آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از منظر علامه طباطبائی، آیات قرآن دارای وجوه معنایی است که در دو جهتِ معناشناسانه و آسیب شناسانه توسعه می یابند. در بُعد معنا شناسانه وجوه و بطون معنایی، امری نسبی و در گرو متغیرهای مرتبط با متن و فرد مفسر است. اما بعد آسیب شناسانه ناظر به مسئلة تفسیر به رأی و شامل وجوه معنایی گوناگونی است که مبتنی بر ضوابط و مبانی صحیح فهم و مستند به دلایل نقلی یا عقلی نیست. از نظر علامه، تفسیر به رأی و ارائة وجوه ناصواب معنایی از آیات، محصول به کار نبستن مبانی و قواعد صحیح تفسیری و دوری از آموزه های قرآن و عترت است. در اندیشة علامه، وجوه پذیری قرآن به معنای کثرت قرائت ها و برداشت ها از متن ـ آن گونه که برخی از اندیشوران غربی می انگارند ـ نیست؛ بلکه ناظر به دو بعد معناشناسانه و آسیب شناسانه است که پذیرش اوّلی و نفی دومی بر اساس سیری روشمند و با توجه به اصول و قرائن لفظی، نقلی و عقلی صورت می پذیرد.

"قرآن کریم کلام مُنزل ربوبی و علی علیه‏السلام پرورش یافته مکتب نبوی قلمداد می‏گردد و آنچه از کلام ربوبی بر قلب مطهر نبوی نازل گشت، تمام آن به شاگرد بی‏بدیل و وصی پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله تعلیم داده شد و آن بزرگوار از حقایق و اسرار قرآن آگاه گردید؛ از این رو می‏توان کتاب علی علیه‏السلام ، یعنی نهج البلاغه را برترین کتاب‏ها پس از قرآن و شخصیت او را برترین شخصیت‏ها پس از پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله دانست. موضوع ارتباط علی علیه‏السلام با قرآن همواره مطمح نظر اصناف گوناگون اصحاب علم و معرفت بوده و می‏باشد و در این میان اهل انصاف و بصیرت، اذعان دارند که قرآن‏شناسی از منظر علوی در واقع همان قرآن‏شناسی از منظر قرآن است؛ چرا که علی علیه‏السلام را به حق، قرآن ناطق می‏دانند؛ همچنان‏که حضرت خود به این حقیقت اشاره نموده است (نهج‏البلاغه، خطبه 158). در هر صورت بررسی هماهنگی و همرنگی میان قرآن ناطق و صامت، می‏تواند کاشف برخی از حقایق و اسرار پیرامون شخصیت والای امیرمؤمنان علی بن ابی‏طالب علیه‏السلام و جایگاه رفیع شیعیان و پیروان او باشد. موضوعاتی از قبیل شهادت بر رسالت نبوی، پذیرش حقیقت، ثقلین اکمال دین ربوبی، عصمت از خطا و لغزش، شفاعت و رحمت و هدایت فراگیر، از جمله هماهنگی‏های میان قرآن و علی علیه‏السلام می‏باشد که در این نوشتار به آنها خواهیم پرداخت. "

برخی روایات در منابع اسلامی از همگامی قرآن و عترت سخن گفته اند. در میان این روایات، آنچه در نهج البلاغه آمده، دچار خدشه شده است؛ اما بسیاری از منابع معتبر متقدم و متاخر شیعی و سنی، این روایات را با مضامین مختلفی نقل کرده اند و می توان به آنها اعتماد نمود. هرچند در روایت موجود در نهج البلاغه تاملاتی وجود دارد. از حیث دلالی سه وجه معنایی برای این روایات مطرح است: 1) معیت قرآن و اهل بیت در سیره علمی و عملی؛ 2) معیت در رتبه و منزلت؛ 3) معیت در یاری و پشتیبانی یکدیگر. تحلیل این وجوه معنایی، نتایج و لوازمی را در دو حوزه عترت شناسی و قرآن شناسی درپی خواهد داشت که در این تحقیق بدان اشاره می شود

