آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش کشف و تبیینِ نقش حکومت و قوانین بین‌الملل در «سبک زندگی اسلامی» با رویکرد «اصلاح اجتماعی» است و سؤال پژوهش این است که حکومت اسلامی و قوانین بین‌الملل چه مقدار و چگونه در سبک زندگیِ مردم و جامعه ایفای نقش می‌کنند؟ گردآوری داده‌ها با روش کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی و تحلیل داده‌ها به‌صورت عقلی و نظری با روشمندی مطالعات اسلامی انجام شده است. بعضی از یافته‌ها عبارت‌اند از: 1. سبک زندگی اسلامی در پنج مقیاس فردی، خانوادگی، اجتماعی، حکومتی و بین‌المللی قابل بررسی است؛ 2. این پنج مقیاس به‌صورت دایره‌های متحدالمرکز قابل نمایش هستند؛ 3. حکومت و قوانین بین‌الملل تقریباً دایره‌های دیگر را در درون خود هضم می‌کنند؛ 4. بدون وجود حکومت اسلامی، داشتن سبک زندگی اسلامی کامل، حتی در مقیاس فردی، ممکن نیست؛ 5. ارادۀ حکومت اسلامی باید در قالب قوانین و مقررات و نهادها و سازمان‌ها وغیره متجلی شود.

در اسلامی سازی علوم انسانی، رویکردهای مختلفی وجود دارد. یک رویکرد این است که برای اسلامی شدن این علوم، باید مسئله گزینی از جامعه خودی و حل مسئله با رویکرد اسلامی را به‌عنوان دو راهبرد کلان تلقی کنیم تا از این رهگذر، به‌تدریج طی تلاش‌های مختلف، این علوم رنگ و بوی اسلامی بگیرند. هدف این پژوهش، عبارت است از «ارائه تصویری کلی از روان‌شناسی اجتماعی قرآن‌بنیان»، به‌گونه‌ای که ناظر به مسائل جامعه خودی باشد؛ پرسش این پژوهش این است که «ویژگی‌های روان‌شناسی اجتماعی، به‌عنوان زیرمجموعه روان‌شناسی قرآن‌بنیان، چیست؟» روش این پژوهش، کتابخانه‌ای و بررسی تطبیقی بین ارکان «روان‌شناسی اجتماعی معاصر» و «روان‌شناسی اجتماعی قرآن‌بنیان» است؛ ارکان شامل موضوع، اهداف، مبانی، پیش‌فرض‌ها، مسائل، روش‌ها، مفاهیم اساسی و کاربردهای روان‌شناسی اجتماعی است؛ دستاوردهای پژوهش عبارت‌اند از این‌که روان‌شناسی اجتماعی قرآن‌بنیان: 1. یک سیستم فرعی از «مکتب روان‌شناسی قرآن‌بنیان» است؛ 2. تعریف متفاوتی ندارد، ولی باید در بافت فرهنگیِ جامعه قرآنی اجرا و عملیاتی شود؛ 3. هدف کاربردی‌اش، عبارت است از ایفای نقش در جامعه‌سازی اسلامی؛ البته روان‌شناسی اسلامی، به تنهائی نمی‌تواند جامعه اسلامی بسازد، بلکه باید در حدّ خودش، تأثیرگذار باشد و ایفای نقش کند؛ 4. علاوه بر روش‌های جاری، از روش‌های ویژه‌ای نیز استفاده می‌کند؛ 5. موضوعات و مسائلش گسترده‌تر است؛ 6. اولویت‌های آموزشی و پژوهشیِ مورد نظر، پیشنهاد شده است.

