آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله صفات خدا و کیفیت اتصاف ذات الهی به آنها از مسائل اساسی معرفتی در باب مبدأ شناسی است. ابو علی جبائی معتزلی معتقد است ذات خدا، نائب مناب صفات خدا است، زیرا انکار اوصاف الهی به دلیل اتقان صنعش جایز نیست ولی چون واقعیت صفت، قیام به غیر است نه عینیّت، این قول صحیح نیست؛ چون سر از نفی مطلق در می‌آورد و برخی همچون اشاعره و معتزله به ترتیب قائل به زیادت قدیم یا زیادت حدوثی شده‌ و به اثبات صفات رأی داده اند؛ زیرا اصولاً ذات خدا را نباید خالی از کمالات وجودی دانست. این دو قول نیز صحیح نمی‌باشد زیرا تعدد قدما یا نیاز، لازم می‌آید. در این میان شیعه علاوه بر اثبات صفات، به نفی صفات زاید و حدوثی نیز پرداخته که این مقاله در صدد است به صورت توصیفی و تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای نشان دهد نه تنها تعارضی در بین نیست بلکه بهترین نظریه می‌باشد.

بداء آموزه‌ای است که در مکتب انبیاء پیشین بوده، اما در مکتب اسلام باز تولید و برجسته شده است و منافاتی با علم پیشین الهی و قضا و قدر ندارد؛ زیرا علم به تغییر، غیر از تغییر در علم است. یگانه منبع بداء، نصوص دینی است؛ هرچند عقل می‌تواند حقانیت آن را درک و اثبات کند. بداء مبنایی دارد که مستخرج از همین منابع دینی است که عبارتند از: علم و قدرت مطلق الهی، حدوث اراده و مشیت الهی، جمع بین توحید افعالی و مختار بودن انسان، مراحل مختلف تحقق خارجی حوادث جهان، منحصر نبودن نظام حکیمانه در یک نظام خاص، لزوم امتحان الهی و برقراری تعادل بین خوف و رجا. بداء، اصلی است که تنها در بخشی از مقدرات رخ می‌دهد و در عالم کون و فساد و لوح محو و اثبات و در اوامر امتحانیه است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به بررسی منابع و مبانی نظری بداء از دیدگاه تشیع می‌پردازد.

در دنیای کنونی سلامت نه تنها در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی، بلکه در بُعد معنوی هم مورد پذیرش اکثر اندیشمندان حوزه سلامت و رفاه اجتماعی قرار گرفته است. اسلام مکتبی جامع و واقع گرا است و به همه جوانبِ نیازهای انسان، اعم از دنیایی و آخرتی، جسمی و روحی، عقلی و فکری، احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی توجه کرده است. لذا دین (اسلام) با مکانیسم های گوناگون موجب سلامت روانی فرد و جامعه می شود، نمونه هایی از سلامت روانی ناشی از دین، وجود امید، انگیزه و مثبت نگری، ایجاد شبکه حمایتی عاطفی و اجتماعی، دادن پاسخ روشن و قاطع به مفهوم خلقتِ جهان و زندگی، تبیین و تعریف لذت بخش و معقول از رنج، درد و محرومیت و مکانیسم های بسیار دیگر است. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که می توان در گرو اعتقاداتی نظیر ایمان به خدا و سرای آخرت و اعمال صالحی چون، نماز، روزه.. و اخلاقِ پسندیده ای مانند فروتنی، توکل، زهد و.. به یک آرامش روحی و روانی دست یافت و انسان معتقد را به یک انسان سرزنده و بشّاش که همیشه در حال تلاش و تکاپوست در آورد. حال، موضوع تاثیرآموزه های دینی در تامین سلامت روحی و روانی انسان، مطالعه ای است که حول محور روانشناسی دین می چرخد، اگر از این رهیافت روشن شود که آموزه های دینی و خدا باوری، نقش اساسی در زندگی انسان ها دارد همچنین در اثر بخشی بهداشت روحی و روانی آنها سودمند می باشد آنگاه این رویکرد می تواند افراد و گروه های مختلف جامعه را به سوی باورمندی های دینی و خدا باوری سوق دهد به طوری که زندگی آرامش بخشی را آحاد جامعه در کنار یکدیگر تجربه خواهند کرد. پژوهش مربوطه با جهت گیری توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای و هم بستگی به تبیین این مسئله خواهد پرداخت.

