آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر ‌«بیان السعادة» از مهمترین و کامل‌‌ترین تفاسیر عرفانی شیعه است که با وجود رویکرد عرفانی از حیث مسائل کلامی، فقهی و اجتماعی قابل بحث است. سؤال اینکه تفاسیر عرفانی همچون بیان السعادة با دانش قرائات چگونه برخورد کرده‌اند؟ به‌عبارتی مسئله قابل توجه این است که آیا دانش قرائات با رویکرد عرفانی مفسر می‌تواند ارتباطی داشته باشد؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی جایگاه و کارکرد مسئلۀ قرائات را در تفسیر بیان السعادة مورد ارزیابی ‌قرار ‌داده است. نتایج پژوهش بیان می‌کند: جایگاه قرائات در نزد گنابادی در مقایسه با مفسران هم‌عصر خویش جایگاهی قابل توجه داشته به‌گونه‌‌ای که وی، اهتمام ویژه‌‌ای به بحث قرائات نشان داده و خاستگاه فکری ایشان، خاستگاهی روشی با رویکردی غیر حدیثی است. در بحث قرائات، گنابادی گاه به ترجیح قرائت مشهور و گاه غیر مشهور به‌جهت تناسب‌ آنها با سیاق آیات، مرجحات روایی، تبیین معنایی می‌‌پردازد؛ گاه هر دو قرائت را مورد توجه ‌قرار ‌داده و داوری میان آنها را رها کرده است. کارکرد قرائات در تفسیر بیان السعادة حول سه محور قابل ارائه می‌باشد: الف) گسترش و توسعه در معنای آیه؛ ب) تبیین معنای آیه؛ ج) رفع ابهام از معنای آیه. البته رویکرد عرفانی مفسر در بحث قرائات هیچ تأثیری نداشته است.

دانش قرائت از علوم مورد نیاز مفسر در تبیین و فهم مراد الهی است. سیر تاریخی دانش قراءات و نگاه مفسران به این دانش حکایت از تفاوت نگاه مفسران و اندیشمندان به قرائت‌های قرآن کریم است. در برخی از برهه‌های تاریخ، شاهد نگاهی ادبی به قراءات و در برخی از دوران‌ها، با رویکرد حدیثی به قرائت قرآن کریم روبرو هستیم. از سویی، علاوه بر نوع نگاه‌ها به دانش قرائت، قرائت در تفاسیر مختلف دارای کارکردهایی است که به نظر می‌رسد در تفاسیر معاصر به ویژه تفاسیر شیعه، این موضوع قابل تأمل است. مفسران شیعی با تأسی از کلام اهل بیت(ع)، قرائت قرآن را واحد دانسته و اختلاف را از جانب راویان دانسته-اند. بنابراین برخی مفسران شیعه با روش‌ها و متدهای مختلف سعی در ترجیح قرائت مشهور دارند. با توجه به این موضوع در نوشتار حاضر تفسیر الفرقان که یکی از تفاسیر معاصر است با روش توصیفی تحلیلی به منظور تبیین رویکرد مفسر به اختلاف قراءات و تحلیل ترجیح قرائت در این تفسیر مورد واکاوی قرار می گیرد. نتایج نشان می‌دهد، مفسر رویکرد حدیثی به قرائت دارد و تنها قرائت مشهور و رایج حفص از عاصم را ارجح می‌داند و در تمام موارد سعی دارد این قرائت را توجیه و ترجیح دهد و روایات در این زمینه، مستند اصلی وی در بحث قراءات است.

گابریل رینولدز در کتاب خود با عنوان «قرآن و زیرمتن عهدینی آن» ضمن مطرح‌کردن ادعای خطای مفسران اسلامی در فهم برخی لغات قرآن و نیازمندی فهم صحیح به متون مقدس، به مطالعه موردی سیزده مثال از قرآن می‌پردازد که یکی از آنها واژۀ «رجیم» است. وی معتقد است اصطلاح رجیم اهمیت بسیار بیشتری نسبت به درک سنتی از آن به‌عنوان «شایسته سنگ‌زدن» دارد. رینولدز با تکیه بر متون مقدس و ایجاد ارتباط میان داستان اخراج شیطان و جهان‌شناسی قرآن چنین نتیجه می‌گیرد که واژۀ رجیم به‌معنای کسی است که از ورود به آسمان منع شده و آسمان در نقش یک قلعه محافظتی است و ستاره‌ها در پایین‌ترین آسمان قرار می‌گیرند تا نه‌تنها به‌عنوان تزئین، بلکه به‌عنوان محافظ نیز عمل کنند. توصیف ستارگان به «رجوم»، به این معنا نیست که آنها موشک‌هایی هستند که باید به‌سوی شیاطین پرتاب شوند؛ بلکه به این معناست که آنها بخشی از قلعه آسمانی‌اند که از آسمان محافظت می‌کنند؛ بنابراین رینولدز کتاب مقدس را مبنای فهم صحیح آیات قرآن می‌داند که غفلت از آن سبب فهم نادرست مفسران اسلامی شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان دیدگاه رینولدز پرداخته، از جنبه‌های مختلف این دیدگاه را ارزیابی و نقد کرده است. نتایج نشان می‌دهد با استفاده از سایر معانی ریشه رجم در عربی و بدون نیاز به کتب مقدس، و تنها با استفاده از منابع اسلامی می‌توان به معنای یادشده از واژۀ رجیم دست یافت و نظر مفسران را اصلاح کرد.