روان‌شناسی به‌عنوان یک رشته علمی یا عرصه‌ای مطالعاتی که به بررسی علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان می‌پردازد، در کانون توجه اندیشمندان مسلمان بوده و است. اگر علم اسلامی بخواهد به‌عنوان یک علم نوین، هماورد علوم انسانی معاصر مطرح گردد، لازم است آن را از منظری اسلامی مورد بحث قرار دهد. این پژوهش با هدف بررسی و تبیین چیستی و ماهیت روان‌شناسی اسلامی و ارائه روش‌های تحقیق در آن انجام شده است. برای پاسخ‌گویی به این پرسش که تفاوت روان‌شناسی اسلامی و قرآن‌بنیان با روان‌شناسی رایج چیست؛ و مبانی،‌ اهداف، موضوع و مسائل آنها چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. روش این پژوهش روش تحلیلی ـ استنتاجی است و شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای بوده است. با توجه به این‌که روان‌شناسی اسلامی مصداقی از علوم دینی است، طبعاً هر آنچه درباره علم دینی گفته شود، در خصوص روان‌شناسی اسلامی نیز گفته می‌شود؛ بنابراین روان‌شناسی اسلامی، علمی تجربیِ صرف نخواهد بود و به‌عنوان یک شاخه معرفتی جامع، بخشی از هندسه معرفتی اسلام خواهد بود. درنتیجه در بحث روش‌شناسی آن‌هم از روش تجربی صرف تعمیم پیدا می‌کند و از روش‌هایی مانند تجربه درونی و بیرونی، پیمایش میدانی و تاریخی، استدلال عقلی، تعبد نقلی نسبت به آنچه منبع معقول دارد، تحلیل محتوای متون دینی و... استفاده می‌کند. در مباحث قرآنی نیز از روش‌هایی مانند استنطاق، استخدام، نظریه‌پردازی‌های علمی و مطالعات میان‌رشته‌ای سود خواهد جست.

یکی از مسیرهای شکل گیری روانشناسی اسلامی، مسأله گزینی از زندگی روزمره و پاسخ با تکیه بر آموزه های قرآن و روایات است؛ انگیزه عامل، از مسائلی است که در زندگی روزمره حضوری پررنگ دارد؛ فرد مسلمان می تواند انگیزه های مثبت خود را تحت تاثیر آموزه های قرآنی تقویت کند. این پژوهش با هدف بررسی شیوه های تقویت انگیزش رفتار مطلوب در آیات قرآن و روایات اسلامی انجام شد. به این منظور، گزاره های مرتبط با این موضوع شناسایی و استخراج شده و سپس با بکارگیری روش تحلیل محتوای کیفی مورد بررسی قرارگرفت. یافته های پژوهش نشان داد که «آگاه­سازی به ویژگی­های مثبت فرد»، «تسهیل عمل»، «عمومی­سازی تکلیف و عمل»، «تصور رفتار اخلاقی با خود»، «عمل به میزان توان» و «تصور پشیمانی و حسرت بی حاصل» به عنوان شیوه های تقویت انگیزه رفتار مطلوب در منابع دینی به کار رفته اند. همچنین موارد یاد شده در این نوشتار به همراه مستندات دینی آنها تبیین شد؛ برای الگوسازی و استفاده از آن شیوه ها در انجام رفتارهای مطلوب، نمونه هایی نیز از کاربست آن شیوه ها در رفتار ذکر شد.

این پژوهش با هدف کشف روش هایی صورت گرفته است که خداوند متعال و اهل بیت(ع) به منظور ترک متعلقات نواهی دینی توسط مخاطبان خویش، از آن ها بهره می بردند. تحلیل هریک از این شیوه ها می تواند الگویی را ارائه نموده تا بتوان از شیوه های ذکر شده در محیط های مختلف و در جهت تغییر و حذف انواع رفتارهای نامطلوب استفاده نمود. به همین منظور با روش توصیفی – تحلیلی، گزاره های موجود در منابع اسلامی که بر حذف یک رفتار دلالت داشته مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت، پنج شیوه تضعیف انگیزه استنباط گردیده است. یافته های پژوهش نشان داده است که در منابع اسلامی، روش هایی مانند «مقایسه»، «حیاء»، «تصور رفتار نامطلوب با خود»، «عاقبت نگری» و «تصور آینده حسرت آمیز» به عنوان شیوه های تضعیف انگیزه رفتار نامطلوب بکار رفته اند که هریک از طریق مؤلفه «شناخت» به عنوان حلقه واسط، اثر انگیزشی خود را ایجاد و سپس تغییر رفتار را به دنبال خواهند داشت. همچنین با توجه به استفاده از روش های مختلف کاهنده انگیزش از جانب خداوند متعال می توان نتیجه گرفت که خداوندی که آگاه ترین اشخاص به خصائص روانی انسان هاست، از این شرایط روانشناختی در جهت پذیرش راحت تر مناهی دینی بهره برده و بر مبنای آنها، روش هایی متعددی نیز اتخاذ نمود.

