آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این جستار در پی آن است تا نشان دهد که شماری از فقهای شیعة امامی برخلاف منظر سنتی درفقه اسلامی تغییر و دست‌کاری در جسم آدمی را، مشروط به رعایت حدود اخلاقی، محیط زیستی و بهداشتی مجاز دانسته اند. این نگاه معاصر حاصل تفسیری عرفانی-شیعی از شماری از آیات قرآن مانند آیات ناظر به آفرینش انسان، حمل امانت الهی و فطرت است و بنابر این، از ویژگی‌هایی این‌چنین برخوردار است: بهره‌مندی از قدرت تفویضی خدا در این جهان، توانایی کشف رازهای هستی و شناخت واقعیت‌های جهان، خودآگاهی نسبت به خداوند و ارزش‌های اخلاقی. این انسان‌شناسی عرفانی- شیعی الهام‌‌بخش شماری از نظریات حقوقی بدین‌شرح گردید: 1. انسان از اعتبار تغییر نظام حاکم بر زمین برخوردار است و از این‌رو شبیه‌سازی انسانی مجاز است؛2. جنسیت انسان در محدودة سلطه و اختیار اوست و می‌تواند آن را تغییر دهد؛3. دستکاری در الگوهای خلقت جسمانی مانند آنچه در فناوری کمک به باروری آزمایشگاهی، بارورسازی مصنوعی، انتقال جنین و مواردی مانند آن انجام می‌شود، مجاز است؛4. مخالفت با تحمیل هرگونه محدودیت بر اندیشه و علم، حتّی در ‌قالب انحصار حق «مالکیت فکری» در فناوری و دانش‌های زیستی.

بررسی عقاید مرتبط با فِرَق از مهم‌ترین راه‌های آشنایی با فرقه‌ها است. در قرن حاضر مطالعات بسیار در زمینه عقاید فِرَق مختلف انجام‌ شده است. یکی از پژوهشگرانی که در زمینه اسماعیلیه و تاریخ و اندیشه‌های آنها پژوهش‌های فراوان انجام داده، فرهاد دفتری است. این پژوهش در صدد است به این پرسش پاسخ دهد که: با توجه به اهمیت شناخت عقاید فِرَق، فرهاد دفتری در بررسی عقاید اسماعیلیه از چه روش یا روش‌هایی استفاده کرده است؟ البته منظور این پژوهش آموزه‌های اعتقادی و کلامی اسماعیلیه است. با بررسی تألیفات و مطالعات وی این نتیجه به دست آمد که دفتری در مطالعات عقیده‌نگاری‌اش استفاده و تتبع فراوان در منابع مختلف داشته و بحث عقیده‌نگاری را در دل تاریخ‌نگاری اسماعیلیه بیان کرده است. همچنین، عقیده‌نگاری را همراه تحولات و تطورات اندیشه ذکر کرده است. این مقاله به روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده و روش جمع‌آوری داده‌ها، اسنادی و مطالعات کتاب‌خانه‌ای است.

مقاله حاضر به مناسبات جریان‌های فکری (کلامی) و سیاسی شیعیان معاصر کشور کویت با حکومت و سایر مسلمانان پرداخته است. جریان‌های فکری و کلامی شیعیان کویت شامل جریان‌های اصولی، اخباری و شیخی است. جریان‌های سیاسی نیز تشکل‌های التحالف الوطنی الاسلامی (معتقدان به ولایت فقیه)، تجمع العدالة والسلام (طرفداران مرجعیت شیرازی)، تجمع المیثاق الوطنی، تجمع الرسالة الانسانیة (شیخی‌های احقاقی) و مستقل‌ها را شامل می‌شود. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی، و شیوه گردآوری اطلاعات مصاحبه‌ای و کتاب‌خانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بر اساس روش‌شناسی و معیارهای جریان‌شناسی، از سه جریان اصلی فکری و کلامی که بر مواضع سیاسی و اجتماعی تأثیرگذارند، دو جریان اخباری و شیخی، جریان‌هایی درون‌گرا و حافظ نظم موجودند و در مقابل اصولی‌ها جریان‌ساز بوده‌اند و بیشتر تشکل‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کرده‌اند. قریب به اتفاق جریان‌های شیعی، تعاملی مثبت با یکدیگر، با حکومت و سایر جریان‌ها، به استثنای جریان سلفی تندرو، دارند.

