آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در دهه گذشته، طرفداران برهان اجماع عام، تقریرهای سنتی این برهان را عقیم دانسته و صورت­بندی جدیدی از این استدلال ارائه داده­اند که با تکیه بر اجماع همگانی بسیاری از انسان­ها در اکثر دوران­های تاریخی، بهترین تبیین بر صدق خدا باوری را فراهم می‌آورد. در این پژوهش، به دنبال پاسخ­گویی به این سؤال­ها هستیم: آیا خداباوری، اعتقادی همگانی در طول تاریخ در تمام جوامع انسانی می­باشد؟ آیا بر فرض همگانی بودن یک باور، می­توان از نظر منطقی، صدق آن را نتیجه گرفت؟ یافته‌های پژوهش بر آن است که مقدمه اول این برهان، باور بسیاری از انسان­ها بر وجود موجود یا موجودات ماوراء طبیعی و مقدس در دوران گذشته و معاصر را از طریق شواهد مستقل تجربی، اثبات می­نماید. مقدمه دوم این استدلال با تکیه بر عام‌گرایی معرفتی، صدق احتمالی باورهای دینی همگانی را فراهم می­آورد، اگرچه تبیین­های تکاملی، رقیب جدی در برابر توجیه و صدق چنین باورهایی محسوب می‌شوند.

این تحقیق بر اساس آراء ایان باربور در کتاب علم ودین در باب مساله متافیزیک سامان یافته است. گرچه متافیزیک به عنوان شاخه ای از فلسفه محسوب می شود و به موجود بماهوموجود می پردازد، اما با توجه به اینکه باربور یک فیلسوف نیست، می توان ادعا نمود که دغدغه وی در باب مسائل متافیزیکی، حول محور دین است که وی نام الهیات بر آن می نماید. دیدگاه خاص باربور، برقراری رابطه میان علم و دین است تا از این رهگذر بتواند مسائل متافیزیکی چون وجود خداوند، عمل کرد وی در هستی، وجود انسان و شان منزلت وی در عالم و نحوی خلقت در جهان هستی را تبیین نماید. در این پژوهش به مهمترین موضوع این کتاب، یعنی رابطه علم و دین پرداختیم و به واسطه روشن شدن دیدگاه باربور در این بحث و لحاظ داشتن آن، در فصل چهارم، آراء خاص متافیزیکی باربور را که به دین و آموزه های خاص آن مربوط می شوند، نه مباحث کلی فلسفی، ارزیابی و نقد می نماییم. یافته های تحقیق، محقق را به این نتایج رهنمون ساخت که اصل قرار دادن علم نسبت به دین و سرایت احکام مختص علم به حوزه دین از سوی شارحان معاصر حکمت متعالیه مورد پذیرش نیست و ایشان با ارائه نظریه علم دینی سعی نموده اند که نوعی دیگر از سازگاری بین علم و دین رقم بزنند. باربور نظریه تکامل را در تعارض با دین و آموزه بی همتایی انسان نسبت به سایر موجودات و قیومیت و قدرت خداوند در جهان نمی بیند و از طریق نظریه متافیزیک سطح ها سعی می کند شأن انسان را در طبیعت حفظ نموده و از آموزه خلقت دفاع کند. از نظر برخی شارحان معاصر حکمت متعالیه؛ هم چون شهید مطهری نظریه های علمی نیز مانند نظریه تکامل-بر فرض صحت- نه تنها تعارضی با آموزه های دینی ندارد بلکه عمل کرد خداوند در هستی را به زیبایی به تصویر می کشد وحتی برهان نظم در پرتو آن می تواند جلوه نمایی بیشتری داشته باشد.

