آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

به رغم همه تلاش های تاریخی انسان در شرق و غرب عالم، او همچنان به جامعه مطلوب دست نیافته و نیز، به تلاشی موثر در بازتولید الگوهای آسمانی منبعث از وحی برای درمان دردهای روز خویش نپرداخته است؛ ازاین رو، نوشته حاضر در پی پاسخ به این مساله است که: الگوهای تغییر و تحول سیاسی- اجتماعی از نظرگاه قرآن چیست؟ (سوال). در الگوی قرآنی تغییر و تحول سیاسی- اجتماعی، با در نظر داشتن دو مبنای انسان شناختی اختیار، مسوولیت و سازکارهایی چون تلاش برای برپایی عدالت و جهاد، دگرگونی از درون انسان آغاز شده و با اصلاح در سطوح مختلف می تواند جامعه نامطلوب را به سوی جامعه مطلوب راهبری کند، آن سان که این تغییرات در دوره انقلاب اسلامی ایران و اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) آغاز شده است. (فرضیه) در دنیای شتابنده و در حال دگرگونی، شناخت الگوهای تحول سیاسی- اجتماعی آن هم از منظر اندیشه سیاسی اسلام به ویژه قرآن کریم، پراهمیت است. (هدف) در کلام خداوند، الگویی متفاوت و متمایز برای تحول سیاسی- اجتماعی وجود دارد که تلاش شده تا با روش تفسیر اجتهادی، به دست آید. (روش) ارائه الگوی تغییر و تحول سیاسی در قرآن که مبتنی بر عناصری چون اختیار انسانی، توانایی او بر تغییر، مسوول بودن در تحول سیاسی و همیشگی اش در برابر تغییر، جدید است. (یافته)

هدف پژوهش حاضر واکاوی دیدگاه قرآن کریم پیرامون حق انتخاب در آزادی­ سیاسی بود. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که قرآن کریم آزادی سیاسی و حق انتخاب را برای همه شهروندان با هدف رشد و انتخاب برتر به رسمیت شناخته و با به کارگیری آموزه­هایی چون مشورت، امر به معروف و نهی از منکر، نقد و نصیحت، اجرایی می­شود، ابعاد آن را می­توان در مواردی چون «حق انتخاب­گری»، «حق انتخاب شدن» و «حق تعیین سرنوشت»، رصد کرد، تا مردم با انتخاب خود، از موانع بیرونی سیاسی ـ اجتماعی و تحمیل ظالمانۀ قدرت حاکم، رهایی یابند. این آزادی در عرصه تکوینی است و انسان البته به عنوان خلیفه خدا باید در چارچوب دستورها و احکام الهی عمل کند و به لحاظ تشریعی راه راست و مسیر الهی را برگزیند.

عدالت در قرآن کریم، جایگاهی بنیادین دارد و برپایی آن، هدف رسالت انبیا بیان شده است، وجه سیاسی این ارزش و تبیین مبانی انسان‌شناختی آن، امروزه برای جامعۀ اسلامی اهمیتی دو چندان دارد؛ مبانی، غالبا ویژگی شفاف‌سازی و جداسازی مکاتب از یکدیگر را بر عهده دارند. این نوشتار در جستجوی آن است تا با روش تحلیلی-توصیفی و با توجه به آیات و منطق قرآن کریم، مبانی انسان‌شناختی عدالت سیاسی از منظر قرآن کریم را بررسی کند، در پاسخ به سئوال اصلی، با تجزیه و تحلیل آیات قرآن کریم، روایات تفسیری و بهره‌گیری از تفاسیر متعدد، بر این امر تأکید شده است که توحید در بنیاد شناخت انسان جایگاهی بالا دارد؛ قرآن کریم، نگاهی جامع به انسان و جامعۀ سیاسی دارد و همه امور را برای حرکت در مسیر تعالی او طراحی می‌کند؛ مبانی انسان شناختی عدالت سیاسی از منظر این کتاب را می‌توان در مواردی چون فطرت، آفرینش برابر انسان‌ها، اختیارمندی، مسئولیت سیاسی ـ اجتماعی و خردورزی و برنامه‌ریزی انسان پی‌گیری کرد.

