آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

استوارترین تفسیر از قرآن کریم تفسیری است که در کلام و بیان داناترین مفسران و عالمان به قرآن یعنی پیامبر اکرم | و اهل بیت طاهرش ^ جاری شده و تجلی یافته است. آموزه‌های تفسیری این، آگاه‌ترین مفسران، در قالب روایات و احادیث تفسیری به دست ما رسیده، که مشتمل بر روایاتی که شأنی از شئون آیه (قرائت، شأن نزول، تبیین و تفسیر آیه، بیان مصداق و ...) را تبیین کرده و مربوط به کل آیه یا جمله و واژه‌ای از آن بوده و مستقیما ناظر و متناظر به آیه هستند، و یا در ذیل آیه‌ای خاص نیامده، اما مرتبط و هم موضوع با آیه هستند. تفاسیر اثری موجود، عمدتاً در قالب گزارش روایات سامان یافته‌اند و نقد و بررسی و شرح روایات کمتر به چشم می خورد، از طرفی این تفاسیر، متنی روان و تفسیری مبتنی بر روایات، ارائه نداده‌اند. افزون بر اینکه در بار? پاره‌ای از آیات هیچ روایت تفسیری نیاورده‌اند.در پژوهش حاضر،که به عنوان بخشی از طرح کلان پروژ? تفسیر روایی قرآن کریم است، در تفسیر سور? مبارک فاطر، کوشیده‌ایم تا با استناد به روایات تفسیری ولوی و نبوی (از منابع شیعی و اهل سنّت) و از رهگذر شرح روایات و ارزیابی سندی و محتوایی آن‌ها، تفسیری با صبغه? روایی و اثری از آیات قرآنی ارائه دهیم. در مواردی که با مشکل فقر و عدم وجود روایت تفسیری مواجه هستیم، از دیگر مبادی تفسیری، نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران، تحلیل عقلی و ... بهره‌ گرفته‌ایم.به طور کلی 126 روایت در تفسیر سور? فاطر از دامن? منابع مورد استفاده گرد آمده است که از این تعداد، 118 روایت از منابع شیعی و 8 روایت نبوی از منابع اهل سنت است.در یک نگاه آماری به روایات این سوره، به طور کلی می‌توان از نظر گونه‌شناسی و سند شناسی، فراوانی روایات را به شرح زیر برشمرد: 1 روایت در ترسیم فضای نزول؛ 3 روایت در ایضاح لفظی؛ 66 روایت در ایضاح مفهومی؛ 32 روایت در بیان مصداق؛ 12 روایت در بیان لایه‌های معنایی؛ 4 روایت در استناد به قرآن؛ 1 روایت در پاسخگویی با قرآن، 3 روایت در جری و تطبیق و 7 روایت بیانگر فضایل سوره.از کل روایاتی که در بالا بیان شد؛ 8 روایت نبوی در روایات اهل سنت است که شامل: 1 روایت در ترسیم فضای نزول؛ 2 روایت در ایضاح مفهومی؛ 4 روایت در بیان مصداق و 1روایت در استناد به قرآن. با توجه به آمار استخراج شده می‌توان گفت روایات نبوی اهل سنت در تفسیر این سور? مبارک، 6.34 درصد روایات است و 93.6 درصد روایات تفسیری این سوره، متعلق به شیعه است.اما در مورد نسبت فراوانی گونه‌های محتوایی در روایات هر دو فرقه می‌توان گفت: در گون? بیان مصادیق روایات شیعه 6 برابر اهل سنت و در گون? ایضاح مفهومی روایات شیعه 32 برابر اهل سنت است و در گونه استناد به قرآن روایات شیعه 4 برابر اهل سنت است. تنها یک روایت در ترسیم فضای نزول است که از روایات اهل سنت است.در برآورد فراوانی روایات بر اساس ارزیابی سندی، 10 روایت صحیح؛ 4 روایت موثق؛ 1 روایت حسن و 100 روایت ضعیف هستند. آنچه از رهگذر این پژوهش قابل توجه است، ضعف سندی تعداد قابل توجهی از روایات، فقدان روایات تفسیری ذیل 21 آیه از آیات این سوره مبارک است . همین موارد نشانگر آن است که برای ارائ? تفسیری جامع از قرآن کریم، روایات به تنهایی کافی نیست و علاوه بر آن‌ها منابع و مبادی دیگری نیز برای ارائ? تفسیری سلیس و روان از این کتاب آسمانی لازم است.کلید واژه‌ها: سور? فاطر، تفسیر، تفسیر روایی، روایات

