آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

خدای متعال در قرآن کریم موضوع زنده بودن شهدا را در دو آیه بازگو نموده است. مقصود از شهدا در این آیات تمام کسانی هستند که به مقام‌ شهود‌ حقیقت‌ رسیده و با عمل خود درصدد اعتلای کلمه حق و ریشه‌کن کردن باطل می‌باشند؛ اگرچه در جهاد کشته نشوند و با مرگ طبیعی از دنیا بروند. مفسران درباره نوع این حیات دارای دو دیدگاه هستند؛ برخی حیات یادشده را حقیقی و برخی دیگر مجازی می‌دانند. معتقدان به حیات حقیقی نیز نظرات متفاوتی دارند؛ برخی این حیات را مربوط به جسم مادی در دنیا دانسته و برخی دیگر معتقد به زنده بودن روح در عالم ملکوت می‌باشند. این مقاله ضمن بررسی دیدگاه‌های فوق بیان می‌دارد حیات شهدا حیات حقیقی ویژه‌ای در برزخ است که انسان‌های عادی از آن محروم هستند. دیدگاه جامع در مورد مفهوم این حیات ویژه برزخی نیز عبارت از «احاطه نامحدود شهدا بر عوالم ملک و ملکوت از طریق علم و قدرت» است.

علوم قرآن در حوزۀ علمیۀ قم از قریب دهۀ 30 شمسی مد نظر قرارگرفته و تاکنون آثار فراوانی در این زمینه به ثمر رسیده است. مقالۀ حاضر با گردآوری آثار علوم قرآنی از مراجع کتاب‌شناحتی قرآنی، وبگاه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی درصدد یافتن شاخه‌های علوم قرآن مورد اهتمام حوزویان، شمار آثار در هر شاخه و نیز تحلیل و بررسی تطور رخ‌داده در آن شاخه و زمینه‌ها و عوامل پدیدآیی آنهاست. رهگیری نگارش‌های حوزیان قم در علوم قرآن نشان از افزایش کمّی قابل توجه از دهه‌ای به دهۀ دیگر دارد. علاوه بر آن، تنوع موضوعات پژوهشی قرآن‌پژوهان حوزة علمیة قم نیز به مرور زمان افزوده شده است. درونمایه این آثار در دهۀ 30 و 40 شمسی به موضوعات کم‌شماری همچون «وحی» و «تحریف» محدود بود؛ ولی مقارن با انقلاب اسلامی و محوریت ‌یافتن حوزۀ علمیة قم، تأسیس پژوهشگاه‌ها و مراکز تخصصی علوم قرآن، تأسیس و توسعۀ رشتۀ «علوم قرآن و حدیث» و افزایش پژوهش‌های قرآنی و به واسطه بهره‌ جستن عالمان حوزه از میراث غنی تفسیر معاصر امامیه، واکاوی دقیق منابع تفسیری و به ویژه روایات تفسیری، بهره‌ جستن از علوم جدید زبان‌شناختی و علوم انسانی، بازسازی و بازخوانی دیدگاه‌های سنتی و رسمی در پرتو پاسخ‌گویی به شبهات و تنقیح قواعد و مبانی کلی و درنگ در راهکارهای نظریه‌پردازی، به تدریج درونمایه نگاشته‌ها از حالت محدود پیشین بیرون آمد و با دربر گرفتن شاخه‌های گوناگون علوم قرآن توسعه یافت و به سوی هویت بخشیدن به علوم قرآن با رهیافتی شیعی و استقلال اندیشۀ قرآنی امامیه پیش رفت.

جوامع حدیثی به عنوان مهمترین مجموعه­ها از میراث حدیثی تشیع، حائز اهمیت هستند و مطالعه و بررسی ملاکهای گزینش، چینش و تبویب احادیث، زمینه را برای شناخت بهتر آنها فراهم می­سازد. برای این مطالعه، الحیاه به عنوان جامع حدیثی متأخر که در پی ارائه سبک و الگوی زندگی بر مبنای تعالیم دینی است، انتخاب شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، مهمترین مؤلفه‌های گزینش و جایگذاری حدیث را در الحیاه، از طریقِ معیار اعتبارسنجی احادیث، روش جستجو و جمع­آوری احادیث و گرایش نویسندگان بررسی می‌کند. مولفان الحیاه در گزینش منابع و مصادر علاوه بر توجه به قدمت و توثیق مآخذ اولیه، با بهره­گیری از تعاضد مضمونی احادیث با قرآن و دیگر روایات بعنوان معیاری برای اعتبارسنجی احادیث، مجموعه گسترده­ای از منابع غیرفقهی، اخلاقی و واسطه­ای را نیز مورد استفاده قرار می­دهند. مقایسه جایگاه احادیث در منابع اولیه با عناوین فصول الحیاه و مطالعه نوع پیوند احادیث با عناوین بیانگر مبانی مولفان، دغدغه­ها و گرایش اجتماعی برادران حکیمی و انگیزه­های تالیف توسط ایشان است.