دغدغه اصلی، این مقاله آن است که آسیب‌های اخلاق اجتماعی ناظر به سورۀ بقره چه بوده و برای برون-رفت از آن‌ها چه راهکارهایی پیشنهاد شده است. در فرضیه بر این امر تاکید شده است که با رجوع به آیات سوره بقره، می‌توان در‌یافت که عمده‌ترین آسیب اخلاقی در جامعة اسلامی مدینه در فرایند شکل‌گیری ، عهدشکنی بوده که آسیب‌های اخلاقی متفاوتی دیگر مانند تعصب، لجاجت، فسادورزی، عدم اطاعت از رهبر، فسق و نفاق را در پی‌آورده است. لذا خدای متعال در روند نزول آیات، گام به گام و تدریجاً در پی شناسایی آن آسیبها برآمده و راهکارهایی مانند تذکر و یادآوری نعمتهای الهی، بردباری، برپایی نماز، انفاق و گسترش تقوا در جامعه اسلامی برای برون‌رفت از آنها را بیان کرده است. در این روند تلاش شده است تا زمینه‌های شکل‌گیری آسیب‌ها، شناسایی آنها و راههای برون‌رفت از آنها معرفی شود و در نهایت گامهای آغازین حرکت جامعة اسلامی به سمت جامعة مطلوب، فراهم گردد. یافته‌های تحقیق نشان از آن دارد که عهدشکنی می‌تواند به آسیب‌های اخلاقی متفاوتی در عرصة فردی، سیاسی و اجتماعی از جمله نفاق و تخلف از دستور رهبر جامعة اسلامی، منجر شود. این پژوهش باروش توصیفی-تحلیلی سامان یافته است.

این نوشته به بررسی فلسفۀ اخلاق سیاسی در اسلام به‌منزلۀ گرایشی بینارشته‌ای می‌‌پردازد و تلاش می‌‌کند تا به برخی از پرسش‌‌های اصلی آن پاسخ‌‌ گوید. هرچند اخلاق سیاسی در فرهنگ و تمدن اسلامی دارای سابقه‌‌ای دیرین است و روش و منابع آن ذیل دانش اخلاق تعریف شده است، کمتر به وجه بینارشته‌‌ای آن توجه شده و بیشتر دستورهای اخلاقی اسلام مرتبط با سیاست بررسی شده است. تلاش شده تا به پرسش‌‌های بنیادین اخلاق سیاسی مانند مفهوم، پیشینه، موضوع، روش، فایده، اهداف و نظام مسائل آن پاسخ داده شود و نسبت اخلاق سیاسی با دانش‌ها و گرایش‌های دیگر کاویده گردد. نوآوری نوشته نیز آن است که تلاش شده است تا وجوه بینارشته‌‌ای اخلاق سیاسی موردتوجه قرار گیرد. پاسخ‌‌ پرسش‌‌های مطرح‌شده حکایت از آن دارد که اخلاق سیاسی، امکان و ظرفیت بالایی برای رشد و تعالی و تبدیل‌شدن به دانشی مستقل در اندیشۀ سیاسی اسلامی را دارد. این مهم، با بهره از چارچوب فلسفه علم و نگره درجه دوم، با روش توصیفی‌تحلیلی به انجام رسیده است.

این نوشته در پی آن است که به آسیب شناسی قدرت سیاسی از منظر قرآن کریم بپردازد. دین در نگاهی واقع‌بینانه قدرت را یکی از نعمت‌های الهی می‌داند، اما همانند دیگر نعمت‌ها همواره در معرض آسیب قرار دارد. شناسایی آسیب­ها از منظر قرآن کریم در آینۀ رفتارها و گفتارهای قدرتمندان صالح و ناصالح می­تواند برای همۀ آنان که دغدغۀ کاربری شایستۀ قدرت را دارند، مفید باشد؛ زیرا که این کتاب منبع بنیادین اندیشۀ سیاسی اسلام به شمار می­رود. قدرت مطلوب برای آنکه نامطلوب نگردد، به‌ناچار باید به آسیب­های قدرت ناشایست توجه کند تا گرفتار آنها و انحراف از مسیر الهی نگردد. فرضیۀ نوشته آن است که از منظر قرآن کریم امکان دارد قدرت در عرصۀ نفسانی به آسیب­هایی چون خودشیفتگی، نقدناپذیری و در عرصۀ عملی به آزار و شکنجه شهروندان، محدودسازی آزادی و نقض‌ حقوق‌ مخالفان و طغیان و سرکشی دچار گردد.