وجود پیوندى ریشه‏دار و ناگسستنى، میان قرآن و همتایان معصوم و بى‏مانندش، که از حدیث زرّین «ثقلین» و ده‏ها روایت دیگر برمى‏آید، بایسته بودن مطالع? ژرف و تحلیل‏گون? سخنان تفسیرى آن بزرگواران را براى تفسیر پژوهان، به منظور انجام دادن تفسیر مطمئن و استوار از قرآن کریم، آشکار ساخته است. تفاسیر روایی شیعه و اهل سنت به عنوان میراثی که در بردارند? سخنان تفسیری نبوی و ولوی هستند در گذر زمان و حوادث، دستخوش ناراستى‏هایى در دو حوز? «سند» و «متن» گردیده‌اند. دلائلی همچون آمیخته شدن به روایات ضعیف، وجود اسرائیلیات، عدم جامعیت روایات ذیل تمامی آیات و... بایسته بودن پالایش روایات این تفاسیر را روشن و آشکار می‌سازد. لذا تفسیر روایی جامع برگرفته شده از اینگونه روایات از تفاسیر روایی شیعه و اهل سنت به انضمام بررسی‌های سندی و دلالی پیش نیازى بایسته براى بهره‏مندى از این روایات در تفسیر به شمار مى‏آید. در پژوهش حاضر ـ به عنوان بخشی از طرح کلان پروژ? تفسیر روایی قرآن کریم ـ تفسیر سور? مبارک? فاتحه الکتاب و سور? بقره (آیات یک الی 26) مطمح نظر و اهتمام قرار گرفته و در آن سعی شده است با استناد به روایات تفسیری و بهره‌گیری از دیگر مبادی تفسیری نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آرای مفسّران، تحلیل عقلی و همچنین بهره‌گیری از آیات قرآنی هم موضوع و مرتبط در مواردی که روایت تفسیری وجود ندارد، متنی روان و مستند در تفسیر آیات به نگارش درآید. بدین طریق تفسیری روایی که از اسرائیلیات و جعلیات عاری بوده و صرفا براساس روایات صحیح یا ضعیفی که مویدات قرآنی و روایی در صحت مضمون آنها وجود دارد نگاشته شود. به طور کلی 132 روایت در تفسیر سور? فاتحه الکتاب و آیات یک الی 26 سور? بقره از دامن? منابع مورد استفاده گرد ‌آمده است. در یک نگاه آماری به روایات این سوره، به طور کلی می‌توان از نظر گونه‌شناسی، فراوانی روایات را به شرح زیر برشمرد: یک روایت در ترسیم فضای نزول؛ چهار روایت در ایضاح لفظی؛ 54 روایت در ایضاح مفهومی؛ 18 روایت در بیان مصداق؛ 17 روایت در بیان لایه‌های معنایی؛ یک روایت در استناد به قرآن؛ یک روایت در بیان اختلاف قرائت؛ 8 روایت تعلیم تفسیر و سه روایت بیان حکمت و علت حکم. در این شمارش، 26 روایت بیانگر فضایل سوره و 17 روایت ترکیبی از دو یا چند گون? تفسیری هستند، 11 روایت نیز در شمار روایات تفسیری محسوب نمی‌شوند. در این بین، «ایضاح مفهومی» بیشترین آمار را در میان گونه‌های محتوایی روایات به خود اختصاص داده است. در مجموع روایات تفسیری این آیات نیز 9 روایت قابل نقد هستند. در برآورد فراوانی روایات بر اساس ارزیابی سندی، 24 روایت صحیح؛ 4 روایت موثق؛ 3 روایت حسن و 101 روایت ضعیف هستند. آنچه از رهگذر این پژوهش قابل توجه است، ضعف سندی تعداد قابل توجهی از روایات، نقدهای جدی وارد به برخی از آنها و فقدان روایات تفسیری ذیل برخی آیات است. همین موارد نشانگر آن است که برای ارائ? تفسیری جامع از قرآن کریم، روایات به تنهایی کافی نیست و علاوه بر آنها منابع و مبادی دیگری نیز برای ارائ? تفسیری سلیس و روان از این کتاب آسمانی لازم است.