از چالش­های مهم در بهره­گیری از میراث اسلامی، به ویژه، سندهای حدیثی، پدیدۀ تصحیف است. یکی از گونه­های پیچیدۀ این پدیده، تصحیف چندمرحله‌ای/ ترکیبی است. گاهی در دفعات متعددِ نسخه­برداری از روی یک اثر، یک عبارت، چند بار آلوده به تصحیف ­شده است به گونه­ای که با گذشت چند مرحله از تصحیف­، هیچ شباهت ملموسی میان عبارت اصیل با عبارت مصحَّف باقی نگذاشته است. چنین پدیده­ای می‌تواند پیامدهای چشم­گیری در اعتبارسنجی احادیث نیز داشته باشد. این مقاله با روش توصیفی­ـ تحلیلی و با واکاوی موردیِ یک سند از احادیث ابوبکر جعابی (م. ۳۵۵ق)، تلاش نموده تا کشف اینگونه تصحیف­­ها را روشمندتر سازد. مقایسۀ نام­های موجود در این سند با دیگر منابع، دقت در تصحیف­های دیگرِ رخ­داده در همین سند و توجه به مناسبات میان راویان در آن، روشن نمود که بخشی از این سند در چند مرحله، دچار تصحیف شده است به گونه­ای که هویت­ برخی از راویان موجود در آن، کاملاً نادرست تشخیص داده می‌شود.

ارزیابی احادیث منقول از معصومان از دغدغه‌های همیشگی عالمان شیعه بوده است. ایشان در ضمن نگاشته‌های خویش و به گاه بررسی‌های حدیث‌پژوهانه به این مهم می‌پرداختند. در این میان برخی از عالمان کتاب‌هایی با هدف اعتبارسنجی احادیث نگاشتند. آیت‌الله محمد آصف محسنی با نگارش معجم الأحادیث المعتبره در این شمار است. او با رویکردی سندمحور و با بررسی اتصال یا عدم اتصال سند، تمییز مشترکات و توحید مختلفات و واکاوی حال رجالی راویان، احادیث شیعه را در موضوعات و ابواب مختلف کاویده است. حاصل این کاوش، کتابی هشت‌جلدی با 71 کتاب، 3655 باب و 11520 حدیث معتبر السند است. گو اینکه ملاک او در یادکرد روایت‌ها اعتبار سند است، ولی به بررسی‌های فقه‌الحدیثی و نقد محتوایی احادیث نیز پرداخته است.

تاریخ رجال شیعه پیش از اصول اولیه رجالی از جهات مختلف روشن نیست و هر آنچه هست مروری گذرا و بنیاد نهاده بر حدس، بر درون‌مایه آن‌هاست. در راستای بازسازی منابع رجالی و نگارش تاریخ رجال شیعه، بازیابی آثار جبریل‌بن‌احمد فاریابی- به عنوان یکی از اساتیدِ خراسانی پر بسامد کشی و صاحب کتاب رجالی- مهم به نظر می‌رسد. این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از شیوه‌هایی چون تحلیل اسناد و یافتن حلقه مشترک و تبیین روابط معنایی میان روایات سعی دارد تا شخصیت روایی و رجالی جبریل و آثار وی را بازیابی کند تا از این منظر الگو و مبنای وی در نقل روایات به عنوان یک رجالی نص‌گرای متقدم را کشف کند. بدین روی با ارزیابی روایات او از هریک از مشایخ؛ استناد وی به کتاب «الرجال» محمدبن‌عیسی به شکل سماع و «المذمومین و الممدوحین» محمدبن‌عبدالله‌بن‌مهران مشخص شد. این پژوهه ضمن تحلیل گرایش فاریابی به اندیشه‌های کلامی محمدبن‌عیسی و مخالفت وی با دیدگاه کلامی و حدیثی زراره، بهره‌گیری از منابع غالی و عدم انتساب کتاب مفاخر الکوفه و البصرة به وی را نشان می‌دهد. نوشتار حاضر ضمن تبیینِ رویکرد وی به عنوان یک رجالی نص‌گرای مبنامند؛نشانگر آن است که کشی با توجه به شیوه تحدیث و اندیشه‌های جبریل؛غالباً از منقولات وی در شرح روایات دیگر بهره‌ برده و کمتر به نقد آن‌ها پرداخته است.

بینامنیت دانشی است که روابط بین متون را مورد بررسی قرار می‌دهد. طبق این نظریه هر متن به نحوی در ارتباط با متون پیش نگاشته می‌باشد. ژرار ژنت از تاثیر گذارترین پژوهشگران متأخر در عرصة بینامتنیت است. کاربست نظریه بینامتنیت تحلیلیِ او در مطالعات دینی، می تواند روشنگر پیوند قرآن و عترت باشد. در زیارات مأثوره، توسط معصومین و به صورت آگاهانه بازتاب‌هایی از قرآن، برای تبیین کلام وحی صورت پذیرفته است؛ لکن نگرش تبیینی به زیارات به جهت فهم قرآن تا حدودی مغفول مانده است. پژوهه فرا رو با روش توصیفی-تحلیلی با مبنا قرار دادن زیارات در تبیین قرآن، دریچه‌ای نو به فهم آیات قرآن می‌گشاید. در این پژوهه نکاتی تبیینی از زیارات در چارچوب بینامتنیت ژنتی با دو الگوی صریح و ضمنی استخراج گشته است که به چهار گونه‌ی ترسیم فضای نزول، ایضاح مفهومی، بیان مصداق و بیان لایه های معنایی به تبیین آیات قرآن می‌پردازند.