آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: "دیوانی شمسی تبریز" مولانا ("آثار شمس تبریز" - به نام آموزگار معنوی و دوست مولانا) مجموعه ای از غزلیات است که بیش از 40000 بیت از شاعر پرفروش آمریکایی را در خود جای داده است و از آثار کلاسیک است. ادبیات فارسی آشناترین شکل آن به صورت یک کتاب قرمز بزرگ است، از این رو نام آن است. کلمن بارکز به خاطر بازخوانی اشعار مولانا مشهور است و آثار او بر روی این اشعار خاص هرگز در هیچ کجا منتشر نشده است. این کتاب نشان دهنده بیش از سی و سه سال است. کلاسیک مهم مولانا"--

عرفان یک‌ جریان معرفتی مبتنی بر شهود و برخاسته از تهذیب نفس است که مبانی نظری آن در متون دینی و آثـارعرفانی و ادبی تجلی یافته است.مسئلۀ طی الارض در عرفان به عنوان یکی از اقتضائات برخاسته از مراتب کشف صوری در راستای تجلی اسماء و صفات الهی تحلیل و ارزیابی شده است. مراحل کمال آدمی از نگاه مولوی براساس تحول و تبدیل وجود انسان‌ از نقص به سوی کمال نامنتاهی شکل می گیرد. ایـن تبدیل و تحول، افزون بر تأثیر باطنی ، در کالبد جـسم مادیّ او نیز اثر گذار است. ازاین‌رو از دید مولوی کیفیت طی‌الارض در این حوزه قابل‌تبیین می باشد. بر این اساس، باطن انبیاء و اولیاء الهی دارای صفات و قابلیت‌های خاصی است که جسم آنان را از دیگر افراد متمایز می‌کند و با توجه به تکامل و تعالی جسم در اثر سیر و سلوک، زمینۀ لازم بـرای‌ پذیـرش کراماتی همچون طی‌الارض را فراهم مـی‌کند. در این جستار پس از بررسی مفهوم طی‌الارض و مبانی طرح این مسئله در نگاه مولوی، به تشریح و تبین کیفیت تحقق آن می‌پردازیم.

زندگی به مثابه فرایند تکامل و با توجه به دو ساحت باورها و عواطف- احساسات در نگاه اندیشمندان به اشکال مختلف بازنموده شده است. در این میان ایماژهایِ برساخته از زندگی و معنایِ آن در لایه هایِ مختلف، یکی از نکاتِ برجسته در متون است که در قالب تصویرهای هنری و کلان استعاره ها مفصل بندی می شود. از سویی دیگر در میان مجموعه متفکران، مولوی و کازنتزاکیس دو شخصیت کم نظیری هستند که با وجود تمایزهای معرفتی و گفتمانی از یک سو و تاریخی و جغرافیایی از سویی دیگر مفهوم زندگی را در قالب استعاره/ ایماژهای هنری تصویر سازی کرده اند. در این مقاله، نویسنده سعی می کند این مساله را با توجه به چارچوب نظری انواع «ایماژهای زندگی» از منظر «رابرت سالامون» در مهم ترین آثار این دو متفکر بررسی کند. سالامون در این مبحث شانزده ایماژ از مهم ترین ایماژهای زندگی را شناسایی کرده که مهم ترین این موارد زندگی به مثابه بازی، داستان، غمنامه، کمدی، ماجرا، ماموریت است. این نوع طرز تلقی نسبت به زندگی در آثار این دو تصویرسازی شده است که از بنیان هایِ معرفتی مشترک با وجود همه افتراق ها حکایت دارد. یکی از نکات مهم در تحلیل یافته ها اِشعار هردو به ایماژ ویژه ای است که در دستگاه فکری این دو به صورت برجسته مفصل بندی شده و آن «زندگی به مثابه سوءتفاهم» است. نویسنده ضمن بررسی مجموعه ایماژهای مشترک با تاکید بر ایماژ اخیر، اندیشه این دو متفکر را از منظر ارزش و کارکرد زندگی تحلیل کرده است.