در منابع رجالی متقدم شیعه راویانی زیسته در چهار سدۀ نخست هجری متهم به غلو شدهاند. مضمون شماری از روایات اینان تفسیر قرآن کریم به نقل از ائمۀ شیعه (ع) است. می‌توان روایات تفسیری ایشان را ضمن آثار حدیثی مختلف بازیافت. عالمان شیعه انتساب غلو به همۀ این شخصیت‌ها را برنتابیده‌اند. بااین‌حال، باید احتمال داد که گاه اتهام این راویان به غلو نتیجۀ مضامینی باشد که نقل می‌کرده‌اند. چه‌بسا بخشی از مضامینی که سبب اتهام این راویان به غلو شده باشد همان‌ها باشد که در روایات تفسیری‌شان بازتابیده است. برای آزمون این احتمال باید با مرور روایات تفسیری منقول از این متهمان به غلو دریابیم آیا اشتراک رویکردی در تفسیر قرآن دارند یا نه؛ و اگر چنین اشتراک رویکردی هست، آیا می‌تواند روش تفسیری ایشان را از نگرش‌های عامۀ شیعیان متمایز کند یا نه. مطالعۀ کنونی هم‌چون گام نخست از بررسی این مسئله کوششی برای پاسخ‌گویی به پرسش اول است. بدین منظور، با پذیرش این مبنا که منقولات هر راوی نتیجۀ گزینشگری او، و نشان‌دهندۀ بینش‌های او ست، با مرور روایات تفسیری متهمان به غلو خواهیم کوشید دریابیم کدام گونه‌های فهم متن را در تفسیر خود بازتابانده‌اند و از آن میان نیز کدام گونه‌ها نمود و بازتاب گسترده‌تری دارد. در این مطالعه بناست از این فرضیه دفاع شود که مبانی تفسیری متهمان به غلو تمایز معناداری با نگرش‌های دیگر عالمان شیعۀ متقدم ندارد؛ اما احتمالاً بتوان رابطۀ معناداری میان گرایش به غلو با کاربرد برخی تکنیک‌های تفسیری که ونزبرو از آن‌ها سخن گفته بود یافت.

حسن بن زین‌الدین عاملی از عالمان برجسته شیعه در قرن دهم و یازدهم هجری در منطقه جبل عامل است که با رویکرد سندمحور نسبت به احادیث، به پالایش روایات مهم‌ترین منابع روایی شیعه روی آورد و با ارائه آراء رجالی، فقه‌‌الحدیثی و نقدالحدیثی خود در کتب گوناگون، نسبت به عالمان پیشین، گامی فراتر در ارتقاء دانش حدیثی شیعه برداشت. از این‌رو، جایگاه علمی و رویکرد نقادانه شیخ حسن نسبت به روایات، شناخت اندیشه‌های نقدالحدیثی او را حائز اهمیت می‌نماید. پژوهش حاضر، به منظور شناخت نحوه تعامل صاحب معالم با آسیب‌های ناظر به گسست اسناد روایات، در محدوده دو کتاب منتقی‌الجمان و معالم‌الدین با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی گردآمده است. در پی بررسی آراء عالمان متقدم همچون علامه حلی، شهیدثانی و مقدس اردبیلی، توجه اندک ایشان نسبت به این نوع آسیب‌های سندی مشاهده می‌شود و در مقابل، روشمندی و توجه بیشتر و دقیق‌تر شیخ حسن برای تشخیص و اصلاح این آسیب‌ها از رهگذر مراجعه به کتب رجالی و فهرست‌ها، شناخت طبقات راویان، بهره‌گیری از اسناد مشابه و مشهور و نقل متناظر روایات در سایر کتب روایی نمایانست. هرچند، پژوهش‌های صاحب معالم نیز گاه در پی عدم جامع‌نگری و تتبع ناقص، به ارائه تحلیلی نادرست و قضاوت زودهنگام انجامیده است.

