آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تقسیمات توحید، از جمله مباحثی که در موضوع توحید و شرک، مورد بحث قرار می‌گیرد. تقسیم سلفیان از توحید، عمدتا به­صورت سه­گانه و به سه قسم توحید در ربوبیت، الوهیت، اسما و صفات مطرح می‌شود. این تقسیم، ملاک قضاوت در توحید یا شرک افراد معرفی می‌شود؛ در حالی­که این تقسیم دچار اشکالات متعددی است که در این مقاله، به شش اشکال اشاره خواهد شد. اول: تقسیم مذکور خلاف مبانی سلف­گرایانه است؛ دوم: اقسام ارائه شده با یک­دیگر تداخل دارند؛ سوم: تقسیم ارائه شده، مانع اغیار نیست؛ چهارم: تقسیم جامع افراد نیست؛ پنجم: اطلاق رب و اراده­ی خلق صحیح نیست؛ ششم: اطلاق اله و اراده معبود قابل مناقشه است؛

سلفیه جهادی به‌عنوان گروهی که تنها راه گسترش و نشر اسلام را جهاد مسلحانه دانسته اند، با تکیه ‌بر آیه 123 توبه و بدون توجه به دیگر آیات،تفسیر جدیدی از دشمن نزدیک ارائه کردند، آنان حاکمان ممالک اسلامی را به‌عنوان دشمن نزدیک و مصداق آیه شریفه، دانستند و قتال آنان را واجب عینی قلمدادکردند. این تفسیر تا زمان محمد عبدالسلام فرج از هیچ مفسری دیده نشده بود، و او اولین کسی است که این تفسیر را ارائه کرد.تکفیری ها قائلند حاکمان ممالک اسلامی به خاطر انجام افعال کفر آمیز و ارتدادی و همچنین دست نشانده کفار بودن، از این رو به عنوان عدو قریب مستحق قتال هستند. این مساله از سه جهت قابل نقد است: 1. کافر نبودن حاکمان ممالک اسلامی. 2. دشمن نبودن حاکمان. 3. مخالف بودن این دیدگاه سلفیان جهادی با کتاب، سنت و سیره مسلمانان. علاوه بر این آیات و روایات، مسلمانان را به مدارا می خوانند و از جهاد مسلحانه علیه حاکمان باز می دارد معارضِ با این برداشت سلفیان تکفیری می باشد. از این رو ضرورت ایجاب می کند ضمن تعریف سلفیه جهادی با تمسک به آیات و روایات به بیان دیدگاه صحیح در برخورد با حاکمان ممالک اسلامی بپردازیم.

برخلاف دیدگاه جمهور اهل سنت و بزرگانی از سلفیه، همچون ابن‌‌تیمیه و ابن‌‌قیم در اثبات شنوایی اموات، سلفیون معاصر چنین عقیده‌ای ندارند و اساساً منکر مسئله «سماع الموتی» در غیر موارد منصوص صحیح روایی شده‌‌اند. دلیل اصلی آنان بر این اعتقاد، توجه به ظواهر برخی آیات، ازجمله آیات: )إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ([1] و )وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ([2] است که «ناصرالدین البانی» بیشترین تأثیر را در این رویکرد داشته است. تبیین البانی در اثبات شنوا نبودن اموات از این آیات، مبتنی بر اختیار ناشنوایی به عنوان وجه‌شبه در تشبیه کفار به اموات بوده و این در حالی است که از دیدگاه جمهور اهل سنت، وجه‌شبه در چنین تشبیهی، بهره‌نبردن آنان از دعوت انبیا( است، نه مطلق شنوا نبودن.

صفات خبریه یکی از مهمترین و شاید چالشی­ترین مباحث کلامی در سلفیه به شمار می رود که چگونگی انتساب این صفات به خداوند، موجب دیدگاه­هایی چون تجسیم و تشبیه و تعطیل و توقف شده است، سلفیه جهادی که اصطلاحی نو به شمار می­رود و همواره تلفیقی از میان سلفیان رادیکالی است، این سؤال به وجود می­آید که آیا آنها نیز همچون دیگر سلفی­ها در صفات خبریه پیرو ابن تیمیه حرانی­اند و تعابیری چون بلاکیف و بلاتعطیل و سؤال عنه بدعه و ...را دارند؟ در این نوشتار با بررسی و ریشه­یابی روش­شناسی سلفیه جهادی و خاستگاه آنها در مورد ظواهر الفاظ به این نتیجه رسیده که برخی از سلفیه جهادی که متأثر از ابن تیمیه­اند، در روش شناسی ظاهرگرای­اند و در باب صفات خبری همان تعابیر وی چون بلاکیف، بلاتعطیل، سؤال عنه بدعه و ... را دارند اما برخی دیگر از سلفیه جهادی که متأثر از سید قطبند، به خاطر مشی عقل­گرایی آنها، در باب صفات خبریه قائل به تأویل مجازند.

