واژگان یوم و ایام در متن قرآن کریم به صورت مکرر و برای بیان مفاهیم اساسی از جمله مراحل خلقت و معاد استفاده شده اند . یوم و ایام در مقاطع گوناگون زمانی در معانی مختلف به کار رفته است . کاربرد و استعمال اصلی واژه ی یوم، زمان و وقت میباشد و سایر معانی مثل روز قیامت، هنگام، زمان حاضر، دوره و ... به نوعی با معانی اصلی در ارتباط میباشد. منظور از معناشناسی تاریخی، شناخت معنای وضعی واژه و تحولات معنایی آن میباشد. در مرحله معناشناسی تاریخی، معنای واژه در دوره قبل از نزول قرآن یعنی دوران جاهلیت، مخضرمین و اسلامی مورد بررسی قرار میگیرد. در معناشناسی توصیفی، به بررسی رابظه معنایی واژگان در یک حوزه معنایی و در مقطع زمانی خاص پرداخته می شود، به این صورت که به کاربرد واژگان یوم و ایام تنها در متن قرآن کریم توجه می شود. در این تحقیق معانی و کاربردهای مختلف این واژگان در قرآن کریم، کتب معتبر تفسیری تاریخی، شعر های عربی و ضرب المثل ها در سه دوره مختلف جاهلی، مخضرمین و عصر اسلامی مورد بررسی قرار داده و نتایج نهایی شامل تفاوت ها، شباهت ها و تطورات معنایی این واژگان را بیان نموده ایم.

ترجمه قرآن به زبان های مختلف، به خصوص به زبان فارسی، از دیرباز رایج بوده است. در دوران متأخر، به جهت گسترش سواد عمومی ایرانیان و روی‌ آوردن آنها به مطالعه قرآن و توجه به معانی آن، روند ترجمه قرآن افزایش یافته است. از سویی دیگر، با توجه به قداست متن قرآنی و اهمیّت معانی آن در اندیشه و عمل مسلمانی، صحّت ترجمه اهمیّت ویژه‌ای دارد؛ اما با وجود این، ترجمه‌های موجود، کمابیش اشکالاتی کلی و جزئی دارند و هنوز ترجمه‌ ایده‌آلی از قرآن عرضه نشده است و چه بسا چنین امیدی قابل تحقق نباشد. از جمله این ترجمه‌‌ها، ترجمه الهی قمشه‌ای است که در وسعت بسیاری در دسترس عموم قرار گرفته و می‌گیرد. شادروان الهی قمشه‌ای در تأسیس شیوه ترجمه امروزین و راحت و روان قرآن کریم (به نثر معیار و معاصر و روز) سهمی فراموش نشدنی دارد؛ اما با وجود این، ترجمه او اشکالات بسیاری دارد. مقاله حاضر که چکیده رساله فوق لیسانس می‌باشد، بر آن است تا با بررسی ترجمه الهی قمشه‌ای ـ عمدتاً از ده جزء آخر قرآن ـ نشان دهد که این ترجمه نیز متأسفانه از اشکالات بسیاری دارد و چنان به ویرایش جدی نیازمند است که اعمال آن به تغییر کلیت ترجمه و ظهور ترجمه‌ای جدید منتهی می‌گردد.

ابدال یکى از اصطلاحات فرهنگ اسلامى نزد فریقین است که از دیرباز بر زبان احادیث و علماى دین ظاهر شده است. اما این اصطلاح به چه معناست؟ مصادیق آن کدامست؟ نظر اهل سنت و شیعه در این باره، با توجه به احادیث و نظرات مطرح، چیست؟ ... . در این مقاله سعى مى‏شود از طریق پژوهشى کتابخانه‏اى، با بررسى احادیث ابدال و نیز اقوال مرتبط بدان، هر چه بیشتر مدلول و مراد این اصطلاح نزد مسلمانان و نیز عقیده آنان نسبت بدان کشف ‏شده و در نهایت آشکار ‏گردد که این اصطلاح به هیچوجه به صورتى دقیق با معنایى مشخص به کار نرفته است و بسیاری از دانشمندان نسبت به اصالت اسلامی این اصطلاح و احادیث دربردارنده آن به دیده تردید و انکار نگاه می‌کنند. امید است که این مقاله گامی کوچک در مفهوم‌شناسی یکی از اصطلاحات اسلامی بردارد.

در کتب فقهی، تفسیری و نیز تجویدی فریقین، بسیار دیده می‌شود که تعابیری در تعریف اصطلاحی «ترتیل» به نقل از پیامبر و امام علی مورد استناد قرار گرفته است، اما این استناد تا چه اندازه صحیح است؟ در نوشتار حاضر تلاش شده، این تعابیر منسوب، ردیابی و تبارشناسی شده و صحّت انتساب آنها مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد تا روشن گردد که این اقوال آیا از حیث حدیث‌شناسی، شرایط صحت صدور از معصوم را دارند یا نه؟ به عبارت دیگر، نه به نقد مفهومی، بلکه به نقد نفس الامری اقوال منسوب در قالب حدیث پرداخته می‌شود.