آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دوگانگی شرق و غرب و تفاوتی که به دنبال دگرگونی جهان غرب با وقوع رنسانس در آن ظاهر شد متفکران اسلامی را به تأمل و تفکر در مورد جوامع خود به خصوص حکومت و شیوه ای حاکمیت‌های بومی و بحران و زوالی که آنها را در برگرفته است واداشته است که در این پیوستار اندیشمندان متعددی در دوران پیشامدرن و مدرن پا به عرصه گذاشته اند از جمله ابن خلدون و امام خمینی هر یک از آنها در دوران خود زوایایی از شرایط پیش آمده را مورد کنکاش و توجه قرار داده اند و به تغییر و تحلیل آن پرداخته و راهکارهای متفاوتی را برای رویارویی با چنین شرایطی مبذول داشته اند.ابن خلدون به عنوان یکی از متفکران پیشامدرن به اهمیت این مسئله پی برد و در صد تحلیل آن برآمد. وی تصویری را که از جهان اسلام در قرن هشتم و نهم ترسیم می کند تصویری از انحطاط و از هم پاشیدگی عمومی است تمدن اسلام برعکس شرایط موجود در اروپا مسحی معاصر بالنسبه راکد بود. ابن خلدون یک نظریه بدیع راجع به انحطاط تمدن اسلامی ارایه داد که بعد از او هیچ تفکری و اندیشمندی آن را در جهان اسلام اشاعه نداده است و تا رویارویی متفکران اسلامی با مدرنیته در دوران مدرن که آنها به زوال و انحطاط خود پی بردند این رویارویی جوامع اسلامی را وارد عرصه ای دیگر از تاریخ خود ساخت عرصه ای که در آن ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تغییر ماهیت و چهره داده استکه این تغییرات باعث شد آداب و رسوم و اخلاق فردی را از شکل قبلی آن خارج ساخته و نقش‌های اجتماعی نوینی را به وجود بیاورد این وضعیت به جای حل مشکلات مردم، حسی از انزوای اجتماعی و از خود بیگانگی را به وجود آورده بود. که بر لایه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جوامع اسلامی بحران و زوال سایه افکنده بود، گسترش فساد مالی، رشد سرسام آور فحشاء و مصرف مواد مخدر از مصداقی واقعی این وقاحت و ابتذال در دوره ای مدرن است این انحطاط که به دنبال مدرنیزاسیون دولتی، فرهنگ و سبک زندگی جوامع اسلامی را در برگرفته ونیز ایران نیز به عنوان یک کشور با سابقه و فرهنگ طولانی به دلایلی با این وضعیت رو به رو شد و این باعث شد تا روشنفکران ومتفکران اسلامی در پی پاسخ دادن به این زوال و انحطاط برآیند و امام خمینی به عنوان مبدع نظریه سیاسی برای جنبش سیاسی اسلامی که برای مقابله با این وضعیت به وجود آمده بود درصد بود تا با ارایه یک نظریه سیاسی مجاهدت خود را در جهت مخالفت با رژیم شاه و لزوم تشکیل حکومت اسلامی توجیه کند بنابراین او کتابی نوشت که حاوی ایده اساسی در باب، مفهوم دولت، جامعه سیاسی، فلسفه سیاسی اسلام شیعی و نقد سیاسیت مدرنیزاسیون و بحران و انحطاطی که دولت اقتدار طلب پهلوی با آن روبه رود بود. و این خود موجب تجدید درباره حیات اسلامی شد.

ایده اسلامی سازی علم از مسایل مهم معرفتی کشورهای اسلامی است که ضیاءالدین سردار پاکستانی، در این زمینه به ارایه دیدگاه های جدیدی اقدام کرده است. در نظریه او نقد سکولاریسم و شرق شناسی غربیان جایگاه محوری دارد. او تعریفی از علم ارایه می دهد که آن را در یک سنت فرهنگی قرار داده و رجوع به سنت و قرآن و بازتعریف واژگان اساسی اندیشه اسلامی، چون توحید، را در دستور کار دارد و بر بازگشت به دیدگاه های متفکران بزرگ اسلامی، بویژه معرفت شناسی غزالی و جامعه شناسی تاریخی ابن خلدون تأکید خاصی دارد و دچار برخی اشکالات نیز است. او درعین حال نگرش واقع گرایانه به دست آوردهای عظیم غرب را برای بازسازی علم اسلامی ضرورتی اجتناب ناپذیر می داند؛ یعنی مسلمانان با استفاده از ابزار های کنونی علم مدرن در چهارچوب جهان بینی اسلامی و نگرش عمل گرایانه، می توانند فرایند اسلامی سازی علم را به سرانجام برسانند.

