آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در برخی از کتابهای شیعیان روایاتی درباره نهی از کلام وجود دارد. این روایات باعث شده گروهی از شیعیان بپندارند که دانش کلام نه تنها سودمند نیست، بلکه این علم از نظر امامان شیعه نکوهیده است. با مطالعه روایات این موضوع و دقت در سیره معصومین می‌بینیم که امامان شیعه از بزرگان کلام در روزگار خود بوده و تلاشهای بسیاری دراین زمینه به کار بسته‌اند. آنان خود با متکلمان سایر مذاهب مناظراتی داشته و شاگردان خود را هم برای رویارویی با آنان تعلیم می‌داندند و به آنان اجازه مناظره و بحث با مخالفان می‌دادند. گاهی این مجالس مناظره در حضور امامان تشکیل می‌شد. بر این اساس اصل در نگاه امامان شیعه مفید بودن و جواز پرداختن به این علم است و در زمانهای خاص، موضوعات خاص، افراد خاص و شرایط خاص به نهی از تکلم و مناظره پرداخته‌اند. برخی از روایات نکوهش کلام نیز مربوط به نهی از شیوه‌های نادرست یا نهی از بحث های بی نتیجه در موضوعات متنوع است و اختصاصی به دانش کلام ندارد.

در میان مقاتل موجود امام حسین(ع)، بخش مقتل الحسین(ع) از کتاب الطبقات الکبیر ابن‌سعد از لحاظ قدمت دارای جایگاه ویژه‌ای است. مقتل ابن‌سعد با گزارش ابومخنف مشابهت‌های بسیاری دارد، اما برخی از روایت‌های ابومخنف را حذف و از مقتل واقدی و دیگران نقل کرده است. رویکرد جهتدار و جانبدارانه ابن‌سعد در گزارش واقعه عاشورا اقبال وسیع مورخان و رجال‌شناسان مکتب شام را به‌ دنبال داشته است. این مقتل اخباری منفرد از ‌دیگر منابع تاریخی و حدیثی دارد، به‌گونه‌ای که در برخی موارد با وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار است و حتی در مواردی، بنا بر رویکرد شیعی، شأن امام معصوم(ع) را مخدوش ساخته و بنیان‌های نااستواری برای تحقیق پیشِ ‌روی عالمان فریقین در قرن‌های بعد از خود قرار داده است. یافته‌ها بیانگر جهتداری و داشتن ذهنیتی خاص در گزارش وی از قیام امام حسین(ع) است. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و رویکردی تحلیلی و انتقادی روایات مناقشه‌آمیز او را در بازه زمانی عاشورا به بعد تحلیل کرده است.

کتاب «طب‌الأئمة» به عبد‌الله و حسین، فرزندان بسطام منسوب است. عموم راویان صدر اسانید، همچون خود آن دو ناشناخته‌اند. فرزندان بسطام در اسانید کتاب، بیشتر واسطه روایت از طریقی خاص فرض شده‌اند. این ابهام پیش رو است که حدود و ریشه این ضعف‌ها چیست؟ با بررسی مقایسه‌ای اسانید گوناگون کتاب و مشابه‌یابی آن‌ها در دیگر منابع، معلوم می‌شود نام‌های ابتدای بیشترِ اسانید، ساختگی و کاملاً بی‌ضابطه است و تنها نام تعداد انگشت‌شماری از مشایخ صدر اسناد، واقعی است. البته، شواهدی از تعویض در ادامه هر دو دسته از اسناد در دست است. سندسازیِ تعویضیِ ضابطه‌مند در کتاب، شاخصه‌هایی متفاوت با سندسازی بی‌ضابطه در ابتدای اسناد دارد و این دو نوع سندسازی عمومی در دو مرحله صورت گرفته است. از میان چند شیخ شناخته‌شده در صدر اسناد، بیشترشان از غالیان هستند و در طبقات متقدم‌تر اسناد کتاب هم شواهد توجه مؤلف به سرانِ خطابیه مانند: ابوالخطاب، ابن‌مهران و شریعی بسیار است و هم شاخصه‌های اختصاصی اسانیدِ غالیانِ خطابی فراوان به چشم ‌می‌خورد. البته، مؤلف از برخی دفاتر حدیثی امامیه نیز به صورت وجاده‌ای بهره برده است. مؤلف کتاب و تحریف‌گر اسناد به صورت قطعی شناخته نشده است، ولی رجال، الگوهای سندسازی، توصیفات اختصاصی اسناد و تحریفات آن در «طب‌الأئمة» تناسب بسیار بالایی با کتاب نصیری «الهدایة» خصیبی دارد.

