آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«روشن‌شدگي» در سنت ذن بودايي و «صحو» در سنت تصوف خراسان اهميت برجسته‌اي دارند، به‌گونه‌ای‌که باعث ايجاد شقاق بنياديني ميان پيروان ذن بودايي و تصوف خراسان شدند. در سنت ذن بودايي، «روشن‌شدگي» به «تدريجي» و «ناگهاني» تقسيم مي‌شود که هریک پيروان خاص خود را دارد. نماينده مکتب «بيداري تدريجي» شن‌سيو و نماينده مکتب «بيداري ناگهاني» نيز هوئي‌ننگ دارد. اختلاف‌نظر آنها در بحث کيفيت حصول رو‌شن‌شدگي چنان جدي بود که سنت بوداييِ بعد از خود را به آيين بودايي «شمال» و «جنوب» تقسيم کرد. در تصوف خراسان نيز اختلاف‌نظر ميان «صحو» و «سکر» صوفيان آن خطه را در برابر هم قرار داد و آنها را ـ دست‌کم ـ به دو دسته تقسيم ‌کرد: صوفيان پيرو صحو مانند خواجه عبدالله انصاري، ابو‌نصر سراج طوسي، و هجويري که ابوالقاسم قشيري نيز نماينده این تصوف به‌شمار مي‌رود. پيروان روشن‌شدگي تدريجي در ذن بودايي اهل سواد و دانش بودند. آنها اهل کتابت بودند و نظريات خاص خود را به‌خوبي در آثارشان تدوين کردند. به‌عبارت ديگر، آنها بيشتر اهل‌ سنت کتابت بودند و در دوره خود در زمره اهل علم شناخته مي‌شدند. در تصوف مبتني بر صحو خراسان نيز صوفيان اهل دانش و کتابت بودند و از سنت مکتوب بهره مي‌بردند و در زمره عالمان زمان خود به‌شمار می‌آمدند. به لحاظ کارکرد، روشن‌شدگي تدريجي در سنت ذن بودايي همان جايگاهي را دارد که صحو نزد صوفيان خراسان داشته است. نوشتار حاضر براساس روش تحلیلی ـ توصیفی و بر مبنای اطلاعات و داده‌های کتابخانه‌ای گردآوری شده است.

الیزابت شوسلر فیورنزا از متألهان فمینیست است. او ضمن تعهد به اصول مسیحی با ارائۀ الگوی هفت‌گانۀ هرمنوتیکی خود، یعنی هرمنوتیک تجربه، سلطه، سوءظن، سنجش و ارزیابی انتقادی، تجسم خلاقانه، خاطره و بازسازی و نیز تغییر و صیرورت درصدد تأویلی متفاوت از متن مقدس است. او با هرمنوتیکِ سوءظن در خوانش مردمحور متن مقدس تردید ایجاد می‌کند. وی سپس ویژگی‌های زبانی و دستوری متنِ زن‌ستیز را آشکار و سعی می‌کند تا نوشته‌های دگرگون‌شده را به حالت نخستین بازگرداند. فیورنزا همچنین با «هرمنوتیک اعلان» آشکار می‌سازد که چه واقعیاتی حذف و تحریف یا دچار تغییر شده‌اند. در ادامه با «هرمنوتیک یادآوری» تمام گذشتۀ قابل‌استفادۀ زنان غایب را روایت‌ می‌کند تا در نهایت، با توسل به «هرمنوتیک تجسم و بازسازی» به خلاقیت و نوفهمی در الاهیات فمینیستی دست یابد. فیورنزا در لابه‌لای هرمنوتیک هفت‌گانۀ خود، بحث ضرورتِ گذار از مفهوم کهن‌الگویی به الگوی آغازین را مطرح می‌کند تا از متن مقدس و تفسیرهای آن ثبات‌زدایی کند و بدین ترتیب امکان تفسیرهای جدید را فراهم کند. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی و با تکیه بر روش انتقادی، ضمن پرداختن به الگوی هرمنوتیکی تأکید دارد که برای بازآفرینی و دگرگونی الاهیات زنانه‌نگر رهایی‌بخش، باید در کنار عوامل جنسیتی متنی، به عوامل چندجانبۀ فرامتنی نیز توجه کرد. همچنین باید «مجموعۀ سیستم سلطه‌محور» را در تمام ابعاد هرم قدرت در نظر گرفت. علاوه بر آن، ضروری است هم‌زمان با ساختارشکنی، به بازسازی بلاغی نیز توجه نشان داد تا بتوان زنان را از «هوشیاری کاذب»ی که سلطۀ مردسالاری آن را در بطن متن مردمحور مقبولیت بخشیده و به‌نوعی درونی‌سازی کرده است، آگاه کرد تا بتوانند در راستای مبارزه برای رهایی از آن تلاش کنند.