دانشمندان مسلمان معتقدند گزارش متن یا حادثه‌ای اگر با حافظه تاریخیِ جمعیِ جامعه در همه اعصار و در طی نسل‌ها تأیید شود می‌تواند گزارشی یقین‌آور و قطعی تلقی شود. کسانی گفته‌اند اگر در اعتبار حافظه تاریخی تردید شود بنیاد دو نهاد دین و تاریخ به‌کلّی ویران خواهد شد، چون هر دو به نحوی راسخ بر حافظه تاریخی بنا شده‌اند. با این همه، دانشمندان مسلمان از این امکان نیز آگاه بودند که هماهنگی ناآگاهانه و ارتجالی اذهان به سبب احساس مشترک یک جامعه، می‌تواند انگاره مشترکی را بیافریند که گفته یا حادثه‌ای را به آگاهی جمعی و باوری مشترک برای نسل‌های آینده تبدیل کند و آنچه را ما «حافظه تاریخی» می‌نامیم به وجود آورد. آنها می‌دانستند که روایت‌ها ثابت نیستند و می‌توانند در طول زمان تغییر کنند، همچنین ممکن است مردم منابعی دیگر، از جمله تفسیر خود از حادثه‌ای را بر مشاهده‌شان بیفزایند و درنتیجه، آگاهی جمعی و باور مشترکی شکل بگیرد که حقیقتی در آن وجود ندارد. آنها می‌دانستند که شنیدن حادثه یا خبری برای بار نخست، می‌تواند اثری عمیق بر ذهن بگذارد که همواره آن حادثه یا خبر را در ظرف همان فهم نخست به یاد آورد. بنابراین، چگونه می‌توان اثبات کرد که مصداقی از حافظه تاریخی واقعاً درست است و صرفاً شایعه‌ای نبوده که مردم در مقطع زمانی خاصی آن را باور کرده، یا خواسته‌اند باور کنند، و آن را برای یکدیگر نقل کرده و [سپس] نسل‌به‌نسل انتقال داده‌اند؟ خطّ فاصل میان حقیقت و شایعه چیست و چه هنگام حافظه تاریخی، حقیقت، یعنی رخدادِ واقعی حادثه‌ای یا بیان گفته‌ای، را می‌نُمایاند؟ در سنت اسلامی، در چنین مسائلی شرایطی پیشنهاد کرده‌اند تا مجال خطا را محدود کند و اعتبار حافظه تاریخی را به مثابه راوی امین و مخبر صادقِ وقوع عینی و خارجی رخداد افزایش دهد. این مقاله بر آن است تا شرایط پیشنهادی را مطرح کند.

مادلونگ در اين مقاله مطالعات مستشرقان را در حوزه اسلام شيعي، به اختصار، مرور كرده و باورهاي آغازين نادرست آنان را در باره انديشه هاي شيعي گوش زد نموده است. او توضيح مي دهد كه چگونه با آشنايي بعدي محققان غربي با آثار فرقه شناختي مهم تر و آثار اصلي خود شيعيان، آن باورهاي آغازين دچار تحول گرديدند. در قلمرو اماميه و حتي زيديه مادلونگ بر اين خطاي غربيان شيعه پژوه در اوائل قرن بيستم انگشت نهاده است كه به تصور آنان انديشه شيعي، جز در موضوع امامت، برگرفته از كلام معتزلي است. با وصف اين، برپايه تحقيقات تازه تر غربي، كلام زيدي نخستين آشكارا ضد معتزلي بود و با دست ياب شدن متون نحله نگارانه اي مثل مقالات الاسلاميين، اسناد متقني مبني بر تعارض جدي ميان محققان امامي و معتزلي در مباحث كلامي اوليه قرن دوم فراهم آمد. از نظر مادلونگ، كلام اسماعيلي نيز بايد به عنوان يك تحول اصالتا اسلامي از انديشه ديني اماميه در عصر امام صادق ديده شود. اكنون، روشن شده است كه انگيزه اسماعيليه تماما در تبليغ و تعليم قرآن و سنت ريشه داشت، اگرچه از خاستگاه هايش در قرن سوم فاصله گرفته است.