یکی از مهم‌ترین مسایلی که در مورد اخلاق مطرح است، معناشناسی فضایل و رذایل اخلاقی و به بیان دیگر تعریف آنهاست. هر عبارت اخلاقی مرکب از محمولاتی عام از قبیل خوب، بد، باید و نباید و موضوعاتی از قبیل راستگویی، دروغگویی، امانت‌داری، گذشت، حسد و ... است. در این پایان‌نامه هدف آن است تا به تعریف و توصیف موضوعات اخلاقی پرداخته شود. اما روشن است که این تعریف‌ها نمی‌توانند تعریف حقیقی (به جنس و فصل) باشند و باید از سنخ تعاریف دیگری باشند. از طرف دیگر فضایل و رذایل اخلاقی در بستری از مبادی شکل می‌گیرند و محقق می‌شوند و نیز از سوی دیگر، می‌توانند در زمینه‌ی خاصی به تعالی برسند. به بیان دیگر اخلاق متعارف و انسانی دارای مبادی و زمینه‌های تعالی نیز هست. از این رو در این پایان‌نامه به معناشناسی پاره‌ای از مبادی فضایل و رذایل و نیز معناشناسی زمینه‌های تعالی و ارتقای اخلاق نیز پرداخته شده است.روشن است که در زیست جدید، در هر مقطع و دوره‌ای نیازمند بازخوانی و مرور دوباره فضایل و رذایل فرهنگ خویشتن هستیم تا از واقع‌بینی ارزشی و داوری‌های درست ارزشی فاصله زیادی نگیریم و بتوانیم تعلیم و تربیت شخصی و اجتماعی را در بستر مناسبی هدایت کنیم.

میرمحمداسماعیل خاتون‎آبادی از فلاسفه قرن یازدهم مکتب فلسفه تنزیهی اصفهان، در شرح اصول کافی، ذیل روایات باب روح، به نقد نظرات شارحان دیگر الکافی، به‎ویژه صدرالمتألهین پرداخته است. ملاصدرا نیز از فلاسفه مکتب اصفهان در قرن یازدهم و متقدّم بر خاتون‎آبادی، پایه‎گذار حکمت متعالیه بوده و شرحی بر اصول کافی نگاشته است. این نوشتارِ توصیفی-تحلیلی با رویکردی انتقادی، نظرات خاتون‎آبادی و ملاصدرا ذیل احادیث روح در الکافی را بررسیده و به این نتیجه رسیده است که طبق نظر ملاصدرا، عظمت مقام روح باعث ناتوانی علم و عقل بشر برای فهم آن شده است؛ امّا خاتون‎آبادی اسم جنس و عام بودنِ معنای روح را منشأ اختلاف می‎داند. از نظر صدرالمتألهین روح در عین بساطت وجود، جز از طریق علم الهی قابل کشف نیست؛ امّا خاتون‎آبادی این دیدگاه را ناشی از مبنای فکری او در حرکت جوهری می‎داند که به نظر او، باطل است. به‎طورکلی باید گفت تفاوت دیدگاه‎های ملاصدرا و خاتون‎آبادی ناشی از تفاوت مبانی فلسفی آن‎ها است. خاتون‎آبادی حرکت جوهری، وحدت وجود و تعریف وجودی که صدرالمتألهین ارائه می‎دهد را نمی‎پذیرد و آن‎ها را باطل می‎داند؛ بنابراین دیدگاه وی در جایی‎که این مبانی دخیل است، از نظر خاتون‎آبادی مطرود و مردود است.

فلسفه و دین از منابع شناخت محسوب می شوند، اما همواره رابطه این دو، از مسائل مهم و بحث‌برانگیز بوده است. پژوهش حاضر در پی ارزیابی رابطه فلسفه و دین در مکتب تفکیک بر اساس اندیشه ملاصدرا است، تا از این رهگذر، نقش فلسفه در فهم و اثبات گزاره‌های دینی بررسی شود. با توجه به نگرش مکتب تفکیک در زمینه معرفت و شناخت، سعی بر این است که روی‌کردها و نگرش‌های این مکتب بررسی و به دقت مورد ارزیابی قرار گیرد.