جاناتان زیتل اسمیت از مهم‌ترین منتقدان رویکرد دین‌پژوهی تطبیقی میرچا الیاده می‌باشد که آثاری در زمینه­هایی نظیر «روش‌شناسی مقایسه‌ای»، «طبقه‌بندی ادیان» و نیز دین در جهان معاصر پدید آورده است. تمرکز یک‌جانبه بر تشابه و همسان‌پنداری و کشف الگوهای مشابه در مطالعات تطبیقی ادیان، رویکرد الیاده بود که روش پژوهشی غالب در مطالعات ادیان شده است. در واقع مهم‎ترین نقد بر مکتب الیاده، عدم التفات جدّی به جزئیات تاریخی، زمینه‎های فرهنگی و اجتماعی، عناصر اقتصادی و سیاسی در دین‌پژوهی می‌باشد. زیتل اسمیت، روش تطبیقی الیاده را به «استعمار» موضوع پژوهش متهم نموده و تطبیق را تنها نشانگر عوامل مشترک و مشابه ندانسته است. او در پی ارائه یک الگوی تطبیقی بینابینی دربردارنده تفاوت‌ها و نیز شباهت‌ها بوده و به بررسی و نقد روش‌های اصلی تطبیق - قوم‌شناختی‌، دایره المعارفی، ریخت‌شناختی، تکاملی و مـقایسه کـل‌نگرانه الگـوهای‌ دینی- می‌پردازد. در نهایت، رویکرد «مورفولوژیکی- ساختاری» با تاکید بر مفاد تاریخی و انسان‌شناختی را روش تطبیقی مقبول­تری نسبت به بقیه می­داند.

از زمان نهضت اصلاحات دینی، متفکران فمینیست پروتستان، صدای اعتراضشان را بلند کرده‌اند. آنها به عنوان مؤمنان راستین دین مسیح، ضمن اشاره به اصول اعتقادی پروتستان، خواستار شرکت‌دادن زنان در کلیه حوزه‌های زندگی شده‌اند. این متفکران، عاشق این سنت بوده‌اند، از آن انتقاد کرده‌اند و در شکل‌گیری‌اش سهیم بوده‌اند. در بررسی رابطه فمینیسم و تاریخچه آیین پروتستان، جنبش‌ها و اشخاصی که هدفشان ارتقای انسانیت کامل زنان یا شکوفایی آنان بوده است بررسی می‌شوند. طبق نظر فمینیست‌های پروتستان، پیشرفت واقعی و نمود در این جهان، صرفاً زمانی میسر است که خلقت برابر زنان در تصور خدا عملاً و نظراً تأیید شود. اعتقادات پروتستان‌ها راجع به ویژگی آفرینندگی خداوند، اساس تلاش برای پذیرش زنان به‌ عنوان مبلّغ، رأی‌دهنده و اعضای منصوب‌شده کلیسا را شکل می‌دهد. در این بخش پس از مطرح‌کردن گزارشی تاریخی، متون، موضوعات و اشخاص برجسته دوران اخیر را بررسی می‌کنیم و در آخر با به تصویر کشیدن آینده، رابطه بین فمینیسم و آیین پروتستان را بررسی خواهیم کرد.