چکیده:چالش جدی بشریّت معاصر، بیش از آن که وام‌دار ضعف قوانین یا فقدان تکنولوژی باشد، معلول عدم کاربست بایسته‌های اخلاقی و رفتاری است. یکی از این بایسته‌های مهم و پرنقش، عنصر استقامت و پایداری است. سیری اجمالی در آموزه‌های دینی و گذری کوتاه بر تجارب پیشینیان، اهمیت و کارکرد شگرف و شگفت این عنصر را بیش از پیش نمایان می‌سازد. بر این اساس، تحقیق حاضر نضج گرفت و در آن به مفهوم استقامت و واژگان نزدیک به آن، انواع استقامت و علل و عوامل موثر در آن و در نهایت نقش آفرینی و کارکردهای این عنصر مهم رفتاری پرداخته شد. اما آنچه موجبات تمایز این اثر را با دیگر آثار رقم می‌زند، پردازش موضوع استقامت با تکیه بر آموزه‌های قرآن ناطق و ناطق قرآن یعنی امیرمومنان علی (علیه السلام) است که می توان زیباترین جلوه های معرفتی حضرت را در کتاب گران سنگ نهج البلاغه به نظاره نشست. بدون تردید چالش-های فردی و فرافردی بشریت امروز همچون، ضعف و تسلیم در برابر ارباب زر و زور، خود باختگی فرهنگی، تزلزل در اعتقادات دینی و هنجارهای اخلاقی، از هم گسیختگی خانواده‌ها، پشت بشر معاصر را سرخ کرده و در مقام ارائه مدل و راهکار، عنصر استقامت و پایداری می‌تواند نسخه مجرّبی برای رفع و دفع چالش های مذکور باشد. بررسی های انجام گرفته در این تحقیق نشان می‌دهد، سعادت و عزّت ماندگاری را که بشر معاصر، جویای آن است، با تکیه بر علم و مدرنیته ساختن زندگی، حاصل نمی گردد، بلکه تنها با استقامت دین مدارانه است که بشریت می‌تواند مهر نیک فرجامی را در کارنامه خود زند. ?

هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مبانی زیست­‌محیطی اسلام در عملکرد اخلاقی افراد نسبت به محیط‌زیست است. پژوهش به روش توصیفی­ _ ­تحلیلی سامان یافته و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، مبانی معرفتی اخلاق زیست­‌محیطی اسلامی تبیین و تحلیل شده است. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ آن است که مبانی معرفتی‌ای، چون اعتقاد به برخورداری هستی از شعور تکوینی، باور به مسئولیت در مواجهه با محیط‌زیست و اعتقاد به تأثیر وضعی نوع رفتار با محیط در حیات دنیوی و اخروی، بر عملکرد اخلاقی ما تأثیرگذار است. این مبانی باعث ایجاد دیدگاهی شایسته نسبت به محیط‌زیست شده و نگاه ارزشی آنان را به عالم خلقت توسعه می­بخشد (تأثیرشناختی). با توسعۀ این نگاه، جنبه­‌های گرایشی افراد در مسئولیت­‌پذیری اخلاقی در قبال محیط‌زیست فعّال شده و به ایجاد گرایش و میل و سرانجام، صدور رفتار اخلاقی مناسب نسبت به محیط می‌انجامد. مراقبت، عدم تخریب محیط‌زیست و رعایت حقوق حیوانات از جمله نتایج این رویکرد است.

یکی از مقوله‌های بنیادین در دین اسلام اصل عدالت است که رمز تراز و تعادل در عالم تکوین و تشریع قلمداد می‌شود. به باور دانشمندان این اصل نباید تحت عناوین دیگر مانند اصل مصلحت خدشه‌دار شود. در زمینۀ مصلحت نظریات و تعاریف مختلفی طرح شده است که غالب آن‌ها بر لحاظ خیر و نفع کلی تمرکز یافته است. اما دربارۀ نوع ارتباط مصلحت با عدالت کمتر سخن به میان آمده است که در آن‌ها نیز بحث عدول از عدالت در هنگامۀ مصلحت یا چربش مصلحت بر عدالت تحت عناوین ثانوی پررنگ شده است. اما در این مقاله حسب ترسیم و تقریری که از سازکار عدالت با مصلحت آمده است ایدۀ عدالت اقتضایی مطرح شده که در آن مصلحت از مقولۀ عدالت، البته از نوع عدالت اقتضایی، است و در آن نیاز نیست عدالت فدای مصلحت یا مصلحت فدای عدالت شود. در واقع، با توجه به اصل ربح معقول و روح معنایی مفهوم عدالت، احکام و دستورها، در صورت وحدتِ اصل موضوع، تابع شرایط موضوع است تا وضع حکم در موضع مقتضی آن صورت گیرد و مناسب‌ترین اقدام حسب شرایط رقم خورد. در واقع امور ثانوی و حکم تابع آن در گسترۀ اصل عدالت اقتضایی و تناظر عدالت و مصلحت است. در این گفتمان، عبور از مصلحت نه‌تنها عادلانه نیست بلکه فرد یا امر را وارد مقولۀ ظلم خواهد کرد.