یکی از معروف­ترین تفاسیر شیعه که منبع تفسیر روایی برای دیگر تفاسیر تلقی شده؛ تفسیر علی­بن­ابراهیم قمی است که بسیاری از روایات آن دارای سند و حتی برخی روایات عالی­ السند است. با این­وجود در انتساب این تفسیر به علی­بن­ابراهیم نظرات و آراء مختلفی وجود دارد. مرحوم آقا بزرگ تهرانی بر این اعتقادند که سورۀ حمد و بقره با روایات منقول از علی­ بن ­ابراهیم آغاز شده و از سورۀ آل­عمران تا پایان قرآن مربوط به ابوالجارود است. پژوهش حاضر به ­منظور بررسی صحت این نظریه، با روش توصیفی تحلیلی کلیه روایات موجود در ذیل سوره بقره و آل­ عمران و نساء را مورد تحلیل و بررسی قرار داده­است. با تحلیل روایات وارد­شده در ارتباط با این سوره­ ها می­ توان گفت: مقایسه سوره بقره با سوره آل­ عمران و نساء نه­ تنها صحت این نظریه را تأیید نمی کند؛ بلکه اطمینان ما را به این که تفسیر سوره بقره به هیچ ­عنوان نمی­ تواند از علی­ بن ­ابراهیم باشد، بیشتر می ­نماید؛ زیرا درصد روایاتی که با اعتقادات شیعه سازگار نیست در سوره بقره بیش از سوره آل­عمران و نساء است.

ابن جریر طبری صاحب تفسیر «جامع البیان عن آی القرآن» در تفسیر آیات به مسئله اختلاف قرائات توجه داشته و با توجه به ضوابط و معیارهای خود یکی از وجوه قرائت را اختیار کرده است. با تأمل در مواردی که ابن جریر یک وجه از قرائت را اختیار کرده، در می یابیم وی در بسیاری از موارد هماهنگی قرائت با سیاق را مؤید یک وجه از قرائت دانسته و بر اساس آن قرائت خود را اختیار کرده است. با توجه به اهمیت موضوع، این نوشتار، ضمن بیان معنای واژه های اختیار، سیاق و پیشینه کاربست آن در تفسیر و قرائات، به بررسی و تحلیل یکی از معیارهای طبری در اختیار قرائت که هماهنگی قرائت با سیاق است، پرداخته و برخی مسائل در این زمینه را مورد بررسی قرار داده است.

یکی از آیات چالش برانگیز قرآن که در مورد آن آرای گوناگونی از سوی متقدمین و متاخرین مطرح شده است، آیه‌ی «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها» (نازعات:30) است. این پژوهش با تاکید بر این آیه به تبیین آراء تفسیری علامه طباطبایی، مراغی و بانو امین‌اصفهانی می‌پردازد و هدف از آن مقایسه و ارزیابی نظرات سه مفسر معاصر در مورد آیه‌ی شریفه می‌باشد. یافته‌ها حاکی از آنست که علامه طباطبایی و بانو امین‌اصفهانی که معتقد به تقدم خلقت آسمان بر زمین می‌باشند، «دحوالارض» در آیه‌ی شریفه را ناظر بر خلقت و گسترش همزمان زمین می‌دانند، ضمن این که علامه در دیدگاه دوم خود آن را به حرکت زمین نیز تفسیر نموده است. اما مراغی که خلقت زمین را مقدم بر آسمان می‌داند، «دحوالارض» را مرحله‌ای جدا از خلقت زمین دانسته و آن را عبارت از بسط زمین جهت تمهید آن برای سکونت بیان داشته است. با توجه به قرائن لغوی، قرآنی و روایی که در ضمن این پژوهش بدان‌ها اشاره می‌شود، مقصود از «دحوالارض» در آیه‌ی شریفه نمی‌تواند ناظر بر خلقت و گسترش همزمان و حرکت زمین باشد بلکه آن صرفا بر بسط و گسترش زمین دلالت دارد.