مصر در عصر ممالیک بحری در چندین مرحله شاهد گروش قبطیان مسیحی به اسلام بود. سلطه قبطیان بر دواوین حکومتی نفرت و انزجار علما و توده های مسلمان را برانگیخت و در چند برهه شورش های توده های مسلمان را در پی داشت. این شورش ها امیران مملوک را وادار به صدور فرمان هایی در جهت اعمال «الشروط العمریه» بر جامعه قبطی کرد. در واکنش، شماری از قبطیان سعی کردند با گروش ظاهری به اسلام خود را از قید و بندهای این مقررات رها سازند، در حالی که هم چنان با هم کیشان سابقشان ارتباط داشتند. این اسلام پذیری ظاهری نیز با فوران خشم توده های مسلمان رو به رو گردید و به شورش سال 755ﻫ منتهی شد که امنیت جانی و اجتماعی قبطیان را به خطر انداخت، و ناگزیر شمار بسیاری از آنان به اسلام روی آوردند و به جامعه مسلمان پیوستند. گروش های این دوره دست قبطیان را از دیوان های حکومتی و به طور کلی ساختار قدرت در مصر کوتاه کرد و شمار آنان را به حداقل رساند.

در قسمت نخست این مکتوب پس از بررسی لغوی و اصطلاحی و تاریخی "سکولاریزم"، و بیان تفضیلی مفهوم حیات، دین و سیاست از دیدگاه اسلام، استاد پیدایش سکولاریسم را در جوامع مسلمانی که باردار فرهنگ اسلامی هستند، منتفی و محال دانسته است. در بخش دوم مولف محترم، ضمن بررسی اجمالی نظریه دوگانۀ ابن خلدون در باب نیاز حیات دنیوی انسانها به دین و برشمردن ابعاد چهارگانۀ موجودیت انسانی(یعنی 1. واقعیت مربوط به حیات طبیعی انسان، 2. واقعیات مربوط به ادارۀ حیات اجتماعی او 3. فعالیتهای مغزی و روانی 4. واقعیات مربوط به استعداد کمال جوی او همچون اخلاق و مذهب) حذف مذهب از حیات و شخصیت بشری در زندگی دنیوی بر مبنای سکولاریسم را، مستلزم تجزیۀ وحدت حیات معقول به دو قطعۀ دنیوی و اخروی و در نتیجه تجزیۀ شخصیت انسان معرفی می کنند. ایشان در ادامه، با توضیح نمونه هایی از افراط و تفریط آدمیان در معرفی و ارزیابی خویشتن، به بیان مواردی از اصول و ارزشهایی می پردازد که پس از حذف مذهب از زندگی انسانها، متزلزل و یا بکلی نابود شده اند.

یکی از پدیده هایی که در جهان اسلام رخ نموده، پدیده غلو است. این پدیده از جهات متعددی دارای اثراتی در جهان اسلام بوده که یکی از این اثرات، استفاده از جعل حدیث در راستای اهداف غالیانه در این حوزه فرهنگی است. احادیث جعلی در حوزه غلو موضوعات متعددی را شامل می شوند که شناسایی آن ها بر حدیث پژوهان امری ضروری است.همچنین به نظر می رسد پدیده غلو در حوزه علوم قرآنی و تفسیر نیز وجود داشته و اثراتی برجای نهاده است که از جمله نمودهای این حضور را می توان در تاویلات نابجا و تبلیغ عقیده تحریف قرآن و جعل احادیثی در هر دو موضوع مشاهده کرد. در این مقاله تلاش شده است این موضوع در بوته نقد و ارزیابی قرار گیرد.

علم تاريخ را به هيچ وجه نمى توان از تطور و بسط فرهنگ عمومى جامعه جدا كرد. به طور قطع، پيشرفت و تطور علم تاريخ مرحله اى از تطور و پيشرفت فرهنگ آن نيز محصول عوامل متعددى است كه عمدتا از تأسيس و قيام دولتى كه با دولتها، فرهنگها و نهادهاى سياسى و نظامى ديگر برخورد داشته باشد، سرچشمه مى گيرد و بدين ترتيب، عناصر اوليه تمدن آن گسترش مى يابد. علم تاريخ با حدود، ابعاد و روشهاى تدوين آن، پس از ظهور اسلام تحقق يافته است. اما اين مطلب هرگز به آن مفهوم نيست كه عربها پيش از ظهور اسلام، هيچ نوع آشنايى با اين علم نداشته اند، بلكه آنها پيش از ظهور اسلام، تمدنهايى، هرچند كوچك، در يمن و ديگر نقاط عرب داشتند كه آثار آنها را كم و بيش نقل مى كردند. اخبار و آثار دولت حمير، سبأ و يمن به طور شفاهى در ميان آنها، نسل به نسل نقل مى گرديد. شايد تاريخ در آن عصر، دوره شَفَوى و حفظى خود را مى گذرانيد؛ يعنى آنچه را عربها مى دانستند پيش از آنكه به نوشتن و خط متكى باشند، به حفظ و نقل شَفَوى و لسانى آن تكيه مى كردند. از اين جهت، در آن دوره، در اوايل اسلام، تا مدتها پيش از اينكه خط و نوشتن شايع شود، از حافظه هاى بسيار قوى خود، بخصوص در زمينه انساب و اشعار، استفاده مى كردند. در این مقاله منابعی که در تاریخ نگاری مورد استفاده ایشان قرار می گرفته مورد بررسی قرار می گیرد.