آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده پاتریشیا کرون و مایکل کوک، در نظریۀ هاجریسم مدعی شده‌اند که اسلام، خاستگاه هاجری داشته است. این فرضیه می‌گوید که خاستگاه اصلی اسلام نه در شهرهای مکه و مدینه، بلکه در منطقه‌ای در شمال ‌غربی شبه‌جزیرۀ عربستان بوده که از نظر تاریخی، به‌خصوص در منابع یهودی، محل سکونت هاجریان محسوب می‌شده است. استناد آنها در این فرضیه نیز بر یکسان بودن مهگرایه (هاجریان) و مسلمانان، تطبیق بعضی نام‌های ذکرشده در کتاب مقدس بر اماکن اسلامی و قبلۀ اول بودن پتراست. این مقاله نشان می‌دهد که دلایل ارائه‌شده برای این مدعا، هم از جنبۀ فهم متون تاریخی و هم از نظر علت‌یابی انحراف محراب مساجد اولیه از قبله، دارای استحکام نیستند.

شماری از مفسران امامیه آیات سجده فرشتگان بر آدم7 را نظیر سجده برکعبه و یوسف 7 پنداشته و از برایند این تنظیر مفهوم و نوع سجده بر آدم7 را تبیین کرده­اند. برابر این رهیافت منزلت آدم7 به‏سان قبله‎بودن کعبه و جمال بدیع یوسف7در منظر فرشتگان تجلی نمود و آنان را به سجده به سوی آدم 7 واداشت و شخص آدم7 مسجود حقیقی آنان نبود. مسئله اصلی این پژوهه نقد این تنظیر و سنجش مستندات آن بر پایه تنظیر معنایی صحیح در دانش تفسیر است. نتایج پژوهش نشان داد که داستان سجده بر آدم7 مستقل از آیات سجده بر یوسف7 و کعبه بوده و قابل تنظیر با یکدیگر نیستند. موضوع و علت سجده در این سه دسته آیات با یکدیگر متفاوت بوده و اصالت مسجود نیز در آنها در یک تراز نیست. این آیات فقط در حد تماثل صوری در مصداق خارجی با یکدیگر شباهت دارند و این مقدار نیز برای ایجاد رابطه تفسیری میان این آیات کافی نیست و نباید از آنها در تفسیر همدیگر بهره جست.

عامی بودن حفص بن غیاث دیدگاهی مقبول نزد شیخ طوسی(460ق) است. مسئله اصلی این پژوهه تحلیل و ارزیابی روایت عبد الله بن إدریس (192ق) – از معاصران و راویان حفص بن غیاث- به مثابه نظریه رقیب شیخ طوسی است که با جمله «فوالله إنه[حفص] لشیعی وإن شریکا لشیعی» بر تشیّع حفص بن غیاث تاکید داشت. این پژوهش با استناد به شواهد و تحلیل های جریان شناسانه اثبات می‌کند گزارش ابن ادریس از تشیّع اعتدالی حفص بن غیاث استوار می نماید و قطعیت و فراگیری نظریه شیخ طوسی مخدوش است و عامی دانستن مذهب حفص بن غیاث در همه ادوار حیات وی نادرست می‌نماید. البته هر چند شیخ طوسی در کتاب رجال و الفهرست خود به عامی بودن حفص بن غیاث تصریح دارد ولی در کتاب العدة فی اصول الفقه با لحاظ مجموعه‌ای از شرایط, روایات حفص بن غیاث از ائمه شیعه را در فقه امامیه شایسته استناد -دانست و به نوعی به صحت و اعتبار احادیث حفص بن غیاث می‌گرود؛ از این رو از نظریه رجالی تا رویکرد فقهی شیخ طوسی تفاوت وجود دارد.

