آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

المبدأ والمعاد یکی از کتاب‌های فلسفی ابن‌سینا است که بسیاری از مسائل مهم الهیّات و طبیعیّات در آن تبیین شده و اندیشمندان بعدی نظیر فخرالدین رازی، شهاب الدین سهروردی و نصیرالدین طوسی به این کتاب استناد کرده‌اند. با آنکه این کتاب، مشابهت‌هایی با سایر آثار ابن‌سینا به ویژه کتاب النجاة دارد، دارای مطالب متفاوت در مباحثی مانند ادراک معقولات، حرکت، افلاک و نفس است که از نظر تطوّر مسائل فلسفی اهمیت دارد. از سال 1332 تا 1400 چهار اثر در خصوص این کتاب منتشر شده که دو اثر، شامل متن اصلی و دو اثر دیگر، ترجمه فارسی و فرانسوی متن است. در این مقاله، ضمن معرّفی اجمالی این کتاب و ارزیابی پژوهش‌های انجام گرفته درباره آن، با بررسی دقیق فهرست‌های ارائه شده از نسخه‌های این اثر و همچنین تهیّه و ملاحظه پنجاه نسخه خطّی از آن، فهرست کامل‌تری ارائه شده که شامل هفتاد و یک نسخه خطّی از این اثر است. با توجّه به اطّلاعات جدید نسخه‌شناسی و همچنین وجود اشکالات روشی و محتوایی و نیز نقصان فراوان از جهت نسخه‌شناسی در پژوهش‌های پیشین، به نظر می‌رسد تصحیح انتقادی این کتاب برای ارائه متنی منقّح و مورد اعتماد از آن با رعایت اصول و قواعد علمی، امری ضروری است.

در این نوشتار تصحیح‌ها و پژوهش‌هایی دربارة ‌رسالةفی‌العشق با رویکردی انتقادی ارزیابی ‌شده ‌است. اهمیت این رساله به سبب تبیین عشق از منظر فلسفی و بر مبنای فکر ارسطویی است. پیش از این اثر، رساله‌هایی دربارة عشق به شیوة فلسفی از افلاطون و فلوطین و إخوان الصفاء نیز نشر یافته که از لحاظ محتوایی با تعاریف و تقسیم‌بندی‌های ابن‌سینا از عشق متفاوت است. پس از ارزیابی تصحیح‌ها، نسخه‌هایی که مبنای هر تصحیح بود، بررسی شد. نقصان‌های هر پژوهشی که دربارة این رساله بود، بدین صورت ارزیابی ‌شد: الف) عبارات نخستینِ پنج تصحیح‌ و ضبط مقبول مصححان که در فهم ما از رساله تأثیری به‌سزا دارد: واژه‌های الحیّة، المغذیة، المدبَّرة و المنبعث، به‌جای واژه‌های الحسیة، المعدنیة، المدبِّرة و المنیلة؛ ب) بررسی شمار گوناگون نسخه‌های موجود در کتابخانه‌های ایران(بر اساس گزارش فنخا 45؛ و دنا ـ ویراست دوم ـ 54 نسخه) و کتابخانه‌های خارج از ایران(37 نسخه) در تصحیح علمی اهمیت دارد، درحالی‌که مصححان در روزگار خود به نسخه‌هایی که صرفاً در ناحیة جغرافیایی آنها نزدیک بدانها بوده ‌است(تنها 11 نسخه خارج از کتابخانه‌های ایران) استناد کرده‌اند؛ ج) انتخاب نسخۀ اصل و طبقه‌بندی نسخه‌‌های هم‌خانواده در تصحیح علمی رساله مهم است. منظور از شیوة ارزیابی با رویکردی انتقادی، بررسی جنبه‌های صوری و محتوایی تصحیح‌های چاپی است که در تحلیل فلسفی رساله نقشی تعیین کننده دارد.

