آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شاه ولی الله دهلوی شخصیتی تاثیر گذار در شبه قاره هند به شمار می رود، وی آثار زیادی در حوزه مختلف علوم اسلامی از خود به جای گذاشته است و به همین دلیل توانسته تاثیر بسزایی در دوران خود و همچنین تا عصر کنونی داشته باشد، و این تاثیر موجب پدید آمدن برخی فرقه ها در شبه قاره هند نیز شده است، ایشان در آراء و اندیشه های کلامی نیز دارای آثاری است و مهمترین آن کتاب حجۀ الله البالغه که شهرت جهانی دارد اما این کتاب اشکالات فراوانی در عقاید کلامی مواجه است، و علاوه بر آن اشکالات، یکی از اشکالات وی با تعصب و با تاثیر پزیری از ابن تیمیه به مکتب تشیع برخورد نامناسبی کرد، که همین اشکالات باعث شده است تا این کتاب مورد بررسی و تحلیل و نقد با توجه به آیات و روایات و نظریات علماء اسلامی قرار بدهیم. آثار مثبت اندیشه دهلوی ریشه یابی علت انحطاط مسلمین و یافتن آن در عدم توجه به همراه بودن شریعت اسلام با مصالح و مفاسد واقعی و اختلاف و پراکندگی جامعه اسلامی است، از این جهت، از جهت اجتماعی بر وحدت جامعه اسلامی تاکید می ورزد و از جهت دین شناسی بر ابتناء شریعت بر مصالح و مفاسد واقعی تاکید می کند و همین مساله دوم باعث شده است تا کتاب حجۀ الله البالغه را تدوین کند اما این کتاب با همه جنبه مثب آن دارای اشکالات متعددی در بُعد کلامی است، که این تحقیق عهده دار تبیین آن اشکالات می باشد، این مشکلات برخی بر خدا شناسی و برخی به پیامبر شناسی و برخی به امام شناسی وغیره مربوط می باشد.

نقش دِگَراندیشان دینی در منطقه شبه قاره هند در سیرِ تفکر اصلاح گری به عنوان پیشتاز، غیرقابل اِنکار است و آرائ سه شخصیت برجسته این منطقه پیرامون برخی موضوعات کلامی، قابل توجّه و تأمّل است: دهلوی برای اولین بار نظریه رؤیاپنداری وحیِ قرآن را مطرح کرد و معتقد بود الفاظ قرآن از پیامبر(ص) است؛ درمبحث اجتهاد، وی به ضرورت آن(البته در چهارچوب مذاهب اربعه) واقفْ و با مفهوم تقلید(البته معتدل تر ازنگاه سنتی) نیز موافق بود، نظر دهلوی دراین زمینه البته با تفاوتهایی به شیعه نزدیک است؛ اما در زمینه شِرک، تعاریف و مصادیقی که از آن ارائه می دهد نشان از تأثیرپذیری وی از تفکرات ابن تیمیه دارد؛ درمسئله خلافت(=امامت) نیز، آنرا جزو اصول دین دانسته و نصب خلیفه را واجب کفایی می داند، هم بر تعریف و هم بر شرایط و لوازم خلافت از منظر وی، اِشکالاتی وارد است. از نظر سیداحمدخان، وحی چیزی جز تجربه شخصی و جوشش درونی پیامبر نیست، چنین نگرشی پیامدهایی چون انکار فرشته وحی را بدنبال دارد؛ سیداحمد با نگاهِ مادی و عقل گرای افراطیِ خود، بدنبال تأویل پدیده های ماوراءطبیعی بود، او معجزه را انکار می کرد چرا که به اعتقاد وی هیچ حادثه ای خلاف قانونِ طبیعت رخ نمی دهد و بشر هنوز به علّت علمیِ این افعالِ خارق العاده دست پیدا نکرده است؛ به باور وی، ملائکه وجود دارند اما دلیل و بُرهان قطعی برای اثباتشان نداریم؛ سیداحمد موافق انفتاح باب اجتهاد و مخالف سرسخت تقلید بود، نظر او در زمینه اجتهاد و لزوم وجود یک مجتهد، البته با تفاوتهایی به شیعه نزدیک است، هرچند اجتهادی که وی عملی کرد بیشتر تفسیر به رأی بود. اقبال، وحی را یک تجربه دینی و اَمری گُنگ و احساسی می‌داند که دارای سِرشت غیر زبانی و از نوعِ غریزی است؛ لازمه چنین نگرشی(تجربه دینی انگاریِ وحی) نفی خاتمیّت و نیز گسترش دایره نبوّت به سایر انسان‌های عادی است؛ درباب اجتهاد نیز اقبال از آنْ، به نیروی محرکه اسلام یاد می‌کند و از آنجا که پیرو مذهب حنفیه بود، قیاس را چهارمین منبع اجتهاد میداند، هرچند برای عقل اهمیت خاصی قائل است؛ همچنین در نگاهِ اقبال، علم و دین، نَه در تعارض و نَه در تمایز و استقلال کامل از هم، بلکه در تعامل با یکدیگرند.