آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از کتاب‌هایی که به دارقطنی، از محدثان بنام اهل سنت در قرن چهارم، منسوب است کتاب فضایل الصحابة و مناقبهم و قول بعضهم فی بعض است که تاکنون اثری از آن در دسترس نیست و ظاهراً مفقود است. چند سال قبل در عربستان سعودی کتابی نشر یافت که بنا بر ادعای محققان آن کتاب، جزء یازدهم و تنها قسمت یافته‌شده از کتاب دارقطنی است. اهمیت این کتاب حدیثی کوچک در این است که فقط شامل فضایل شیخین از لسان امام علی (ع) و خاندان ایشان است. در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به مقبولات و مسلّمات، بعد از بررسی سندی این کتاب و سندهای تعدادی از روایات و نقد محتوایی آنها نشان داده می‌شود که طبق معیارهای علمی رجالیان اهل سنت تمام روایات این بخش حدیثی ضعیف است و تنها دو روایت آن تا حدی از مرتبه ضعف بالاتر می‌آید؛ البته متن آن دو نیز با قرائن متقن حدیثی و تاریخی ناسازگار است.

تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان نوشتة سیّد احمدخان هندی، تفسیری است به شیوة عقلانی افراطی که در آن سعی شده است تا هر گزارش غیبی یا مسائل ماوراء طبیعی را با تأویلات غیر منطقی توجیه کند. به نظر می رسد تحوّلات سیاسی اجتماعی عصر سیّد احمدخان و نادیده گرفتن ظاهر و سیاق آیات و در برخی مواقع، اثرپذیری از کُتُب عهدین سه عامل عمدة انحراف فکری وی در تفسیر آیاتی است که مشتمل بر امور خارق العاده و معجزه است. در این نوشتار برخی از تأویلات وی دربارة معجزات انبیاء ذکر و آنگاه به نقد و بررسی هر یک از این تأویلات پرداخته می شود.

آیة 22 از سوره نور در نظر مفسّران اهل سنّت از جایگاه خاصی در مبحث خلافت، برخوردار است. برخی از مفسّران این فرقه، بخصوص فخر رازی، درصدد برآمده­اند از این آیه، علاوه بر این که منقبت ویژه و منحصر به فردی برای ابوبکر اثبات کنند، حقّانیت خلافت او را نیز نتیجه بگیرند. امّا از دیدگاه شیعه، این آیه به­ هیچ­ وجه، منقبت و فضیلتی را برای نامبرده بیان نمی­کند و نمی‌توان از این آیه، صحت خلافت و امامت او را اثبات کرد و حتّی اساساً، این آیة اختصاصی به ابوبکر ندارد. با توجّه به ظاهر و سیاق آیه و نیز سبب نزول معتبر مراد از تعبیر ﴿أُولُوا الْفَضْلِ‏﴾تنها ابوبکر نیست و فضل نیز در اینجا به معنای فضل در دین نمی‌تواند باشد. از آنجا که اهل سنّت در تفسیر این آیات، بر دو حوزه و ساحت استناد به روایات اسباب‌النّزول و تحلیل درونی از دلالت آیه تکیه کرده­اند، به تفکیک و به ترتیب، مستندات و ادلّة آنان نقد و بررسی خواهد شد.

یکی از موضوعات مهم و پرکاربرد علم اصول که در تفسیر و علوم قرآنی کاربست به‌سزایی دارد، مباحث الفاظ است. به­رغم اهمیت بسیار زیاد این مباحث، موضوعات زیرمجموعه این عنوان کمتر مورد توجه مفسران بوده است. قاعده زبانی «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیة» از جمله این موضوعات است که اصولیان ذیل مبحث مفهوم وصف، از آن یاد کرده­ و مورد اتفاق موافقان و مخالفان مفهوم وصف است. بر طبق این قاعده، وصفِ به‌کار گرفته شده در جمله، به علّیّت حکم جمله اِشعار دارد. راهیابی این قاعده به تفسیر قرآن و استمداد از آن در جهت تبیین گویاتر کلام الهی، گرچه در آثار مفسران سلف از فریقین، به‌ندرت به‌چشم می­خورد، اما کاربست گسترده آن، توسط علامه طباطبایی در تفسیر «المیزان» مورد توجه واقع شده و آیت‌الله جوادی آملی، به آن توسعه بخشیده و آن را تثبیت نموده است. این مفسر با اشراف علمی خود بر مباحث عقلی به­ویژه علم اصول، توانسته­ است تا علم تفسیر را نسبت به گذشته منسجم­تر و ضابطه­مندتر نماید که این امر در به‌کارگیری این قاعده، کاملاً مشهود است. این پژوهه با استفاده از روش تطبیقی­ـ­تحلیلی و با تأکید بر آرای تفسیری ایشان نگاشته شده و رسالت تبیین گونه­­های متعدّد و برشماری کارکردهای تفسیری این قاعده را برعهده دارد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که با ایجاد الفت میان دو علم اصول فقه و تفسیر و استفاده از ظرفیت­های مغفول این قاعده زبانی در حوزه تفسیر قرآن، می­توان تفسیر گویاتری ارائه نمود و به حل پاره­ای از چالش­های این حوزه کمک شایانی کرد.