برهان «وجوب و امکان» یکی از متقن‌ترین براهین عقلی اثبات وجود خداست. در این برهان با تکیه بر نیازمندی ممکن‌الوجود به واجب‌الوجود بالذات، بر وجود خدا استدلال می‌شود. با وجود اتقان و استواری این برهان و ابتنای آن بر مقدمات بدیهی عقلی، برخی از فلاسفة غربی و پژوهشگران شرقی انتقاداتی بر آن وارد ساخته و سعی بر آن داشته‌اند تا اعتبار و ارزش معرفتی آن را در جهت اثبات علت اولی مخدوش سازند. فهم صحیح برهان و تحلیل درست اصطلاحات فلسفی آن، اعتبارسنجی ابزارهای معرفتی در تحصیل مقدمات این برهان و شناخت قلمرو کارکرد هریک از آنها می‌تواند ما را در پاسخگویی به بخش عمده‌ای از این اشکالات یاری رساند. این نوشتار از نگاه معرفت‌شناسی و به روش «توصیفی ـ تحلیلی» به بررسی اشکالات واردشده بر این برهان پرداخته و درصدد رفع و پاسخگویی به آنها با تبیین نقش و جایگاه ابزارهای شناختی در مقدمات این برهان است.

با توجه به این که اهل کتاب مکلف بودند به آخرین پیامبر الهی ایمان بیاورند ولی ایمان نیاوردند ودر دین خود باقی ماندند . برخی اندیشمندان امامیه در مورد اهل نجات بودن پیروان اهل کتاب معتقدند که آنها اهل نجات خواهند بود چون به دین خود پایبندند وآنها جاهل قاصر هستند نه جاهل مقصر،تا جایی که دین حق را شناسایی نکردند.پس جاهل قاصر کسی است که از روی جهالت وتقصیر کاری شخصی وکوتاهی باشد که مورد عفو خدا قرار میگیرد.اما جاهل مقصرکسی است که دانسته وشناخته با حق عناد ورزد وآنان مستحق عقوبت خواهند بود.پس نجات یافته کسی است که در مقابل شناخت ودرک حقیقت درست گام بردارد وآن را بفهمدوبپذیرد وبه آن گردن نهد.وحقیقت دین همان حالت تسلیم در برابر حق است ودین خدا در طول تاریخ یکی بوده وآن دین واحد را قرآن، اسلام خوانده است .

رازقیت الهی و رابطه آن با تقدیر و تلاش انسان یکی از اصلی ترین چالشهای انسان در مساله میزان بهره مندی از نعمتهای الهی است که غالبا زاویه نگاه آدمی را در معرض آسیب قرار داده و از مسیر ناب توحید در استعانت و امید منحرف می سازد. این موضوع از طرفی با تقدیر الهی و از طرف دیگر با اسباب و تلاش و تدبیر انسان مرتبط است. درقرآن کریم آیات زیادی را می توان یافت که در رابطه با رازقیت خداوند و نقش انسان در کسب آن مطالبی را بیان کرده اند. این آیات از طرفی رزق را از جانب خداوند معرفی کرده اند و از طرف دیگر انسان را برای بدست آوردن روزی ترغیب نموده اند. این موضوع در روایات نیز بیان شده به نحوی که این تناقض ظاهری در آنها نیز مشهود است و اعتقاد به تقدیر در خصوص رزق و تلاش برای بدست آوردن آن در کنار هم دیده می شوند.در این مجال سعی خواهیم کرد تا جمع میان تدبیر و تقدیر را بیان نموده و شبهات مربوط به آن را بررسی کرده و پاسخ دهیم. البته میزان بهره مندی انسانها از نعمتهای الهی از سنن و قواعد دیگری همچون پاداش و کیفر تبعیت می کند که آنها نیز نیازمند بررسی و تذکر می باشد.