بررسى‏هاى غایت‏شناختى در باب جهان طبیعت زمینه تفاسیر مختلف از برهان نظم را فراهم آورد.آنتونی کنی با تأکید بر غایت‌‌مندی طبیعت، سهم عمده‌‌ای در بسط توماس‌‌گرایی تحلیلی دارد. در این پژوهش، با روشی تحلیلی- انتقادی برآنیم به این پرسش پاسخ دهیم که دعاوی کنی در باب غایت‌‌مند‌‌انگاری طبیعت و تأثیر آن بر مقدمات برهان نظم را چگونه می‌‌توان ارزیابی کرد؟ از نظر کنی هدف‌‌مندی یعنی گرایش موجودات زنده به انجام کار برای رسیدن به سود یا دفع ضرر. وی معتقد است که برهان نظم، گامی ناموفق از هدف، به‌‌واسطه نظم، به سوی ناظم برمی‌‌دارد. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که تفسیر کنی از غایت‌‌مندی طبیعت، فلسفی نیست. همچنین نسبت دادن غایت‌‌مندی تنها به موجودات زنده دارای نفع نیز پذیرفتنی نیست و هدفداری نیز به امور ارزشی چون فایده یا ضرر مقیّد نمی‌‌شود. نگارنده، با آنتونی کنی، در تمایز نهادن بین مفهوم نظم با غایت، همان‌‌گویانه نبودن مقدّمات برهان نظم، هم‌‌داستان است.

بنا بر تحوّلات علمی بعد از رنسانس و آغاز زمینه ظهور شبهات کلامی مرتبط با علوم تجربی، ضرورت دارد تا تعامل بین این علوم به شیوه‌‌ای علمی به دور از تعصب و جمود، احیا گردد؛ به‌‌گونه‌‌ای که هر علمی جایگاه حقیقی و رتبه علمی و شناختی خود را حفظ کند و مرز بندی‌‌هایی که دانشمندان علوم تجربی میان علوم ایجاد کرده‌‌اند، موجب دور افتادن علم کلام از روش فلسفی خود نگردد. به همین جهت، علم کلام در راستای رسالت اثبات و دفاع از عقاید لازم است به شیوه‌‌های نوین کلامی تجهیز گردد تا بتواند در برابر ادلّه طبیعت‌‌گرایان برای این نوع تمایزات جدید در علوم، پاسخ‌‌های مناسب ارائه دهد و این هدف بدون تحلیل جایگاه علم کلام و فلسفه و آگاهی از حیطه تعاملی این دو علم میسر نیست. بنابراین، عدم برقراری تعامل بین فلسفه نظری و علم کلام در برابر شتاب طبیعت‌‌گرایی هستی شناختی به سود الحاد، به معنای رضایت به تقسیم بندی‌‌های موجود است و باعث فروکاستن ارزش علم کلام و رابطه تعاملی آن با سایر علوم می‌‌گردد. پس از آن‌‌جا که تعامل از ناحیه نقاط مشترک در علوم برقرار می‌‌گردد، لازم است به چیستی و گستره موضوعی و روش و غایت علم کلام که تشکیل‌‌دهنده اجزای تعریف هر علمی است، نظری افکند تا ضمن آن، تعاملش با فلسفه را نیز مورد بررسی قرار داد. بدین‌‌سان روشن می‌‌گردد که علم کلام در روش عقلی اثبات عقاید، با روش فلسفی از عقاید دینی ادیان دفاع می‌‌کند و علم کلام نیز می‌‌تواند غایت فلسفه را با غایت علم کلام هم‌‌سو سازد و با این نحوه تعامل می‌‌توان بسیاری از شبهات وارده به ساحت عقاید دینی را که امروزه ناشی از خلط روشی علوم است، رفع کرد. بر این اساس روش فلسفی در علم کلام ضرورتی است که موضوع آن ایجاب می‌‌کند و از ضروری‌‌ترین روش‌‌های این علم در عصر حاضر محسوب می‌‌شود.