مسأله واکاوی حقیقت انسان از اساسی‌ترین تأملات فلسفی، دینی و جامعه‌شناسی است. در مکاتب عرفانی نیز شناخت ویژگی‌های انسان معنوی و راه‌های وصول وی به سعادت، در رأس امور قرار دارد. عالمان و عارفان بی‌شماری ـ چه در غرب و چه در شرق ـ به این موضوع پرداخته و به نتایج متفاوتی دست یافته‌اند. در این جستار با روش توصیفی ـ تطبیقی، به بررسی نظام اندیشگانی دو عارف بزرگ دنیا، مولانا جلال الدین محمد بلخی و وین.ولتر دایر پیرامون مسألة «انسان معنوی» پرداخته و وجوه همسان و غیرهمسان اندیشة این دو عارف تبیین می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان از آن دارد که وجوه اشتراک نظرات این دو عارف بسیار بیشتر از وجوه افتراق آن‌ها است. این امر از تأثیر فراوان دایر از آموزه‌های مولانا و نیز همسانی آبشخورها و مشارب تجربی آنان؛ یعنی عرفان حقیقی یا حقیقت عرفان حکایت دارد. از جمله اصلی‌ترین نقاط اشتراک این دو، می‌توان به مفهوم «وحدت وجود» و از مهمترین وجوه افتراق میان آن دو می‌توان به مسألة «اعتقاد به عقوبت» اشاره کرد.

مثنوی را چنان خوانده‌اند که گویی مولوی قائل به جبر یا اختیار بوده یا میان این دو تردّد داشته است. اینجا با تفسیری تازه آشکار می‌سازیم که وی چگونه از هر دوی این‌ها دوری می‌جوید. سخنانِ وی در این باره آنجا استوار و ایجابی است که خواسته باشد بر رخنه‌های یک طرف (گاه جبر و گاه اختیار) انگشت بگذارد و آن طرف را پس بزند؛ و این به معنای تأیید یا استوار ساختنِ طرفِ مقابل نیست. مولوی جبریون و اختیاریون را کارگرانِ مناقشه‌ای بی‌پایان می‌داند، مناقشه‌ای که مقدّرِ عزتِ حق تعالی است تا رازی مگوی را پوشیده بدارد. ما تا توانستیم کوشیدیم که سراسر مثنوی را بکاویم و همة ابیات متناسب را در یک بافتارِ پیوسته معنا کنیم، نه آنکه بیت یا ابیاتی را برگزیده و آن را بیرون و گسسته از جریانِ کلیِ متن تفسیر کرده باشیم. پس اساس کار ما متن خود مثنوی بوده، گرچه به آثار شارحان نیز اشاراتی داشته‌ایم تا بلکه تازگی و تفاوتِ خوانش ما با دیگر خوانش‌ها معلوم‌تر شود؛ خوانشی که مولوی را به‌راستی - و نه به تعارف - بر راهی می‌داند که جدای از راه متکلمان و فیلسوفان بوده است.