تناسخ یا همان آموزه ی انتقال روح پس از مرگ به بدن جدید وآغاز زندگی مجدد در این بدن ودر این جهان از جمله مباحثی است که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. تناسخ در لغت از ریشه ی نسخ به معنای زایل کردن یک چیز یا انتقال تعبیر می شود.اما در اصطلاح تعریف تناسخ چنین است که: روح انسان بعداز مرگ بار دیگر به همین زندگی باز میگردد و روح او در جسم دیگر حلول کرده و زندگی مجددخود را در این دنیا آغاز می کند. همچنین در تقسیم تناسخ به سه قسم مطلق،محدودیا نزولی وصعودی اشاره شده است.تناسخ با آموزه ی معاد تفاوت دارد، زیرا در باور ادیان معتقد به معاد هر روح در قیامت به جسم خاصی که در زندگی به آن تعلق داشته باز میگردد. و لازمه ی سخن اهل تناسخ ، انکار معاد است.و با آیات قرآن ناسازگار می باشد. در این پژوهش به روش توصیفی_تحلیلی وبه صورت کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفت . وانتظار می رود در این پژوهش تصویری روشن از مسأله ی تناسخ و رابطه ی آن با معاد از نگاه عقل ونقل مورد بررسی قرارگیرد.

انسان همواره در محیط پیرامون خود با انواع مخاطرات طبیعی روبرو بوده است. بشر اولیه در مواجهه با این مخاطرات، و بدون اینکه از ساز و کار آنها اطلاعی داشته باشد، وقوع آنها را به نیروهایی ناشناخته و فراطبیعی نسبت داده و نشانه ای از خشم و غضب آنها می پنداشت .و برای آرام کردن آنها و فرو نشاندن خشم و غضبشان مناسک مختلفی را ابداع نموده بود. اما پیامبران الهی، که یکی پس از دیگری برای هدایت بشر مبعوث می شدند، هشدار می دادند که بلایای آسمانی(مخاطرات طبیعی) بدلیل ظلم و ستم انسانها نسبت به یکدیگر و غفلت آنها از مبدا و معاد رخ می دهند. و قرنها گذشت تا اینکه بعد از سپری شدن دوران تاریکی در اروپا، علم جدید science پا به عرصه ی وجود گذاشت و دیدگاه انسان را نسبت به عالم هستی تغییر داد. بشر متمدن توانست توام با پیشرفت علم به تدریج پرده از رازهای طبیعت بردارد. از جمله اینکه ساز وکار وقوع مخاطرات طبیعی را بدون در میان آوردن اراده ی الهی و تنها در چهارچوب قانون علیت توجیه و تبیین نمود. حال سوالات متعددی در اینجا پیش می آید از جمله اینکه؛ با وجودی که موضوع مورد بحث در هردو حوزه یکی است جرا تبیین ها متفاوتند؟ آیا این تبیین ها در تضاد با یکدیگرند؟ و پذیرش یکی مستلزم انکار آن دیگری است؟ ویا اینکه آنهادر واقع ناشی از اختلاف منظرند؟ و یا ناشی از اختلاف در زبان اند؟ یعنی اینکه دین زبان مخصوص به خود دارد و علم هم زبان مخصوص به خود؟ در پاسخ به سوالات فوق، نظرات متفاوتند. گروهی به تمایز بین علم و دین و به تبع آن تمایز بین تبیینهای علوم تجربی و دین از مخاطرات طبیعی باور دارند. و گروهی هم معتقدند اینگونه تبیین ها در علم و دین، در واقع ناشی از اختلاف منظر اند و بیانگر وجوه مختلف یک واقعیت اند. گروهی هم برآنند که زبان دین با زبان علم تفاوت دارد. دین در بیانات خود به زبان عامه ی مردم سخن گفته است در حالیکه علم در تبیین واقعیت ها روش و زبان مخصوص به خود را دارد.و همچنین دین بیشتر به چرائی پدیده ها توجه دارد در حالی که علم بیشتر به چگونگی آن ها می پردازد.