بریلویه برای امامان دوازده‌گانۀ شیعه قائل به خلافت و ولایت باطنی هستند و معتقدند که علی(ع) به ‌عنوان اولین امام و خلیفۀ باطنی است و بعد از آن حضرت، یکایک امامان تا امام مهدی(عج) خلفای باطنی می‌باشند. از دیدگاه بریلویه، تعیین امامت و خلافت باطنی، انتصابی است و مردم در تعیین امام و خلیفۀ باطنی، نقشی ندارند و انتخاب ایشان از سوی خداوند متعال است؛ اما در خلافت ظاهری، قائل به انتخابی­بودن خلیفه و امام هستند و انتخاب امام را بر عهدۀ مردم می‌دانند. بریلویه برای امام باطنی شاخصه‌هایی نظیر: علم، علم غیب، افضلیت، شجاعت، کرامت، تصرف و غوثیت، بیان کرده‌اند. نگارنده در این نوشتار با بهره­گیری از روش توصیفی - تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی جایگاه امامت باطنی از دیدگاه بریلویه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که آنان در این زمینه، دارای اشتراکات فراوانی با مذهب شیعه هستند.

سلفیه جهادی اصطلاحی نو و جدید است که اندیشمندان و محققان اسلامی امروزه آنها را در قالب گروه‌هائی تکفیری اسلامی می‌شناسند، که در این رساله این جریان به سه دوره‌ی سلفیه‌ی قطبی، سلفیه القاعده‌ای و سلفیه بعد از بن لادن تقسیم شده است، که بر اساس تحقیقات انجام شده دوره دوم و دوره سوم اگر چه از نظر ساختاری و روشی و یا راهبردی با یکدیگر متفاوت هستند ولی ساختار ایدئولوژیک آنها با همدیگر تفاوت چندانی ندارد، از این رو در این رساله از این دو دوره به عنوان "سلفیه تلفیقی" نام برده شده است. در این رساله روش تحقیق به صورت توصیفی ـ تحلیلی است که مبانی سلفیه جهادی را در دو بخش عمده یعنی مبانی بعید و مبانی قریب مورد نقد و بررسی قرار داده است، مبانی بعیده‌ی آنها شامل معرفت‌شناسی و روش شناسی و معناشناسی و هستی شناسی و مبانی قریبه‌ی آنها شامل توحید و شرک و ایمان و کفر و بدعت و سنت می‌شود، که در این نوشتار با بررسی مبانی سلفیه جهادی با دو رویکرد سلفیه قطبی و سلفیه تلفیقی روشن می‌شود که آنها در معرفت شناسی فقط کتاب و سنت را جزء منابع اصلی می‌دانند و در باب روش شناسی، خاستگاه سلفیه جهادی چون ابن‌تیمیه ظاهر‌گرائی است با این تفاوت که ظاهرگرائی سلفیه قطبی در برابر علم‌گرائی است بر خلاف سلفیه تلفیقی که در برابر عقل‌گرائی می‌باشد. در باب هستی شناسی، سلفیه جهادی هستی را به غیب و شهادت می‌پذیرند و ایمان به غیب را مفارق بین انسان و حیوان می‌داند و معتقدند که تمام امور غیبی مبتنی بر نصوص وارده در کتاب و سنت است، در باب معناشناختی اسماء و صفات خداوند تعالی، سلفیه قطبی قائل به تأویل است بر خلاف سلفیه تلفیقی که متاثر از ابن تیمیه هستند و به ظاهر صفات اکتفاء کرده و نسبت به تفسیر آنها همان جمله‌ی معروف مالک را نسبت به تفسیر استواء می-زنند. در مبانی قریبه به این نتایج دست یافته که در باب توحید و شرک، سلفیه تلفیقی معنای عام‌تری نسبت به سلفیه قطبی دارد به این معنا که توحید در سلفیه قطبی بر اساس توحید القصور است ولی در سلفیه تلفیقی شامل توحید القبور و هم توحید القصور می‌شود، عمل از دیدگاه سلفیه جهادی جزء ایمان است و اسباب کفر نزد آنها به خاطر توسعه امور اعتقادی به مسائل اجتماعی و سیاسی، نیز توسعه یافته و شامل طاغوت و جاهلیت جامعه شده است و از دیدگاه آنها این موارد می‌تواند جزء امور بدعی مکفره به شمار آید، که در این رساله به تبیین و نقد این مبانی پرداخته می شود.