جوانگ زه در اواخر قرن چهارم قبل از میلاد می زیست. او بعد از لائوزه یکی از معروفت ترین فیلسوفان چینی است. کتابی بر جای مانده از او نیز یکی از استثنایی‌ترین و بهترین آثار فلسفی ادبی موجود در تاریخ چین و همچنین در جهان است، چون عمیق‌ترین مفاهیم را با ذکاوت خاصی به صورت داستان بیان می‌کند. در این میان، مشهورترین بخش کتاب «رویای پروانه‌» است. او در این داستان مهمترین بحث خود یعنی «تبدل» را بیان می‌کند و حالتی به او دست می دهد که نمی‌تواند میان خود و جوانگ زه تمییز دهد. در این حالت، نزد او هیچ چیز ثابت و مشخص نیست؛ همه چیز در حالت سیلان دایمی است و جوانگ‌زه این حالت را «آغاز بزرگ» نامیده‌است. آنچه که در این میان به چشم می‌خورد این است که جوانگ‌زه سخن از ناتوانی در فهمیدن می‌کند و به روش طعنه‌آمیزی ‌اشاره می‌کند که در واقع باید تفاوتی بین پروانه‌بودن و یا انسان بودن باشد. از این رو جوانگ‌زه در داستان خود سعی دارد که محدودیت‌های ذاتی که حاصل از دلبستگی است را نشان دهد و بیان می‌کند که چگونه این دلبستگی‌ها می‌توانند مانع آزادی باشند. او بارها بیان می‌کند که آزادی واقعی هیچ مرزی را نمی‌شناسد و همچنین موجب قضاوت نمی‌شود. آزادی واقعی زمانی تحقق می‌یابد که فرد با آنچه که هست جریان داشته باشد و مطابق شرایطی که وجود دارد عمل کند. در نهایت برای تحقق آزادی واقعی باید از ماهیت جهان و منبعی که تمام موجودات از آن سرچشمه می‌گیرند، آگاهی یافت.

«لوگوس» شاه‌کلید الاهیات مسیحی است و سابقۀ بسیار کهنی دارد. انجیل یوحنا با لوگوس آغاز می‌شود و عیسی را لوگوس می‌خواند. فهم صحیح و عمیق لوگوس منوط به فهم چند چیز است: سابقه تاریخی معنای فنی و خاص آن نزد هراکلیتوس رواقیان؛ سابقه آن در ادبیات عهد عتیق، به‌‌ویژه ادبیات حکمتی و بین‌العهدینی؛ حوزه فلسفی اسکندریه، به‌ویژه فیلون و در نهایت عهد جدید و الاهیات مسیحی. «حقیقت محمدیه» نیز یکی از مفاهیم بسیار مهم تصوف اسلامی است که ابن‌عربی و شارحانش به آن توجه ویژه داشته‌اند. این اصطلاح در بسیاری از خویش‌کاری‌های خود با لوگوس مشترک است. بحث حقیقت محمدیه در نهایت عمیقاً مرتبط با بحث انسان کامل است که فیض باری از مجرای وجود او به مخلوقات می‌رسد. به نظر می‌رسد متألهان مسیحی و یهودی همان سخنی را می‌گویند که صوفیان مسلمان در ضمن تأملات شهودی خود در صدد بیان آن بوده‌اند. اینجا زبان تصوف اسلامی به الاهیات مسیحی نزدیک می‌شود و زمینه برای فهم مفاهیم کلیدی این دو دین فراهم می‌گردد و در نتیجه درک عمیق‌تری از دو دین اسلام و مسیحیت حاصل می‌شود.