هدف این پژوهش عبارت است از ارائه نمونه‌هایی از مفاهیم روان‌شناختی از قرآن کریم و نشان دادن بعضی از تفاوت‌های اساسی، بین روان‌شناسی معاصر و روان‌شناسی قرآنی؛ پرسش اصلی پژوهش این است که آیا می‌شود این تفاوت‌ها را در قالب چند مثال توضیح داد؟ این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای انجام شده است، به توصیف و تحلیل بعضی از آیات روان‌شناختی قرآن می‌پردازد. در این پژوهش پس از بیان مبانی و قواعد روان‌شناسی قرآنی به ذکر مزایا و آسیب‌های این طیف از پژوهش‌ها می‌پردازد؛ در پایان نیز به چهار مصداق از مفاهیم روان‌شناختی قرآن اشاره می‌شود. بعضی از دستاوردهای این پژوهش عبارت است از: 1. «قرآن کریم» از آنجا که از طرف خالق انسان آمده و دستور العمل زندگی انسان است، منطبق بر ویژگی‌های فطری و روان‌شناختی بشر، حاوی نکات روان‌شناختی بسیاری نیز هست؛ 2. تفاوت بین «روان‌شناسی معاصر» و «روان‌شناسی قرآنی»، در یک سطح، تفاوت پارادایمیک است، نه تفاوت در بعضی از مسائل و موضوعات؛ 3. بخشی از این تفاوت پارادایمی را می‌توان در تفاوت مبانی، تفاوت اهداف کاربردی، تفاوت رویکرد به دنیا و آخرت، تفاوت رویکرد به زندگی مادی و معنوی و...، جست‌وجو کرد؛ 4. در این پژوهش، از باب مثال، به چند نمونه از قواعد روان‌شناختی قرآنی اشاره شده است.

این پژوهش متشکل از هفت قسمت می‌باشد : شش فصل و یک خلاصه و نتیجه‌گیری. فصل اول، شامل ساختار و کلیات طرح تحقیق می‌باشد که بدنه اصلی پژوهش را می‌سازدو عباتند از : بیان مساله، اهمیت، ضرورت پژوهش و انگیزه تحقیق، سابقه تحقیق، سوال‌های اصلی و فرعی تحقیق، اهداف اصلی و فرعی تحقیق، روش تحقیق و تعریف لغوی و اصطلاحی حیا و مفاهیم نزدیک و مقابل به آن. در فصل دوم، اقسام حیاو درجات آن‌ها بر اساس معیارهای خاص، به خوب و بد، مثبت و منفی، عاقلانه و احمقانه، و فطری و غیرفطری، درونی و بیرونی حیای از انسانها و حیوانات، خود پیامبران و ائمه ، فرشتگان ملائکه و خداوند متعال حیای جواری و جوانحی درونی و بیرونی تقسیم گردیده است، و با استفاده و استناد به آیات و روایات و اقوال علمای اخلاق اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در فصل سوم آثار تربیتی فردی حیا، به آثار دنیوی و اخروی تقسیم کرده و مواردی را نیز به عنوان زیر مجموعه ذکر کرده با استناد به آیات به خصوص روایات بررسی نموده و در حد توان خود تحلیل کردیم. در فصل چهارم آثار تربیتی اجتماعی حیا را با استناد به آیات و به خصوص روایات تحت عناوین مختلف ذکر کردیم که عباتند از : الف : حفظ عفت عمومی و هنجارسازی معنوی ب- صیانت از قوانین با ایجاد ضمانت درونیج- صیانت از روابط سالم اجتماعی در فصل پنجم به عوامل پیدایش و تقویت و روش‌های پرورش حیا، بی‌حیایی را مورد بحث و بررسی قرار دادیم و آن را به دو قسمتهای عوامل پیدایش و تقویت و روش‌های پرورش حیا د رارتباط با خود و دیگران تقسیم کرده زیرمجموعه‌هایی را نیز بیان کردیم و آسیب‌های بی‌حیایی نیز در ضمن آن در آخر فصل بیان کردیم و از منظر آیات و روایات و اقوال علمای اخلاق اسلامی تحلیل کرده‌ایم. در فصل ششم، موانع بازدارنده حیا را از منظر آیات به خصوص روایات و علمای اخلاق اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار داده آن را به موانع درونی و بیرونی تقسیم کرده‌ایم. و در خاتمه مطالب عمده پایان نامه را خلاصه و نتیجه‌گیری نموده‌ایم.