معاد، و ایمان به روز واپسین و حیات جاودان انسان‌ها پس از مرگ ، اصول و زیربنای فکری و اعتقادی هر دین آسمانی و توحیدی را تشکیل می‌دهد و انکار هر یک به منزله انکارآن دین است. به بیان دیگر وقوع «قیامت» و و رجوع تام الی اللّه و برپا شدن معاد از بزرگترین تحولات عالم وجود است. مقصود از آن بازگشت همه ی انسان ها به سوی خداوند و حضور ایشان در محضر عدل الهی است که برای حساب و کتاب اخروی می باشد و بر اساس آن نیکان به بهشت و بدکاران به دوزخ الهی رهسپار می شوند. آیات قرآن و روایات اسلامی درباره کیفیت این حقیقت تردید ناپذیر بسیار است. در قیامت مواقف متعددی موجود می‌باشد از جمله آن، میزان و صراط است. میزان یعنی وسیله سنجش اعمال و صراط یعنی پلی که برای رسیدن به بهشت در قیامت باید از روی آن رد شد. میزان و صراط از مسائل درون دینی است و در آیات و روایات متعددی بر آنها تاکید شده است. و از طرف دیگر چون حس و عقل انسان توان درک حقیقت آنها را ندارد، لذا این مسئله را صرفاً از دیدگاه آیات و روایات مورد بحث و بررسی قرار دادیم. در اینکه میزان و صراط چیست، اختلاف متعددی بین اندیشمندان و متکلمین اسلامی بوده است. عموم متکلمین، اصل ایمان به میزان و صراط را، لازم و ضروری می‌دانند. ولی در خصوص کیفیت وقوع آن، آرا و نظرات مختلفی ارائه داده‌اند. این پژوهش با هدف بررسی حقیقت میزان و صراط در رهیافت‌های کلامی و براساس روش تحلیلی انجام می‌گیرد، تا دیدگاه جامعی که مورد تاکید قرآن و روایات معصومین (ع) است ، را ارائه نماید.

مسئله شر سبب گشته تا متألهان در آثار خود بحث‌های جامع و عمیقی دراین‌باره داشته‌باشند و به دفاع از خداباوری بپردازند. ایرنائوس قدیس که نقش بسزایی در تبیین و گسترش آموزه‌های مسیحی داشته، در تئودیسه خود سعی نموده‌است تا با مطرح‌کردن ایده "پرورش روح" به حل مسئله شر بپردازد. از منظر ایرنائوس، اگر شری در جهان آفرینش تحقق می‌یابد؛ همان گناه است و این یک امر سرشتی در ذات بشر است که حضرت آدم در ابتدا به آن دچارشد و با سوءاستفاده از اراده و اختیارخود از فرمان الهی سرپیچی‌ کرد و این میل به گناه هم‌اکنون نیز در میان نسل بشر جاری و ساری است. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد انتقادی سعی بر این است تا به ابتدا به بررسی و تحلیل تئودیسه ایرنائوسی و سپس نقد آن از منظر کلام امامیه پرداخته‌شود. با وجود هّمی که ایرنائوس قدیس در حل مشکل شرور داشته، اما تئودیسه وی با چالش‌ها و بن‌بست‌هایی همچون "نسبی‌گرایی"، "شر گزاف"، "فاصله معرفتی" و ... مواجه است که از باورپذیری و حقانیت آن می‌کاهد.