مبانی فهم و تفسیر قرآن، اندیشه های بنیادین و تاثیرگذار در تفسیر هستند که از چرایی و خاستگاه نظری فرایندهای تفسیری مانند اصول و روشها سخن گفته و در تبیین و تعیین آنها نقش محوری دارند. این مبانی از حیث نتایج و معلولات به مبانی مشترک و مختص و از حیث منابع و خاستگاه معرفتی به مبانی نقلی و عقلی تقسیم می گردند. اهمیت و ضرورت پردازش این موضوع از دو حیث قابل تامل است:1) نقش محوری مبانی تفسیری در چگونگی فهم و برداشت از قرآن 2) بررسی موضوع از منظر امیرمومنان علی که خود افزون بر ناطق قرآن، قرآن ناطق نیز بوده و این امر منجر به اعتبار و تعمیق دوچندان بحث می شود. بطور کلی می توان چهار مبنای محوری و کلان را از نهج البلاغه استنباط نمود: 1) قدسیت قرآن 2) وجوه پذیری قرآن 3) ناطقیت قرآن 4) تعاملات و روابط اهل بیت با قرآنقدسیت قرآن ناظر به تنزه ماورایی قرآن از نقص و خطا بوده که این تعریف معلول شواهدی از نهج البلاغه می باشد که بر دو رکن اساسی قدسیت یعنی ماورایی و عصمت قرآن پای می فشارد. ضمن آنکه در پرتو واکاوی عبارت (انما کلامه سبحانه فعل منه انشاه و مثّله) اصل وحیانی بودن الفاظ قرآن خود را می نمایاند. وجوه پذیری مبنای دیگری است که پردازش آن بر اساس عبارت (لاتخاصمهم بالقرآن فانّ القرآن حمّال ذووجوه تقول و یقولون؛ قرآن حمال ذووجوه است، تو می گویی، آنها هم می گویند) سامان یافته است. وجوه پذیری قرآن به معنای کثرت قرائتها و برداشتها از متن آنگونه که غرب می انگارد (هرمنوتیک فلسفی) نیست، بلکه ناظر به دو بعد معنا شناسانه و آسیب شناسانه است که پذیرش اولی و نفی دیگری بر اساس سیری روشمند و با توجه به اصول و قرائن نقلی، عقلی و ادبی انجام می پذیرد.مبنا و معنای ناطقیت قرآن برخاسته از شواهدی از نهج البلاغه است که قرآن را در صدد سخنگویی و انتقال مفاهیم و معارف خویش به مخاطب در سه قالب رجالی(نطق محسوس)، دلالی و تفسیری(نطق معقول) می داند. این مفاهیم و معارف انتقالی، (علی رغم تفکر پوزیتیویستی) معنادار و معرفت بخش بوده و در پرتو قرائن از حجیت ظواهر برخوردارند. افزون بر آنکه از نظارت این مفاهیم نسبت به یکدیگر، روش تفسیری قرآن به قرآن استنباط می گردد.اندیشه مفسر پیرامون نوع تعامل و رابطه اهل بیت: با قرآن از مبانی دیگری است که در چگونگی تفسیر و برداشت از قرآن نقش محوری دارد. شواهد بدست آمده از نهج البلاغه ناظر به سه رابطه معرفت، معیت و ظرفیت ارزیابی شده که واکاوی آنها محقق را به مرجعیت، حجیت وعصمت روایات خاندان وحی در حوزه تفسیر و علوم قرآن رهنمون می نماید.