طرح‌وارة نیرو، یکی از مؤلفه‌های مهم در زبان‌شناسی شناختی است که اساس استعارة مفهومی را تشکیل می‌دهد. مارک جانسون، طرح‌وارة نیرو را به هفت بخش تقسیم می‌کند که با استفاده از آن، می‌توان مراحل گذار عارف را در متون عرفانی بررسی کرد. جستار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد است مسئلة انواع طرح‌واره‌های نیرو و چگونگی تأثیرشان را بر سیر و سلوک عارف، در مثنوی معنوی مولانا و قصیدة تائیة کبرای ابن‌فارض بررسی کند. نتایج تحقیق بیانگر آن است که طرح‌وارة اجبار، در دو مقولة واژگانی و دستوری قابل بررسی است. سراسر مثنوی معنوی و قصیدة تائیة کبرا، دربرگیرندة طرح‌وارة حرکتی است که در آن عارف، با مانع‌هایی مواجه می‌شود که این مانع‌ها، بسان سدّی قدرتمند عمل می‌کنند و عارف را از درنوردیدن مراحل سلوک باز می‌دارند. در طرح‌وارة نیروی مقابل، دو نیرو به شدّت به یکدیگر برخورد می‌کنند که برآیند این دو نیرو، منجر به ایجاد وحدت می‌شود. در طرح‌وارة رفع مانع، مولانا و ابن‌فارض عناصری چون ریاضت، تجرید و دوری از تناسخ را در زدودن مانع‌ها موثّر می‌دانند. در طرح‌وارة انحراف از جهت، هر دو شاعر علوم ظاهری را، عامل مهمی در توقف و ایستایی عارف به ‌شمار آورده‌اند.

مسأله‌ی تأثیر عوامل غیر‌معرفتی و از جمله تأثیر گناه بر معرفت، از مسائل مهم در حوزه‌ی معرفت‌شناسی است. به طوری‌که اعتقاد به این مسأله را می‌توان در طول تاریخ و در آثار بسیاری از دانشمندان نظیر بیکن، هابز، کانت و هیوم مشاهده نمود. تا جایی که ویلیام جیمز اعلام داشت آراء و نظرات ما ناشی از استدلال محض نیست. نظرات این اندیشمندان همگی بر پایه‌ی اعتقاد بر چند ساحتی بودن وجود انسان استوار است. مولانا جلال‌الدّین به عنوان یک چهره‌ی شاخص‌ در عرفان اسلامی ادعا دارد که اساساً عامل تعیین‌کننده در معرفت آدمی نه استدلال، که پاکی و سلامت نفس است. به اعتقاد وی، صفای درون باعث کنار رفتن حجاب‌های معرفتی گشته و در نتیجه به فهم بهتر از عالم و هستی به طور عام و انسان به طور خاص، کمک می‌کند. به نظر مولانا یکی از عوامل غیرمعرفتی در شکل‌گیری معرفت آدمی «گناه» است. گناه تیرگی و سیاهی‌آفرین است و این تیرگی ما را از مشاهده‌ی حضور خداوند باز می‌دارد و مانع کسب معرفت و باعث ایجاد خلل در آن می‌گردد. در حقیقت گناه نور عقل را به خاموشی می‌کشاند و انسان را از رسیدن به معرفت به حقایق باز می‌دارد. مولانا اصل گناه را غفلت از خداوند می‌داند؛ و از نگاه وی تنها گناه، غفلت از حق است. پژوهش حاضر سعی دارد آراء و نظرات مولوی را در اشعار و آثار وی با رویکرد تحلیلی ـ منطقی مورد کاوش و بررسی قرار دهد و نحوه‌ی تأثیر گناه بر معرفت از نظر مولانا را نشان دهد. در پایان نویسنده به این نتایج ‌دست‌یافته که به نظر مولانا هریک از گناهان و خطاهای اخلاقی با شیوه‌هایی چون: برهم‌زدن تعادل روحی انسان، فرافکنی، سوگیری و سلب بی‌طرفی و با از بین بردن ابزار شناخت انسان، در حصول به معرفت دخل و تصرّف کرده و مانع از دستیابی به حقیقت می‌شوند و انسان را از رسیدن به معرفت حقیقی باز داشته و باعث انحراف، کج‌فهمی و فروکاهش در معرفت می‌شوند.