چکیدهیکی از مباحث جدید در عرصه تمدن غرب مساله سبک زندگی است که در دهه های اخیر به عنوان موضوعی میان رشته ای و در عین حال سهل و ممتنع ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است.از یک سو ماهیت غربی این موضوع لوازمی را ایجاب می کند و از سوی دیگر معرفی راه سعادت از سوی جریانهای معنوی نوظهور بعنوان بدیلی بر تعالیم آسمانی ادیان ،دغدغه بررسی سبک زندگی پیشنهادی آنها را به منظور اتخاذ موضع مناسب و رهیافت برتر لازم می آورد.این رساله به هدف ارائه نگاه اساسی در موضوع سبک زندگی به استخراج و تبیین و تشریح دو الگوی ارائه شده از سوی دالایی لاما بعنوان نماینده آیین بودایی و علامه طباطبایی بعنوان نماینده دین اسلام به روش تحلیلی، تطبیقی و مقایسه آراء این دو اندیشمند در سبک زندگی پرداخته است تا از این میان الگوی برتر شناسایی شود. از بررسیهای انجام شده معلوم شد که گستره سبک زندگی از منظر دالایی لاما در چهار حوزه به قرار ذیل است:در ارتباط با خدا،وی سخنی ندارد زیرا اعتقادی به وجود خداوند ندارد.در حوزه ارتباط با خود برخود شناسی ،مراقبه،گیاه خواری، شادمانی و دوری از رنج و تربیت ذهن تاکید دارد.در ارتباط با دیگران به مدارا،هماهنگی میان ادیان ،احترام به تمام زیوندگان و انسانها و احترام به والدین معتقد است.در ارتباط با طبیعت به نقد تکنولوژی و تاثیرات مخرب آن بر محیط زیست می پردازد و به ترحم بر حیوانات تاکید می ورزد.در نقطه مقابل علامه طباطبایی در ارتباط با خدا به دو وظیفه اساسی خداشناسی و خداپرستی می پردازد .در حوزه ارتباط با خود ،معرفت نفس،مراقبه، بهداشت جسمی و روحی،علم اندوزی و تعقل از جمله تاکیدات وی است.گستره سبک زندگی در حیطه ارتباط با دیگران ،احسان به والدین، سنت ازدواج و احترام به همسایگان،عدالت فردی و اجتماعی، تعاون در امور خیر در جامعه مطمح نظر وی است.در تعامل با طبیعت ضمن نقد تکنولوژی و تبیین نگرش اسلام به آن بر بهره برداری صحیح از آن تاکید دارد.جالب توجه آنکه روح حاکم برسبک زندگی هر دو اندیشمند، نیت پاک و صادقانه میباشد اماسبک زندگی دالایی لاما متکی برآموزه های ، سکولاریستی و اومانیستی میباشد در حالی که علامه طباطبایی توحید محوری را سرلوحه سبک زندگی قرار داده و خود نیز در حد اعلی بدان التزام دارد.بنابراین الزامات سبک زندگی در اندیشه دو صاحب نظر واجد وجوه اشتراک و افتراق می باشد و اگرچه در مبانی و اهداف نوعی واگرایی در دیدگاهها مشاهده می شود اما مع الوصف در سبک زندگی پیشنهادی آنها رگه هایی از همگرایی قابل رویت است.