سلیمان علی‌ مراد در مقاله «بازنگری در حضور مریم (س) در قرآن» به بررسی انتقادی خاستگاه طرح داستان مریم (س) در قرآن پرداخته است. وی با کاوش در منابع مسیحی و اساطیر یونان و تطبیق آنها با تفاسیر قرآن و کتب تاریخی قرون میانی اسلام، به‌ویژه آثار جاحظ، به این نتیجه رسیده است که منبع نقل بخش کرامت عیسی (ع) (بارورکردن درخت خشکیده) در داستان مریم (س) در قرآن، انجیلِ شبیه متی و افسانه لتو بوده است. وی این نکته را شاهد استواری بر تأثیرپذیری قرآن از این منابع دانسته است. همچنین، در نگاه وی، مفسران مسلمان سده‌های میانی، بدون آگاهی کافی از عقاید مسیحیت به تفسیر آیات داستان مریم (س) پرداخته‌اند. ارزیابی این مدعیات نشان می‌دهد سلیمان علی‌ مراد با استناد به مطالب شاذ و نادر، و ندادن ارجاع مناسب به ادعاهایش، فرضیه‌هایی را مطرح کرده و از آنها نتایجی نادرست و بدون مستندات گرفته است.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برخی از آیات قرآن کریم افزون بر معنایی که در ضمن فضای سیاقی و بافت زبانی افاده می‌کنند، قابلیت دلالت بر معانی دیگری با چشم‌پوشی از سیاق متنی را نیز دارا هستند که از این معانی در این پژوهش به مدلول فراسیاقی یاد می‌شود. کشف چنین دلالت‌هایی در کنار پایبندی به اصول و ضوابط تفسیری، در سایه جداسازی و تقطیع گزاره‌های قرآنی و یا فرانگری از تنگناهای سیاق متنی آیات امکان‌پذیر است. شیوه بیانی بی‌بدیل قرآن به دلیل برخورداری از شاخصه‌ها و مؤلفه‌هایی چون ذووجوه بودن، جامعیت دلالی در قالب ساختارهای موجز، قابلیت چند معنایی و تکرار گزاره‌های یکسان در مجموعه‌ها و سیاق‌های معنایی متفاوت که جملگی برخاسته از ماهیت زبانی و ساختار خاص ادبی آیات قرآن کریم است، اعتبارمندی استنباط‌های فراسیاقی را فراهم می‌آورد. چنین رویکردی ریشه در روایات تفسیری اهل بیت (ع) دارد و شواهد قابل توجهی را می‌توان در خصوص حجیت و اعتبار دلالت فراسیاقی با تکیه بر وجوه برآمده از روایات تفسیری اقامه کرد. دلالت فراسیاقی به عنوان یکی از پیش‌فرض‌های پذیرفته شده در برخی از گونه‌های تفسیری و مطالعات قرآن‌پژوهی نقش‌آفرینی کرده و در عرصه‌های مطالعات میان‌رشته‌ای و روش تفسیر موضوعی قرآن ظهور و بروز پیدا کرده است. بی‌شک برداشت‌های فراسیاقی مفسران نیازمند مطابقت آن با معیارهای ادبی، ضوابط عقلائی و نظام معنایی حاکم بر آیات قرآن است. با توجه به نوع استعمال دلالت فراسیاقی در مواریث تفسیری، نگرش‌ مفسران در دو محور رویکرد معناشناختی و رویکرد انتقادی مورد تفکیک قرار می‌گیرد و رویکرد معناشناختی مفسران در چهار ساحت اقتباسی، تأویلی، تباینی و ساختاری طبقه‌بندی می‌شود. ارزیابی حاصل ازاین‌رویکردها خود به طبقه‌بندی اقسام دلالت فراسیاقی در میدان‌هایی چون فرازهای استطرادی، اسماء و صفات الهی، آیات مشتمل بر قوانین و سنن الهی، آیات مناقب و مثالب، آیات فاقد شاخص پیوستگی در نزول و موضوع و اطلاقات و عمومات می‌انجامد. ملاحظه برداشت‌های فراسیاقی نشان می‌دهد که این عرصه آسیب‌پذیری‌ها و آفت‌آفرینی‌های متعددی را به خود دیده است. تحمیل پیش‌فرض‌های مفسر، تسامح و سطحی‌نگری در انطباق روایات تفسیری با فرازهایی قرآنی، ناسازگاری و عدم انطباق با ظواهر و بسترسازی برای رأی‌گروی از اهم نابسامانی‌های عرصه فراسیاقی است که نمونه‌های کاربردی و شواهدی عینی عدیده‌ای دراین‌باره وجود دارد. پژوهش حاضر تلاشی است در راستای تحلیل مسائل پیش‌گفته که در چهار فصل «کلیات و مفاهیم»، «ادله اعتبار و ضوابط دلالت‌ فراسیاقی»، «رویکردهای مفسران در دلالت فراسیاقی» و «آسیب‌شناسی فهم فراسیاقی» سامان یافته است.