ماجرای نوح (ع) در آیات متعددی از قرآن بیان ‌شده است. با این ‌همه تکرار، اما خداوند متعال در آیه 49 سوره هود برای داستان حضرت نوح (ع) عبارت ﴿أَنْباءِ الْغَیْب﴾ به‌کاربرده است. به‌کارگیری عبارت مذکور این پرسش را ایجاد می‏کند که چرا باوجود یادکرد سرگذشت نوح (ع) در عهدین و همچنین آگاهی پیامبر (ص) و مردم از ماجرای این رسول الهی در آیات نازله‏ قبلی، در این سوره از عبارت ﴿أَنْباءِ الْغَیْب﴾ استفاده ‌شده است؟ به صورت معمول، معنای برآمده از انباء غیب آن است که نه پیامبر (ص) و نه پیروان ادیان دیگر، از مضامین سوره هود درباره نوح (ع) اطلاعی نداشته باشند. اما آیا چنین برداشتی از این عبارت می‌تواند درست باشد؟ و اساسا چگونه می‌توان معنای حقیقی این عبارت را دریافت نمود؟ برای پاسخ به این سؤال، ماجرای نوح (ع) در عهدین بررسی و با آیات قرآن مقایسه شد؛ سپس موارد تمایز داستان نوح (ع) در سوره‏ هود با سایر آیات مرتبط با ایشان‏ در قرآن احصاء شد. در پایان، امور اختصاصی ماجرای نوح (ع) در سوره هود شناسایی گشت که می‌توان این موارد را به‌عنوان مصادیق ﴿أَنْباءِ الْغَیْب﴾ در این سوره به‌حساب آورد.

دگراندیشان دینی و نقدهای آنان بر سنت اسلامی، یکی از موضوعات بسیار مهم در مطالعات اندیشه اسلامی معاصر است. از آنجا که این گروه، داعیه مبارزه با خرافات را دارند لذا بسیاری از باورهای شیعی را به دلیل تعارض با قرآن، باطل و مردود معرفی کرده اند. مساله این مقاله این است که این جریان با تمسک به آیات متعددی از قرآن تلاش دارند که تئوری امامت شیعی را به چالش بکشند و آنرا باوری مخالف قرآن معرفی نمایند. در این مقاله تلاش می شود با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد قرآنی- کلامی، سه اشکال اساسی این دگراندیشان بر امامت، بررسی و نقد شوند. یافته این مقاله این است که استنادات دگراندیشان به قرآن، در نقد امامت منصوص، اثبات کننده ادعای آنان و نافی عقیده امامیه به امامت نیست. روش ما در پاسخگویی، استفاده از مقبولات مستشکل و بهره برداری از اقرارهای آنان در نقد و بررسی اشکال است که چنین روشی تاکنون در نقد شبهات این عده، سابقه نداشته است.

کمتر گزارشی در طول تاریخ می‌توان یافت که نقل آن به اندازۀ فراز اصلی حدیث غدیر (من کنت مولاه...) یقینی و غیرقابل­ انکار باشد. از همین ‌رو، بیشتر کسانی که در پی انکار آن هستند، دلالت این حدیث بر امامت امیرالمؤمنین(ع) را مورد اشکال قرار می‌دهند. یکی از این اشکالات، ادعای اجمال و ابهام در این حدیث به سبب تعدّد معنای واژۀ «مولا» است. این نوشتار، نخست با تحلیل لغوی واژۀ «مولا» در حدیث غدیر، درپی اثبات آن است که با وجود قرائن فراوان، دلالت واژۀ «مولا» بر معنای «سرپرستی» آشکار است. سپس با فرض ناکافی­ بودن آن دلائل، و حمل واژه بر معانی دیگر، به اثبات امامت خواهد پرداخت. در پایان، با فرض باقی­ماندن اجمال و ابهام حدیث، با ارائۀ دو راه­ حل مورد پذیرش طرف مقابل، که عبارت است از حمل واژه بر هر دو معنا و اجرای اصول عملیه، ثابت می‌کند که هیچ راهی برای نپذیرفتن دلالت حدیث غدیر بر امامت امیرمؤمنان(ع) وجود ندارد. با توجه به این­که مخالفان سعی در مخدوش ­نمودن قرائن تاریخی دارند، این روش استدلال، از استحکام بیشتری برخوردار است.

مخالفان شيعه، شبهات و اشكالات بسياري درباره آيه ولايت (مائده: 55 ) مطرح كردند. يكي از اين شبهات، شبهه چهارم فخر رازي ذيل آيه ولايت است. فخررازي با توجه به سياق، ادعا مي كند كه چون آيه پيشين (مائده: 54 ) درباره ابوبكر بوده و از قوي ترين دلايل بر صحت براي امامت و خلافت اوست، آيه بعد يعني آيه ولايت نمي تواند درباره علي باشد چراكه در غير اين صورت تناقض لازم مي آيد به همين دليل، استدلال شيعيان به آيه ولايت، برای اثبات امامت علی ع نادرست است. اما از ديدگاه مفسران و متكلمان شيعه، آیه مورد نظر فخر رازي (مائده: 54 ) به هيچ وجه بر امامت و خلافت ابوبكر دلالت ندارد، بلكه اساساً اين آيه در رابطه با ابوبكر نيست و روايات مورد ادعاي وي نيز سنداً و دلالتاً مخدوش و نامعتبرند. در اين نوشتار مدعاي فخر رازي پس از تبيين كامل، در قالب بحث تطبيقي ارزيابي گرديده و نشان داده خواهد شد كه ميان اين دو آيه، هماهنگي و هم سويي كاملي وجود دارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.