منابع روایی اسلامی آمارهای گونا­گونی از شمار کشتگان یهودیان در غزوه بنی ­قریظه، عمدتا بین 400 تا 900 تن، ارائه می­کنند. به جز اندکی، بیشتر اقوال به صورت مرسل و غیر مسند بیان شده ­اند. برخی از مورخان و محققان به آمارهای یادشده با دیده تأیید نگریسته، شماری آن را انکار کرده و گروهی نیز درباره آن سکوت کرده­ اند. این مقاله برآن است که اقوال یاد شده را نخست تا حد امکان بر پایه روش تحلیل اسناد- متن، تاریخ ­گذاری کرده، دوره و بستر ظهور آن‌ها را تعیین کند. سپس با بهره ­گیری از برخی دیگر از روایات مربوط به این جنگ و اطلاعات تاریخی مرتبط همچون شمار قبایل و آمارها را تحلیل و ارزیابی کند. از مجموع بررسی ­ها می ­توان دریافت که روایات این آمارها، دست ­کم پس از آن که اصل کشتار بنی ­قریظه در بین مسلمانان پذیرفته شد، در نیمه نخست قرن دوم در مناطق متعدد اسلامی همچون مکه، مدینه، کوفه شیوع یافته و کمی بعدتر به شهرهایی همچون بغداد و بصره گسترش یافته‌است.

روایات تفسیری همچون سایر احادیث، از آسیب جعل، خطا، سهو و اشتباه برخی از روات در سماع، فهم و یا نقل حدیث مصون نمانده‌اند. این تحقیق با روش تحلیل متن و از طریق مطالعۀ کتابخانه‌ای، در نظر دارد ضوابط نقد قرآن‌محور این روایات را با استفاده از سنجۀ مورد سفارش معصومینk، یعنی عرضۀ حدیث بر قرآن کریم، بررسی و تحلیل کند. این پژوهش، از حیث ارائۀ ضوابط عرضۀ حدیث بر قرآن بر پایۀ سیرۀ معصومانk و تطبیق این ضوابط در عرضۀ روایات تفسیری، بدیع و نگرشی نو دارد. از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق می‌توان به این موارد اشاره کرد که به‌رغم امکان عرضۀ همۀ روایات تفسیری بر قرآن، زمینۀ ضرورت عرضه این روایات بر قرآن، تردید و شبهه‌ در معنا و صدور روایت است. بر اساس نمونه‌های روایی عرضه توسط معصومانk، گسترۀ مدلول قرآن در فرایند عرضه، مدلی مرکب از حداقل یکی از نص، ظاهر، اصول و مدلول تأویلی باطنی قرآن(به شرط عدم مخالفت با سایر مدلول‌ها) است. همچنین مراد از موافقت، همان مطابقت است و منظور از مخالفت، اعم از مخالفت کلی، عدم موافقت و پیدا نکردن موافق است

جعل حدیث، خطا و اشتباه برخی راویان در سماع، فهم و یا نقل حدیث، حکایت از ضرورت نقد روایات جهت اطمینان از درستی یا نادرستی آن‌ها دارد. برای مقابله با این آسیب‌ها، پربسامدترین توصیه معصومانM ، نقد محتوایی با محوریت عرضه حدیث بر قرآن است. با این حال، علی‌رغم کاوش درباره چیستی و اعتبار روایات عرض، تا کنون پیرامون مدلول قرآن در فرایند عرضه بر پایه موارد کاربرد این معیار توسط ائمهM و با محوریت نگاه حدیثی، مطالعه‌ای صورت نگرفته است. این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با هدف واکاوی این موضوع، به تحلیل متن روایات عرض و نمونه روایات عرضه‌شده بر قرآن توسط امامانM پرداخته است. بر اساس نمونه‌های روایی عرضه، گستره مدلول قرآن در فرایند عرضه، الگویی مرکب از حداقل یکی از نص، ظاهر، اصول، گفتمان و مدلول تأویلی باطنی قرآن (به شرط عدم مخالفت با سایر مدلول‌ها) است. اصول قرآنی در این تحقیق، گزاره‌ها و مؤلفه‌های ثابت و پذیرفته‌شده قرآنی است که یک یا چند آیه قرآن به آن صراحت دارد و مراد از گفتمان قرآن، مجموعه‌ای از آموزه‌های نهادینه‌شدۀ قرآن در موضوعات مختلف است که شاید به صورت جداگانه، مفهوم مدّنظر را نتوان از آن‌ها برداشت نمود؛ ولی در کنار یکدیگر، مفهوم خاصی را به خواننده منتقل می‌کند.