در سال‌های اخیر، به علت مقابله شیعه با جریان‌های تکفیری و تأکید بر تقریب و وحدت امت اسلامی، عده‌ای با تفکر افراطی تکفیری، برای تخریب شیعه، این مذهب را به تفکر تکفیری متهم کرده، و راهبرد شیعه‌هراسی را در دستور کار خویش قرار داده‌اند. یکی از دلایل مهم این اتهام، توهم تلازم اعتقاد به امامت، به عنوان اصلی از اصول دین، با کفر مخالفان آن است. در این پژوهش با روش توصیفی­تحلیلی، با استفاده از سیره نظری و عملی اهل بیت (ع)، ضوابط تکفیر از دیدگاه شیعه تبیین شده که عبارت­اند از: انکار سه اصل توحید، نبوت و معاد، ضروریات و احکام قطعی دین با شرایط خاص و فقدان موانع. با تبیین این مقدمات، این نتیجه به دست آمده است که شیعیان به اسلام اظهارکنندگان به شهادتین (به غیر از نواصب و غالیان) اعتقاد دارند و نسبت‌دادن اتهام تفکر تکفیری به شیعه، غیرعالمانه و مغرضانه است.

تقسیم توحید از دیدگاه سلفیه با تقسیم دیگر فِرَق اسلامی متفاوت است. طبق نظر سلفیه «توحید در اسماء و صفات»، «توحید در ربوبیت» و «توحید در الوهیت یا عبادت» اقسام توحید هستند. از آن‌جا که هیچ آیه یا روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یا نقلی از صحابه در تأیید این تقسیم وجود ندارد، این جریان تنها از استقراء آیات قرآن و استشهاد به کلمات عده‌ای از دانشمندان قرون اولیۀ اسلامی استفاده کرده است. آنان معتقدند هر آیه‌ای که در قرآن از توحید سخن گفته است، به یکی از این سه قسم اشاره می‌کند؛ در حالی که این استقراء دارای اشکال است، زیرا آیات دیگری از قرآن ‌وجود دارد که قسم دیگری مانند «توحید در حاکمیت» یا «توحید در شفاعت» را ثابت می‌کند؛ علاوه بر این، تقسیم‌های دیگری از توحید با استناد به آیات دیگر قرآن توسط دانشمندان مسلمان، حتی توسط برخی از سلفیه ارائه شده است که استقراء آنان را نقض می‌کند. دلیل دوم شواهدی است ‌که از آثار سلف ارائه شده است. این شواهد یا متعلق به دوران سلف نیستند و بر مبنای سلفیه فاقد حجیتند، یا مبتلا به تحریف لفظی شده‌اند و یا استشهاد به مواضعی است که قوانین منطقی تقسیم در آن رعایت نشده است.

کتاب حاضر در باب فرق و مذاهب فقهی و کلامی اهل سنت - به معنای اعم - است که به عنوان کتاب درسی برای طلاب و البته هر طالب علمی در نظر گرفته شده است. در این مجموعه که شامل 20 درس می باشد به تمام فرقه هایی که شیخین را به عنوان خلیفه پیامبر (ص) پذیرفته اند، اطلاق اهل سنت شده است.اگر چه خود اهل سنت برخی از این فرقه ها را از اهل سنت نمی دانند. بعد از بخش کلیات در درس اول، به مذاهب کلامی بر اساس تاریخ پیدایش آن ها در دروس بعدی پرداخته و در دو درس پایانی به مذاهب فقهی نظر افکنده شده است.

امام مهدی4 در نگاه «بریلویه» دارای جایگاه ویژه‌ای است و آن امام را به عنوان آخرین امام و خلیفۀ ظاهری و باطنی در عصر حاضر می‌دانند و معتقدند که آن حضرت، هم خاتم ولایت خواهد بود و هم آخرین امام و خلیفه برای امت. از نگاه بریلویه امام مهدی4 دوازدهمین امام روی زمین و آخرین خلیفه الاهی خواهد بود که هم دارای خلافت ظاهری است و هم دارای خلافت باطنی. لذا امام مهدی را به عنوان آخرین ولی خدا و اولی الامردر عصر حاضر می دانند. بریلویه ظهور امام مهدی4 را از نشانه‌های قیامت می‌دانند و معتقدند آن حضرت مرجع تمام اولیا خواهند بود و اولیای الاهی در سراسر جهان به ایشان اقتدا می‌کنند. در موقع ظهور، حضرت عیسی7 به آن حضرت اقتدا و امامت ایشان را اعلام می‌کنند. در این نوشتار روش توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی جایگاه خلیفه عصر حاضر در ظاهر و باطن از دیدگاه بریلویه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که بریلویه در این زمینه، دارای اشتراکات فراوانی با مذهب شیعه اثناعشری است. تقویت این مشترکات، در وحدت بین مذاهب اسلامی نقش مهمی خواهد داشت.