پژوهش‌های خاورشناسان دربارۀ الکافی الکلینی در سده معاصر هر چند دوره‌های متنوع با رویکردهای متعدد را تجربه کرده است؛ ولی تحلیل روند و برایند این جریان حدیث‌پژوهی نوآمد در بازشناسی حدیث شیعه گویای این مهم است که این جریان هنوز در گام نخستین خود در شناخت و ارزیابی الکافی الکلینی قرار دارد و تا رسیدن به پژوهش‌های فاخر و ممتاز در تحلیل و نقد این کتاب حدیثی شیعه فاصله زیادی دارد؛ بنابراین تا کنون تک‌نگاری جامع، فاخر و برتری از سوی خاورشناسان در الکافی‌پژوهی ارائه نشده است و تعداد خاورشناسانی که به پژوهش درباره الکافی کلینی پرداخته‌اند، چندان فراوان نیستند. این مهم خود نتیجه علل و زمینه‌های مختلفی است که از جمله مهم‌ترین آنها توجه دیرهنگام غرب در آشنایی درست و عمیق با مذهب شیعه و اسلام شیعی است که در فراوانی و کیفیت محتوایی پژوهش‌های شیعه‌شناسی ایشان و به طور خاص پژوهش درباره جوامع حدیثی شیعه از جمله الکافی کلینی اثر نهاده است. پژوهش‌های سده معاصر خاورشناسان درباره الکافی کلینی به سه دوره تاریخی متمایز از همدیگر تفکیک‌پذیر است: دورۀ فقر و بحران آگاهی، دورۀ درنگ در مضامین برگزیده، دورۀ تحول در رویکرد و مسئله. پژوهش‌های خاورشناسان درباره الکافی کلینی به دو رویکرد انتقادی و ناهمدلانه و رویکرد خنثی و محض تقسیم‌پذیر است. شخصیت‌هایی چون ویلفرد مادلونگ، آندره نیومن، رابرت گلیو، تمیمه دائو و... از جمله مهم‌ترین خاورشناسانی هستند که درباره الکافی کلینی پژوهش‌هایی را در قالب مدخل دایرة المعارفی، مقاله مستقل و جستاری از کتاب منتشر کرده‌اند. تحلیل مضامین اصلی این پژوهش‌ها مسئله اصلی پژوهه حاضر است.

یکی از مسائلی که در طول تاریخ نظر عده‌ای از قرآن‌پژوهان و مفسران را به خود جلب نموده، بحث در زمینه مفاهیم، مضامین و آیات و سوره‌های بنیادین و کلیدی قرآن کریم است که نقشی اصیل، مرجع و گاه جامع در تفسیر برخی آیات دیگر دارند. این دغدغه در میان آنان منجر شد که هر یک، اصطلاحاتی را برای این مفاهیم و آیات و سوره‌ها برگزینند. این تحقیق با روش تحلیلی، به کتاب‌ها و آثار قرآن‌پژوهان از قرن پنجم هجری تا دوره معاصر مراجعه و اصطلاحات متعدد در این زمینه را استخراج و تحلیل نموده و به چیستی و مؤلفه‌های عناوین وضع‌شده توسط آنان پرداخته و به برخی نکات اشتراک و افتراق آنها دست یافته است. بررسی‌ها نشان داد که با شش واژه برای نشان‌دادن مفاهیم و آیات برگزیده قرآن مواجهه‌ایم که عبارت‌اند از: 1- محکم، 2- جواهر، 3- افضل و فاضل، 4- کلید، 5- مضامین اصلی، 6- غرر آیات. یکی از مؤلفه‌های مشترک همه اصطلاحات شش‌گانه «توحید» است که مهم‌ترین مبنای تربیت اخلاقی قرآن می‌باشد.

چکیده: محقق عاملی از سیره نگاران معاصر امامیه در الصحیح من سیرة الإمام علی(ع) دارای نظریه خاص در نقد و سنجش گزارش‌های تاریخی- حدیثی است؛ این نظریه بر اصولی استوار است که اساس نظریه وی را در نقد تشکیل می‌دهند؛ هم‌چنین پیامدهایی را برای محقق عاملی در سیره نگاری علی(ع) به ارمغان آورده است. مسئله اصلی این پژوهه بازیابی و تحلیل استنادی اصول و کارکردهای نظریه نقد در الصحیح من سیرة الإمام علی(ع) است. مهم ترین اصول نظریه نقد محقق عاملی جامع نگری، اعتدال، اصالت، احتیاط، تاریخ‌گذاری، قرآن محوری و جریان شناسی است. پیرایش نصوص، دفاع از فضائل، پاسخ به شبهات، نوآوری و ابداع و آموزه شناسی از جمله کارکردهای نظریه نقد محقق عاملی در سیره نگاری علی(ع) است. برآیند پژوهش تأکید بر روشمندی محقق عاملی در نقد السیره و توصیف ابعاد سیره نگاری تحلیلی- انتقادی الصحیح من سیرة الإمام علی(ع) است.