این اثر تماما به مباحثی در باب خدا می پردازد. سوین برن (نویسنده این کتاب) از اعاظم فیلسوفان مغرب زمین است که در موضوعات مختلف از جمله فلسفه علم، فلسفه دین، دین مسیحی و ... دارای اثر می باشد. عمده تلاش وی در عرصه فلسفه دین تنقیه برخی از براهین سنتی اثبات وجود خدا و نیز ارائه تقریر های جدید از این براهین می باشد. او می کوشد تا نشان دهد اعتماد به خداوند و باورهای دینی امری است که از طریق عقل می توان به آن دست یافت. او فیلسوفی عقل‌گراست و از این رو، با ایمان‌گرایی یعنی دیدگاهی که نظام های اعتقادات دینی را موضوع ارزیابی عقلانی نمی داند، موافق نیست. به نظر سوین برن از میان نظریه های متافیزیکی، خداشناسی توحیدی از همه موجه تر است به این دلیل که فرضیه خداشناسی توحیدی، هم ساده است و هم ما را به پیش‌بینی پدیده های متنوع و خیلی عام و نیز پدیده های خاصی هدایت می کند. وی معتقد است بدون اعتقاد به چنین فرضیه ای آن پدیده قابل پیش‌بینی نیست. این اثر دارای یک مقدمه و هفت فصل می باشد. در مقدمه، نویسنده ضمن بیان ضرورت و انگیزه خود از تألیف این اثر، ۔ اصلی دلیل خود را این گونه بیان می دارد: دانشمندان، مورخان و کاشفان داده های را مشاهده کرده و از آنجا به سوی نظریه ای پیش می روند که به بهترین وجه ان داده ها را تبیین می کنند. ما می توانیم ملاک هایی را برای دستیابی به این نتیجه که، داده ها نظریه خاصی را بهتر از نظریه دیگر، پشتیبانی می کنند تجزیه و تحلیل کنیم. همچنین با اعمال آن ملاک هایی که نظریه وجود خدا نه تنها طیف محدود از داده ها، بلکه هر چیز مورد مشاهده ما را تبیین می کند.

ارتباط اسماعیلیان با تصوف در تحقیقات مختلف غالباً در زمانی پس از سقوط الموت گزارش شده است؛ درحالی‌که گزارش‌هایی از مناسبات نظری و عملی این دو گروه پیش از آن زمان وجود دارد؛ درنتیجه این مسئله قابل بررسی است که نخستین ارتباط جوامع اسماعیلی با تصوف چه زمانی بوده است؟ این نوشتار با بررسی منابع و گزارش‌های تاریخی تا پیش از سقوط الموت نشان می‌دهد با شروع نهضت ترجمه که اندیشه‌‌های وحدت وجودی ارسطو میان جوامع مسلمان راه یافت؛ اسماعیلیان نخستین جزء متأثران این اندیشه بودند و ابتدا همراه با جریان‌های باطنی و سپس هم‌نوا با برخی اندیشه‌های حلاج ـ صوفی قرن چهارم ـ عقاید و مناسک خود را شکل دادند؛ آثار نخستین اندیشمندان اسماعیلی، تقیدات صوفیانه برخی از ائمه فاطمی، دوره اعلان قیامت الموت و برگزاری آداب و مناسک صوفی در دربار از مظاهر این ارتباط و مناسبات است.