آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط و انتساب تشیع در پیدایش و تکوین به شخصیت ادعایی عبدالله بن سبأ از مهم‌ترین شبهه‌های بحث‌برانگیز تاریخ تشیع است. از جمله ادعاهای مطرح‌شده در حاشیه این شبهه، موضوع انطباق‌پذیری شخصیت عبدالله بن سبأ بر عمار بن یاسر است. پیشینه این ادعا به علی الوردی (1913 - 1995 م) جامعه‌شناس عراقی باز می‌گردد؛ وی نخستین فردی است که در کتاب وعاظ السلاطین با ذکر مواردی از تشابه، این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر را بیان می‌دارد. این پژوهه از طریق روش کتابخانه‌ای، توصیفی – تحلیلی، ضمن پیشینه‌یابی ادعای انطباق در منابع متقدم، با بازخوانی و بررسی گزارش‌های مرتبط به این نتیجه دست یافته است که ادعای این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر سخنی ذوقی، بدون اتقان علمی و مخدوش است؛ چراکه الوردی نه‌تنها اولین و تنها مطرح‌کننده فرضیه انطباق است، بلکه او نه در جایگاه یک مورخ، بلکه جامعه‌شناسی که هندسه فکری‌اش متأثر و ممزوجی از آرا و اندیشه‌های مکتب مارکسیسم و شیعی غیراثناعشری است، به این موضوع می‌پردازد و چنین ادعایی را طرح کرده است.

امروزه مکتب تشیع و خاستگاهش جایگاه ویژه‌ای در مطالعات جهانی یافته است. لذا لازم است به رویکردهای جدید در این زمینه نیز توجه شود. پژوهشگر غربی، جونا وینترز، در مقاله «خاستگاه تشیع: اجماعی از تحقیقات غربی» خاستگاه تشیع را در سه حادثه کلیدی غدیر خم، حدیث کاغذ و قلم، و سقیفه بنی‌ساعده از سه منظر شیعیان، اهل سنت و مستشرقان با شیوه تاریخ‌پژوهی غربی ارزیابی کرده است. ویژگی‌های منحصر به فرد مقاله وی یاریگر پاسخ به برخی از شبهات درباره خاستگاه تشیع است. با عنایت به اینکه این مقاله، روش‌شناسی کار تطبیقی را به‌خوبی نشان می‌دهد، الگویی مناسب برای پژوهش‌های تطبیقی است. در واقع، با ترجمه این اثر از انگلیسی به فارسی، شیعه‌پژوهان داخلی در شیعه‌پژوهی با روش‌های جدید غربیان و کارهایی از این قبیل که با روش‌شناسی کنونی غربیان تهیه شده، بیشتر آشنا می‌شوند و آثار روشمندتری را به جامعه عرضه می‌کنند.

با آغاز نزول قرآن، در جامعه اسلامی عده‌ای به نام «قُرّاء» مطرح شدند. قراء نقش اساسی در تبلیغ، ترویج و تبیین قرآن و اسلام در جوامع اسلامی داشتند. بنابراین، شناخت قراء، نقش آنان و گرایش مذهبی و اعتقادی‌شان مهم است. در سده چهارم، قرائت‌های قراء سبعه برگزیده شد و قراء عشره و اربعه عشر نیز در سال‌های بعد افزوده شدند. در واقع، تا عصر حاضر، قراء و قرائات چهارده‌گانه در میان جوامع اسلامی مشهور و متداول بوده است. بنا بر ملاک‌هایی از این دست می‌توان به شیعه‌بودن افراد پی برد: ذکر نام در کتب تاریخی‌رجالی به عنوان شیعه، ارتباط با ائمه b و تجلیل ائمه b از ایشان، مخالفت با بنی‌امیه و بنی‌عباس و نقل روایات فضائل ائمه b. از میان قاریان چهارده‌گانه پنج نفر از آنها شیعه هستند. از نتایج این پژوهش اینکه نقش مهم قاریان شیعی را در قرائت قرآن در جهان اسلام نمی‌توان منکر شد. از این‌رو پژوهش پیش رو گرایش مذهبی قراء چهارده‌گانه را بررسی می‌کند. محور اصلی پژوهش بررسی گونه تشیع قراء شیعی در میان قاریان چهارده‌گانه است که نوآوری این تحقیق نیز محسوب می‌شود.

درباره سُلیم بن قیس و کتاب منسوب به او، کتاب سلیم، از دیرباز تا کنون دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده که می‌توان آنها را در پنج عنوان دسته‌بندی کرد: واقعی‌بودن سلیم و اعتبار مطلق کتاب سلیم؛ واقعی‌بودن سلیم و اعتبار نسبی کتاب سلیم؛ واقعی‌بودن سلیم و ساختگی‌‌بودن کتاب سلیم؛ ساختگی‌بودن سلیم و ساختگی‌بودن کتاب سلیم؛ و ساختگی‌بودن سلیم و اعتبار نسبی کتاب سلیم. این جستار با تحقیق در داده‌های موجود به دیدگاه دیگری دست یافته است: 1. درباره سلیم باید توقف کرد، اگرچه احتمال واقعی‌بودن او، به عنوان راوی معمولی، قوی است؛ 2. مؤلف/ مؤلفان این کتاب از روی تقیه هویت خویش را پنهان کرده و کتاب را پس از تألیف به سلیم نسبت داده‌اند، که در آن زمان در قید حیات نبوده است؛ و 3. بر پایه برخی شواهدفقط بخشی از این کتاب دارای هویت و اصالت اولیه بوده و گویا حجم معتنابهی از آن، افزوده‌های بعدی است. تازگی این دیدگاه به مؤلفه نخست و ترکیب مؤلفه‌های سه‌گانه برمی‌گردد.