شناخت مبانی و روش مستشرقان برای پاسخگویی به شبهات ایشان امری مهم و ضروری در پژوهش‌های اسلامی دوره معاصر است. اوری روبین نویسنده یهودی الاصل و استاد دانشگاه تل‌آویو اسرائیل است که مطالعات اسلام شناسانه خود را در قالب کتاب و مقالات بسیاری در موضوع سیره، تفسیر و حدیث ارائه نموده است. مهمترین اثر وی در حوزه سیره کتاب «از نگاه عاشقان: زندگانی پیامبر(ص) از منظر مسلمانان اولیه» است. این پژوهه در صدد است تا با بررسی و تحلیل دیدگاه‌های روبین در این کتاب به کشف مبانی، روش‌ها و معرفی مهمترین آراء روبین در مطالعات سیره بپردازد. مهمترین مبانی وی شامل باور او به خداوند و تصورش از قرآن به عنوان منبعی اولیه برای مسلمانان، پیامبر(ص) و جایگاه ایشان، نقش آموزه های ادیان پیشین و فرهنگ جاهلیت می‌شود. همچنین با تحلیل ساختار و محتوای کتاب، روش وی در کتاب کشف و بررسی شد. چنانچه در روش ساختاری کتاب به تناسب عنوان و محتوا، چگونگی چینش اطلاعات در متن، استفاده از مطالعات دیگر مستشرقان و اساتید وی پرداخته شده و منابع مورد اهتمام وی در مطالعات سیره را رونمایی میکند و در روش شناسی محتوایی، وی در انتخاب موضوعات کتاب و چگونگی بررسی تاریخنگاری کتب سیره روش خاص خود را دارد. همچنین به دلیل اینکه کتب سیره مملو از روایات مختلفی از زندگینامه پیامبر(ص) است بررسی روش های حدیثی وی در این کتاب به عنوان یکی از کارهای نو در راستای روش شناسی مستشرقان به حساب میآید؛ در این راستا با توجه به هندسه دانش های حدیثی مسلمانان، روش های تاریخ حدیث، مصطلح الحدیث و فقه الحدیثی روبین بیان شد و موضوع تاریخگذاری احادیث که موضوع مورد علاقه اسلام شناسان غربی است به صورت خاص نمایان شد.روش پژوهش با بررسی آراء روبین در کتاب و کشف روش و مبانی وی در راستای این آراء صورت گرفته است. یکی از آراء وی، قرآنی سازی یا استفاده از آیات قرآنی در روایات است که روبین از آن برای تاریخگذاری روایات استفاده کرده و آنرا نوعی توسعه تفسیری برای ساخت اسباب النزول آیات معرفی میکند. همچنین وی همانند بسیاری از مستشرقان دیگر به اقتباس روایات از کتب مقدس اشاره میکند و در این راستا، وی به دنبال مشابهت‌های لفظی و محتوایی در روایات و کتب مقدس گشته و بررسی احتمال اقتباس را در موضوعات کتاب خود یکی از اهداف دانسته است. یکی دیگر از آراء مهم روبین در این کتاب که به بخشی از مهمترین دیدگاه های حدیثی وی اختصاص یافته، رد نظریه رشد وارونه اسناد شاخت است. در حقیقت وی با پیش گرفتن روش متنی برای تاریگذاری روایات، به وجود تعارض با نظریه رشد وارونه حداقل در روایات موجود در کتاب اشاره میکند و با توجه به دلایل سندی و متنی روایات کتابش را از مضان رشد وارونه در اسنادشان خارج میکند. که البته با قبول نظریه وی در رد رشد وارونه اسناد، که تاریخ صدور روایات را به زمانی نزدیک تر از قرن دوم می‌برد، روش متنی وی نیز در تاریخگذاری دارای اشکالاتی است.