چکیده اصلاح اجتماعی، به طور کلی، دگرگون ساختن جامعه در جهت مطلوب و بهبود وضع جامعه است. پیشوایان معصوم ضمن شناخت بُعد اجتماعی انسان و ترغیب مؤمنان به جمع‌گرایی، به آسیب‌های اجتماعی و اصلاح آن‌ها نیز توجه داشته‌اند. اصلاح‌گری معصومان در ساحت اجتماع، نظام‌مند بوده و در چهار بخش هدف‌گزاری، موضوع، برنامه و مجری اصلاح اجتماعی سامان می‌یابد. پژوهش حاضر، با تحلیل آموزه‌های دین، مهم‌ترین مبانی کلامی متناسب با هر یک از اجزای نظام اصلاح اجتماعی معصومان را ارائه می‌دهد. بر پایۀ یافته‌های تحقیق، مبانی کلامی مرتبط با هدف‌گزاری اصلاح اجتماعی، عبارتند از توحیدمحوری در تمامی حرکت‌ها و باور به معاد و نظام جزا و پاداش اخروی. مبانی مربوط به موضوع و سوژۀ اصلاح اجتماعی، به ویژگی‌های انسان از جمله اصالت و تکامل‌پذیری روح می‌پردازد. جامعیت و جاودانگی دین نیز از مبانی کلامی مرتبط با برنامه و قانون اصلاح اجتماعی به شمار می‌رود. آخرین گروه نیز مبانی مربوط به راهبر برنامۀ اصلاح اجتماعی است. نبی و امام به عنوان مجریان نقشۀ اصلاحی‌، لزوماً دارای عصمت‌اند، پیوند ناگسستنی با وحی دارند، داناترینِ مردمان‌اند نسبت به صلاح و فساد جامعه و آگاه‌ترین‌اند در شناخت روش‌ها و راهکارهای اصلاح. نتایج این پژوهش به شرط توفیق در استقرا و تحلیل، در پژوهش‌های کلامی و سیره‌پژوهی قابل بهره‌برداری خواهد بود.

زندگی حضرت خدیجهh، ازجمله موضوعاتی است که برخی مستشرقان بدان پرداخته‌اند. افرادی همچون: فاطمه مرنیسی در کتاب «زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش»، نابیا آبوت در مقاله «وضعیت زنان در صدر اسلام» و باربارا فریر استواسر در مقالات «همسران پیامبر» و «خدیجه» در دائرةالمعارف قرآن لیدن، در ضمن بیان مباحث خود درباره زن در اسلام، مطالبی درباره این شخصیت برجسته آورده‌اند. ایشان با استناد به منابع اهل‌سنت، به ذکر محاسن این شخصیت پرداخته و وی را صاحب اندیشه‌ای بلند و حامی مقتدر پیامبرa دانسته‌اند. نویسندگان مذکور، همگی به سن بالای حضرت خدیجهh در زمان ازدواج با پیامبرa، بیوه‌بودن وی و داشتن چندین فرزند از همسران قبلی و همچنین ثروت انبوه او که ماحصل ازدواج‌های قبلی‌اش بوده، اشاره کرده‌اند و در ضمن ترسیم شخصت حمایت‌گر خدیجهh از پیامبرa، جایگاه نبوتش را تضعیف کرده و پیامبر را شخصیتی درمانده و ناموفق در امر رسالت در صورت عدم‌همراهی همسرش دانسته‌اند. نویسندگان یادشده، به‌رغم مراجعه به منابع متعدد، به دلیل استناد به منابع اهل‌سنت و عدم تفحص کامل در بین آثار تاریخی، دچار اشتباهاتی شده‌اند که با حقیقت تاریخی سازگار نیست. این نوشتار که به شیوه توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، درصدد است تا ضمن تبیین مطالب آنان، به تحلیل شخصیت متعالی خدیجهh پردازد و اثبات کند وی قبل از پیامبرa هرگز ازدواج نکرده و سن بالایی نداشته است. او متکفل فرزندان خواهرش «هاله» بوده و ثروت انبوه وی میراث همسران قبلی‌اش نبوده، بلکه ماحصل تلاش و توان‌مندی این بانوی نمونه بوده است.

چکیده: نویسنده در نوشتار حاضر نیم‌نگاهی به ملاک‌های جعفر مرتضی در ارزیابی مستندات مربوط به سیره امام حسین (ع) با تکیه بر روایات عاشورایی دارد. وی در راستای این هدف، نخست گذری بر کتاب سیره الحسین فی الحدیث و التاریخ داشته و عناوین قسمت‌های شش‌گانه کتاب را همراه با ابواب درونی و مجلدات آن در قالب جدول ارائه می‌کند. در ادامه، برخی از مهم‌ترین ملاک‌های نقد و ارزیابی احادیث و نصوص تاریخی را در کتاب مذکور از قبیل اعتبار سندی و اعتبار منبع و مأخذ روایت و ...، شرح می‌دهد.