آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مرحوم دکتر داود فیرحی و دکتر سیدجواد طباطبایی دوتن از اساتید سابق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران هریک داعیه‌دار تفکری در باب ایران بودند که در در سال‌های اخیر صورت نوعی تقابل و منازعۀ فکری به خود گرفته بود. طباطبایی پس از سال‌ها بحث نظری در باب انحطاط ایران در نهایت از موضع اندیشۀ سیاسی ایرانشهری به مسئله انحطاط ایران می‌نگرد و دکتر داود فیرحی مشکلۀ ایران را ذیل غفلت از تحولی مورد خوانش قرار می‌دهد که در دوران مشروطه در اندیشۀ سیاسی تشیع رخ داد و آن مشروطه‌خواهی خاصه با تقریر میرزای نائینی است. از آنجا که هریک از این دو استاد محترم از زاویۀ متفاوتی به مشکلۀ ایران می‌نگریستند، در سال‌های اخیر مدارای فکری ایشان به منازعۀ فکری بدل شد و هریک در آثار اخیر خود مستقیماً به نقد یکدیگر پرداختند. این مقاله ضمن بررسی این منازعۀ فکری، مدعی است نوعی این-همانی میان نقد هردو استاد به یکدیگر وجود دارد؛ در واقع، هردو استاد یکدیگر را به غفلت نظری واحدی متهم می‌کنند. ما در این مقاله، به بررسی وجوه مختلف این منطق این‌همانی خواهیم پرداخت.

نقد طباطبایی از جنس مساله‌مندی است اینکه مساله درست فهم نمی‌شود چه از سوی دوستدار و چه از سوی منتقدان او. او اگرچه یک بار غیر مستقیم در پاسخ به اتهام دوستدار او را مورد نقد قرار داد اما اخیرا با نگارش مقاله‌ای مفصل در فرهنگ امروز با عنوان شرایط امتناع به نقد تز امتناع تفکر آرامش دوستدار پرداخته است.

هدف پایان‌نامه حاضر مقایسه و بررسی انتقادی دیدگاه‌های دو چهره برجسته اندیشه سیاسی ایران و جهان عرب (سیدجواد طباطبایی و محمد عابد الجابری) در بحث سنت و نسبت آن با تجدد یا مدرنیته است که در قرن اخیر همواره به‌عنوان یک مسئله کلیدی مورد بحث ملل مختلف منطقه (خاورمیانه و جهان اسلام) بوده است. در دهه‌های اخیر ذهن بسیاری از ایرانیان و حتی متفکران کشورهای جهان سوم -که هنوز با هویت‌های سنتی خود مسئله دارند- بوده است. به‌همین دلیل با روش تحلیل کیفی (مقایسه‌ای) به‌سراغ مباحث این دو متفکر رفتیم. در این تحقیق دیده می‌شود که علیرغم ضدیت دو جنبش ناسیونالیستی ایرانی و عربی با یکدیگر، افق‌ها و مسائل نمایندگان فکری آن (جابری و طباطبایی) تا چه حد با یکدیگر تشابه دارند. این دو متفکر دارای تمایلات ملی و بومی از جنبه‌هایی نیز دارای تمایز دیدگاه هستند که وجوه تمایز آن‌ها نیز در این پایان نامه مورد اشاره قرار گرفته است. جابری و طباطبایی هردو مدافع ایده بازاندیشی در سنت به‌منظور گذار به سوی تجدد هستند و عقلانیت به همراه برخی وجوه لیبرالیسم مانند حکومت قانون، از افق‌های آرمانی هردوی آنهاست. آن‌ها هردو وجوه ایدئولوژیک اندیشه خویش را انکار و ایدئولوژیک بودن را درباره مخالفان خویش به‌کار می‌برند و آسیب‌های بومی‌گرایی و نگاه بازگشت‌گرایانه به گذشته (ولو به شکل انتقادی) در شرایط کنونی معاصر در نظر نمی‌گیرند.

کتاب «روشنفکری: آگاهی کاذب و ایدئولوژی»، نوشتۀ هومنِ قاسمی یکی از شاگردان دکتر سیّد محمدجواد طباطبایی است. هومن قاسمی، در این کتاب کوشیده است حول دو مفهومِ: «آگاهی کاذب» و «ایدئولوژی» (که از مفاهیم کانونیِ اندیشۀ سیدجواد طباطبایی است) به خوانش، نقد و ارزیابی اندیشه هایِ روشنفکران و فیلسوفان معاصر ایرانی، همچون رضا داوری اردکانی، داریوش شایگان و آرامش دوستدار بپردازد. نویسنده مدعی است که این دو مفهوم، یعنی «آگاهی کاذب» و «ایدئولوژی» تار و پودِ اندیشه در ایران معاصر را شکل داده است . وی در کتابش به این نتیجه دست یافته که تنها راهِ رشد و توسعۀ علم در ایران خروج از سیطرۀ اندیشه های روشنفکرانه است. هومن قاسمی، مدعی است اثرش میتواند به عنوان مدخلی برای نگارشِ تاریخ اندیشه در ایران معاصر قلمداد شود.