بیش از صد سال از انتشار جمله‌های طبیعیات و الهیات الشفاء، دانشنامه مشهور فلسفی ابن سینا، در مطبعه دارالفنون در تهران می‌گذرد. این اثر دو جلدی که به ویراست «چاپ سنگی طهران» نامبردار است، سنگ‌بنایی مهم در عرصه ابن سینا‌پژوهی در منابع عربی باید قلمداد گردد. این اثر موجبات التفات به کتاب الشفاء را در سطح ملی و بین‌المللی فزونی بخشید. در ایران قریب به نیم قرن پس از نشر آن، سه فن نخست طبیعیّات الشفاء به همّت محمد علی فروغی (1321-1294) به فارسی ترجمه شد. انتشار همین ترجمه بود که میرزا مهدی مدرس آشتیانی (1332-1268) را بر آن داشت تا مناقشات خود را به تفصیل ناظر به ترجمه کتاب از منظر متن‌شناسی و فلسفی بیان کند. بیرون از ایران، فن سماع طبیعی الشفاء به ترتیب در چهار کشور مصر، لبنان، ترکیه و آمریکا نشر یافت و قلمرو پژوهش در باب طبیعت‌شناسی ابن سینا در سطح جهانی گسترده‌تر شد. در این میان، چاپ قاهره (که در اوایل دهه 1950 میلادی انتشارش آغاز شد) در کنار چاپ سنگی طهران تأثیری شگرف بر پژوهشگران سنّت ابن سینا‌پژوهی مبتنی بر منابع عربی پدید آورد که تا آن روزگار عمدتاً نه از سنّت ابن سینا‌پژوهی لاتینی که قدمتی نهصد ساله داشت آگاهی داشتند و نه بدان ابراز تمایل نشان می‌دادند. بر پایه تصحیح‌های امروزی متن عربی و مطالعات و ترجمه‌های مبتنی بر آن متن، می‌توان گفت که ابن سینا حقیقتاً پس از تأثیر شگرفی که بر اروپا در سده‌های میانه و رنسانس داشته است، دیگر بار، جهانی شد.

در این پایان نامه به بررسیِ جایگاهِ تکلیف در فلسفه اخلاقِ رواقیان متأخر به ویژه در اندیشه هایِ اپیکتتوس و مارکوس اورلیوس پرداخته شده است. به این منظور در ابتدا به شرحی کلی از فلسفه اخلاقِ رواقیان پرداخته شده و آموزه هایِ آنها مورد بررسی قرار گرفته است و سپس با تأکید بر مفهومِ تکلیف در اندیشه هایِ‌ فیلسوفانِ رواقی، به بیانِ دیدگاههایِ این دو فیلسوف پرداخته شده است.هدف از این تحقیق، نظام مند کردنِ آموزه هایِ اخلاقیِ اپیکتتوس و مارکوس اورلیوس در حوزه اخلاق و اندیشه هایِ رواقیان است. و سعی شده که با توجه به مفهومِ تکلیف، مفاهیمِ به ظاهر متناقضِ فلسفه رواقی همچون تقدیر و مشیت با مفاهیمِ اراده آزاد و خودگردانیِ عقلانی، توجیه و رابطه آنها تبیین گردند.در این پایان نامه علاوه بر شرحِ آراء رواقیان –به ویژه اپیکتتوس و اورلیوس-، متن هایی نیز از این دو فیلسوف ترجمه، تحلیل و تفسیر شده اند و شباهت و تفاوتِ دیدگاههایِ آنها در رابطه با تکلیف در فلسفه اخلاقِ آنها تحلیل و تبیین شده است.

این پایان نامه مرکب از چهار فصل و مشتمل برمباحث ذیل است: بررسی معنای لغوی و اصطلاحی ایمان، مراتب ایمان، نشانه های ایمان در قرآن، علائم ایمان از دیدگاه حضرت علی (ع)، سیمای مؤمن دراحادیث، علم و ایمان و رابطه آن دو با یکدیگر و اینکه کدامیک از دیگری برتر است، بررسی آثار و نتایج ایمان و نقش آن در روابط اجتماعی.