یکی از شرایط مهم و اساسی برای به کارگیری روشی علمی، هدفمند و برنامه محور در تحقیقات عرفانی تعیین و تبیین سنت و مشرب عرفانی اهل تصوف یا به تعبیر دیگر واکاوی اصول و فروع مبانی عرفان اسلامی است. مشرب مولانا در اصول و مبانی با سنت اول عرفانی پیوند دارد و در فروع، مطابق با آموزه‌های عرفانی بایزید بسطامی که امروزه بیشتر با عنوان مشرب یا مکتب خراسان شناخته می‌شود، قرابت دارد. این رساله بر آن است تا معلوم کند، مولانا در مثنوی معنوی برای سیر الی الله چه طرحی داشته و نقطه آغاز و پایان این مسیر و مراحل پیمودن آن چگونه است؟ برهمین‌اساس، نظام معرفتی و نقشه سیروسلوک مولانا مطابق با مشرب عرفانی او بر هشت مرحله بنیان شده است: 1- بیداری و انتباه، 2- اراده و طلب، 3- تزکیه نفس، 4- احوال، 5- عشق، 6- سکروحیرت، 7- فنا و بقا و 8- توحید. سالک در منازل مختلف سلوک در تلاش است پله‌پله و به تدریج از خود و هر آنچه غیر خداست بیرون آید، همه چیز را در حق خلاصه ‌بیند و تنها به اختیار و اراده او حرکت کند. به بیانی صریح‌تر، سالک در برترین ساحت مراتب سلوک اعمّ از بیداری، طلب، عشق، سکروحیرت؛ همچنین در بالاترین مرتبه مقامات تزکیه نفس اعمّ از توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا؛ و نیز در مرتبه اعلای احوال مختلف اعمّ از مراقبه، قرب، خوف و رجا، قبض و بسط، انس و هیبت، مشاهده، و یقین در پی رسیدن به مدخل توحید، مرتبه فنای در حق، است تا با نیست شدن هستی موهوم، از تمام تعیّنات وجود مجازی و هرآنچه جز خداست، فانی شود و به هستی اصیل و حقیقی واصل گردد. با رسیدن به مرتبه توحید، سالک درمى‏یابد که هر چه هست فانى است و در سراسر عالم جز وجود باقی حق، هستی دیگری وجود ندارد. خداوند نیز به موجب آنکه سالک، از همه هستى خویش بیرون آمده است، بدو ملک پایدار و درک مرتبه وحدت و یگانگی خویش را عطا می‌کند.

جلال‌الدین محمد که با عناوین خداوندگار، مولانا، مولوی، ملّای روم و گاه با تخلّص خاموش در میان فارسی‌زبانان شهرت یافته یکی از شگفتی‌های تبار انسانی در حوزه عرفات و تفکر دینی است. ایمان که از مفاهیم کلیدی ادیان توحیدی است، در دین اسلام بعد از کلمه شریف «الله» کلیدی‌ترین مفهوم جهان‌بینی دینی است؛ مفهوم ایمان در نگاه مولانا بسیار گسترده‌تر از مفهوم اسلام است. چنین نگاهی با اندیشه عاری از تعصبات فرقه‌ای و کلامی او سازگار می‌نماید. وی به اقتضای کلام و از زاویه‌های مختلف به بررسی مفهوم ایمان در آثارش پرداخته است و از منظر وی ایمان حقیقتی قلبی و تجربه‌ای شهودی است که خاستگاه آن معرفت فطری انسان به خدا است و برای رسیدن به حقیقت آن باید از پوسته تقلید گذشت. محتویات این پژوهش در پنج فصل تدوین‌یافته که شامل؛ فصل اول؛ کلیات تحقیق، فصل دوم؛ زندگی و اندیشه مولانا، فصل سوم؛ مباحث مفهوم شناسی ایمان و خداشناسی، فصل چهارم؛ بررسی مصادیق ایمان همراه با شاهد مثال و در فصل پنجم نتیجه‌گیری کلی ارائه‌شده است. هدف کلی پژوهش، بررسی مفهوم ایمان در آثار مولوی هست که به روش توصیفی، تحلیلی بوده و در تدوین آن از شیوه‌های فیش‌برداری، اسنادی و کتابخانه‌ای بهره برده‌ایم.