عاشورا، به‌عنوان «زمان مقدس» و کربلا، در مقام «مکان مقدس»، یکی از محوری‌ترین باورهای شیعی است و نقشی ممتاز در تشیع دارد. رویکردهای جدیدی همچون پدیدارشناسی، امکان تصویر جدیدی از این باور رایج شیعی برای انسان معاصر فراهم می­آورد. میرچا الیاده با رویکردی پدیدارشناسانه در باب مبحث ادیان، بر این نظر است که غالب باورها و آیین‌های ادیان بر محور «آفرینش» و «نوزایی آفرینش» قرار دارد. اگرچه آیین‌های عاشورایی، بازسازی حادثه غم‌بار کربلاست، مقایسه و تطبیق آنها با آیین‌ها و جشن‌های نوزایی سایر ملل، نشان می­دهد که مفهوم و کارکرد و ساختاری مشابه دارند. بر همین اساس، ‌می‌توان واقعه عاشورا را «آیین نوزایی شیعه» دانست. علاوه بر این، باورها و آیین‌های عاشورایی فراتر از یک منطقه است. پیش از این، پرسش‌هایی از این دست، سکوت یا پاسخ‌هایی سنتی در پی می­آورد؛ حال آنکه میزان اقناع پاسخ‌های سنتی به چنین پرسش‌هایی خود مورد پرسش است. دست کم بخشی از جامعه، از رویکردهای جدید و علمی، استقبال می­کنند. در این مقاله کوشش شده­است با رویکردی جدید و برون دینی، آیین‌ها و باورهای عاشورایی بازخوانی شود. هدف پاسخ به این پرسش است: آیا از طریق بازخوانی و تعامل با سایر فرهنگ‌های مشابه در باب آیین نوزایی، امکان ارائه تصویری قابل مفاهمه‌‌ از عاشورا برای غیرشیعیان وجود دارد؟

نوشته پیش رو بخشی از کتاب عرفان در ادیان جهان، اثر سیدنی اسپنسر، کشیش و نویسنده مهم کلیسای یونیترین است؛ این کتاب آخرین کار او در زمینه عرفان است که به شیوه‌ای کاملاً علمی نگاشته شده و نه فقط برای متخصصان قابل استفاده است بلکه برای غیرمتخصصان هم راه‌گشاست. این کتاب بدون هیچ‌گونه تعصب و پیش‌داوری و با فهمی همدلانه درباره سنت عرفان شرقی و همه جنبه‌های عرفان غربی نگاشته شده است. اسپنسر با مطالعه ادیان ابتدایی به این نکته رسیده است که در سرشت آگاهی دینی نوعی تمایل ذاتی به عرفان وجود دارد و تاریخ عرفان در نخستین تجلیاتش برآمده از ادیان شرق یعنی آیین هندو، آیین مهایانه بودایی و آیین دائو بوده و از طریق عرفان یونانی و جنبش‌های هرمسی به فلوطین و فیلون رسیده که عرفان هلنی و یهودی را با آیین مسیحیت تلفیق کرده‌اند. او درباره این پرسش‌ها که آیا عهد قدیم هم نشان‌دهنده فهم تجربه عرفانی است بیان می‌کند که عرفان در عهد قدیم جایگاه عرفان در آیین‌هایی چون هندو، بودا و دائو را نداشته و جذبه پیامبران معادل روشنگری عرفانی است. اسپنسر در این بخش از کتاب به توضیح عرفان در عهد عتیق می‌پردازد و بیان می‌کند که در «تجربه مبتنی بر جذبه»، که یقیناً در میان عبرانیان اولیه متعلق به سنت نبوی بوده است، موانع و حجاب‌ها میان آدمی ‌و خدا برچیده می‌شود و روح یهوه بر پیامبران نازل شده ‌و از طریق ایشان با قوم خود سخن می‌گوید. او همچنین بیان می‌کند که عرفان یهود را می‌توان در عرفان مرکبه، کتاب اخنوخ و سفر یشیرا یافت.