از آن جا که کشف وثاقت راوی یا عدم وثاقت وی رسالت اصلی محدثان و دانشمندان علم رجال بوده است، توصیف راوی به وثاقت همواره نشان دهنده جواز عمل به روایات وی به شمار رفته است. برخی از متأخران بر این باورند که هر گاه واژه ثقه نزد متقدمانی چون نجاشی و شیخ طوسی به طور مطلق و بدون قید درباره یک راوی به کار رفته باشد، نشان از امامی بودن وی نزد ایشان دارد. دلیل عمده آن‏ها ‏آن است که رجالیان متقدم، آن‏گونه که خود اشاره کرده‏‏اند، کتاب‏های خود را با هدف جمع‏آوری و ذکر مؤلفان و راویان شیعه نگاشته‏‏اند. همین قرینه، سبب شده که کلمه ثقه نزد ایشان مصطلح در عدلِ امامیِ ضابط باشد. در مقابل این دیدگاه، گروهی دیگر برآن‏اند که واژه ثقه هیچ‏گاه نزد متقدمان در معنای اصطلاحی مورد ادعا به کار نرفته و آنچه متأخران در این باره گفته‏‏اند، تنها برداشت و اجتهاد شخصی آنان از تعابیر قدماست. هر دو گروه دلایل و شواهدی برای اثبات دیدگاه خود و رد دلایل گروه دیگر بیان داشته‏‏اند. پژوهش حاضر به بیان و بررسی اهم دلایل و شواهد این دو دیدگاه پرداخته است.

بشر امروز بیش از هر زمان دچار فسق و فجور است لذا بحث از ماهیت گناه و زمینه ها و راههای جلو گیری از آن ضروری است. گناه به طور کلی به معنای عصیانگری است. گناه دارای آثار سوء تکوینی و تشریعی است. به این پیامد‌ها از آن لحاظ که در مقابل و به میزان خطا قرار دارد مجازات گفته می‌شود. رساله حاضر با رویکرد قرآنی /روایی، و روش توصیفی تحلیلی به بررسی ماهیت باطنی گناه و زمینه‌های شکل گیری آن، انواع گناه و تحلیل آثار تکوینی و تشریعی آن با توجه به سنتهای الهی پرداخته است. به نظر می‌رسد در تفسیر عمیق قرآن و حکمای بزرگ مسلمان ماهیت گناه خروج از اعتدال فطری و مقابله با نوامیس خلقت است. عامل اصلی گناه، نفس انسانی متمایل به حیات در دنیا است و جهل او، شیطان و عوامل محیطی زمینه سازهای اصلی گناهند. کسی که به گناه عادت کند به تدریج خدا را فراموش کرده و از هدایت و قرب الهی محروم خواهد شد و به طور طبیعی درگیر باطن گناه یعنی طبع بر قلب و مسخ ملکوتی و پیامدهای عدول و انحراف از جاده سلامت فطرت خواهد گردید. عدم استجابت دعا، باطل شدن اعمال، محرومیت از رزق، یأس و نا امیدی، نازل شدن بلایا، کوتاهی عمر...؛ ودر صورت عمومیت گناه؛ انحطاط و نابودی ملت‌ها از آثار دنیوی گناه است. همچنین گناهکار در آخرت با ظاهر شدن مسخ و کوری ملکوتی که باطن گناه‌اند، و محرومیت از الطاف الهی وارد دوزخ می‌گردد و انواع عذابهای اخروی را که هر کدام متناسب با یکی از ملکات اخلاقی و رفتاری نابجای اوست تجربه خواهد نمود. گناه زمینه‌های متعددی دارد که در این رساله هر کدام مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و راه‌های جلوگیری از هریک پیشنهاد شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.