ارسطو به‌سبب روش فلسفی در شناخت طبیعت و برهانی‌کردن گزاره‌های طبیعی، همواره به‌دنبال به‌دست‌آوردن نتیایج ثابت و مابعدالطبیعی از روابط جهان هستی بود. به همین دلیل، ویژگی‌هایی همچون ابطال‌پذیری جزء ماهیت طبیعیات نبود. با تحولات علمی اروپا، این نگرش فلسفی به جهان تغییر کرد و آن را گویای واقعیت جهان نمی‌دیدند و فلاسفه همگی تلاش کردند تا روش مشاهده و فرضیه و استقراء را به‌عنوان روشی کارآمد در شناخت طبیعت معرفی کنند؛ زیرا این روش تجربی می‌توانست حقیقت جهان خارج را توصیف کند. بدین‌سان، نگاه فلسفی و مابعدالطبیعی به طبیعت جای خود را به نگاه تجربی و ابطال‌پذیر علوم تجربی داد. همچنین، علاوه بر تمایزاتی که در تحولات شناخت طبیعت ایجاد شد، روش و غایت طبیعیات به روش و غایت جدیدی در علوم تجربی تبدیل شد. این تمایز عمده در نگاه به طبیعت، پیامدهای بسیاری در پی داشته است. در این نوشتار به این تمایزات و تحولات می‌پردازیم.

مسئله تجرد نفس به ‌دليل پيوند تنگاتنگ با ديگر مسائل مطرح در حوزه معارف اسلامي در زمره مباحثي است كه همواره مورد توجه عالمان مسلمان بوده است. پيروان مکتب تفکيک از سویی با رد براهين فيلسوفان بر تجرد نفس و اقامه برخي ادله و از سوي ديگر با تكيه بر ظواهر روايات به جسمانيت نفس معتقد‌ند. در مقابل، صدرالمتألهين با عنايت به ادله متعدد عقلي و نيز شواهد نقلي، نفس را موجودي مجرد مي‌داند. با توجه به اينكه هر دو ديدگاه، در اثبات مدعاي خود در زمينه تجرد نفس به آيات و روايات اشاره کرده‌اند، در اين پژوهش کوشیده‌ایم تا ادله نقلي ايشان را در اين زمينه مورد واكاوي قرار دهيم. مطالعه آثار اين دو تفکر و نيز بررسي آيات و روايات مربوط به نفس، اين فرضيه را تقويت مي‌سازد كه ديدگاه صدرا مبني بر تأييد تجرد نفس توسط ادله نقلي، از پشتوانه منطقي و استواري برخوردار است.

حدوث و قدم نفس ازجمله دغدغه‌های فیلسوفان مسلمان بوده است. شیخ اشراق، براساس مبانی فلسفی و دلایل ویژه خود، به حدوث نفس قائل است. او معتقد است نفس همزمان با حدوث بدن مادی، به صورت مجرد حادث می‌شود. شارحان سهروردی، اندیشه وی را با متون دینی ناسازگار دانسته و دلایل وی بر حدوث نفس را ناتمام دانسته‌اند. از طرفی شیخ اشراق در رسائل رمزی و تأویلی‌اش به حضور نفس در عوالم پیشین اشاره دارد و به نظر می‌رسد که نفس از بالا و عوالم مافوق، به این نشئه مادی آمده و عوالمی را پیش از این دنیا سیر کرده است. در این پژوهش برآنیم با رویکردی تحلیلی و نو اشراقی از مبانی فلسفی شیخ اشراق، ناسازگاری موجود در آراء سهروردی را توجیه کنییم و به این نتیجه رهنمون شده‌ایم که نفوس انسانی پیش از دنیا در ناحیه علت و رب‌النوع خویش به نحو کلی وجمعی وجود داشته‌اند و سپس در این عالم مادی به نحو جزئی و شخصی حادث شده‌اند.