پرسش اصلی این نوشتار این است که اهداف و کارکردهای قدرت سیاسی مطلوب از منظر قرآن کریم چیست. در پاسخ به این سؤال، بر این امر تأکید شده است که قدرت، اعم از مطلوب یا نامطلوب، کارکردهایی چون ایجاد نظم و امنیت، حل و فصل اختلافات، ساماندهی امور جامعه و بازدارندگی دارد. قدرت مطلوب کارکردهای خاصی دارد که به واسطه آنها از قدرت فاسد تمییز می‌یابد و جدا میشود. این کارکردهای مطلوب را می‌توان در اموری چون آماده‌سازی بسترهای رشد جامعه و اصلاح امور آن ردیابی کرد. اهداف قدرت مطلوب شامل مواردی چون اقامه حدود الاهی، برپایی عدالت و هدایت انسان به جایگاه شایسته میشود. قدرت مطلوب در جهت سعادت و کمال انسانی حرکت میکند و فرایندی متفاوت از قدرت نامطلوب دارد.

معرفت نفس، گام آغازین برای رسیدن به شناختی دقیق از اجتماع و در نهایت، خداوند است. از آن جا که حکمت متعالیه، منظومه‌ای دقیق و سامانة فکری سنجیده‌ای می‌باشد، طبعاً نوع نگرش صدرا به انسان و ویژگی‌های آن، متأثر از زیرساخت‌­های فلسفی وی است. در این نوشتار که به انسان‌شناسی در فلسفة سیاسی متعالیه می‌پردازد، سعی شده تا ضمن تبیین مفاهیم، به این دغدغة اساسی پاسخ داده شود که براساس مبانی نظری انسان شناسی در فلسفة سیاسی متعالیه، انسان دارای چه ویژگی‌هایی از منظر صدرالمتألهین می‌باشد. در پاسخ، به این امر پرداخته شده که براساس مبانی نظری انسان‌شناسی حکمت متعالیه، همانند شناخت، اصالت وجود، تشکیکی بودن آن و پویایی همارة هستی، انسان دارای ویژگی‌هایی همانند مدنی الطبع بودن، جویندگی و پویندگی کمال، خردورزی، اختیار، نیازمندی به قانون و در کشاکش قدرت و فضیلت است. براساس این بررسی، انسان هر اندازه عالم‌تر گردد و از شناخت بیشتری برخوردار شود، سعة وجودی بیشتری خواهد یافت و زمینة تشبّه به ذات واجب در او فراهم و هویدا شده و متخلّق به اخلاق الله می‌گردد.

بندگی و عبادت خداوند آیا موجب نفی آزادی سیاسی انسان نمی گردد، آیا بندگی خداوند با روح آزادی منافات ندارد؟. این تحقیق در جستجوی این امر بنیادین است که چه رابطه ای میان آزادی و بندگی سیاسی وجود دارد. در فرضیه بر این امر تاکید شده است که با توجه به مبنای توحید و جایگاه خلیفه اللهی انسان و آفرینش آزاد و برابر انسانها، بر اساس منطق و آیات قرآن کریم، بندگی خداوند آغازین گام در جهت آزادی و رهایی سیاسی تلقی شده لذا هیچ کس حق ندارد تا در عرصۀ سیاسی، دیگران را پیرو محض خود خواهد و به بندگی درآورد. لذا بندگی خداوند انسان را دارای روح آزادگی ساخته و مسیر او را به سوی آزادی سیاسی بازمی کند، مسیری که در آن اطاعت طاغوت، رد و انکار می شود