آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

به تقریب می توان گفت که حدود یک قرن و نیم از ترجمه کامل مقدمه ابن خلدون به زبان فرانسوی می گذرد. از آن پس تاکنون علاوه بر اینکه این کتاب به زبانهای مختلف ترجمه شده بلکه محتوی آن نیز محل بحث و گفتگو میان صاحبان فکر و اندیشه بوده است. استادان‘ دانشجویان و محققان هر یک با دیدگاههای مختلف محتوی مقدمه را بررسی کرده اند و بر نو و ابتکاری بودن اندیشه ابن خلدون صحه گذاشته اند. با وجود این همه مفسران اندیشه ابن خلدون‘ او و مقدمه اش را در یک مرتبه و جایگاهی علمی قرار نمی دهند. گروهی ابن خلدون را پیشگام و حتی بنیانگذار بعضی از رشته های علوم اجتماعی‘ از جمله جامعه شناسی‘ می دانند. گروهی دیگر که جامعه شناسی را متعلق به عصر جدید می دانند‘ می گویند‘ می گویند علی رغم وجود مقولات یکسان و مشابه بین علم عمران و جامعه شناسی‘ ابن خلدون به لحاظ بنیانهای تفکر متعلق به عصرقدیم است. نویسنده کوشش می کند علاوه بر تسلیم این دو جریان تفکر و نشان دادن نمایندگان هردو گروه یافته های خود را درباره تفاوت بنیانهای تفکر هرگروه در اختیار خوانندگان و علاقه مندان قرار دهد‘ تا بر غنای این گونه مباحث بیفزاید.

ابن‌خلدون، یکی از محدود مورخانی است که توانست دخالت دادن عقل و استدلال در تاریخ را از آن جنبه یاریگری چون جغرافیا به تأثیر اقلیم‌ها بر زندگی بشر و ساختن تاریخ توجه کند. نظریه عصبیت در تاریخ و تأثیر روحی و روانی آن بر تشکیل حکومت‌ها از جمله دستاوردهای مهم ابن خلدون است که توجه به آن برای پژوهشگران تاریخ جهت بررسی علل و عوامل ظهور و سقوط حکومت‌هایی که از متن قبایل بدوی برخاسته‌اند، اهمیت فراوانی دارد.

در دوره‌های اوج تمدن اسلامی، اندیشمندان مسلمانی که به مطالعه جوامع می‌پرداختند، مبانی علمی را بنیان‌گذاری کردند که‌اندیشمندان غربی سال‌ها بعد با تغییراتی آن را جامعه- شناسی نامیدند. مسلمانان که در بررسی‌های خود درباره جوامع از منابع معرفتی مختلفی همچون عقل، شهود و تجربه استفاده می‌کردند، از منظر اندیشمندان غربی ملقب به فلسفه پردازی شدند و تحقیقات اجتماعی آنها خارج از علم جامعه‌شناسی مدرن با عنوان فلسفه اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفت. این در حالی است که امروزه، کاراییِ روش تجربی در بررسی واقعیت‌های اجتماعی - به عنوان تنها روش علمی شناخت جامعه - با مشکلات و انتقادهایی روبه رو شده است که‌اندیشمندان را ناگزیر از کاربرد روش‌های دیگر(مانند روش‌های تفهمی و انتقادی)کرده است. در این راستا مقاله حاضر درصدد است با بررسی اندیشه‌های اجتماعی ابن خلدون به عنوان یکی از جامعه‌شناسان مسلمان و بیان مناسبات فلسفه اجتماعی و جامعه‌شناسی، به این مسئله بپردازد که با توجه به گسترده شدن منابع معرفتی جامعه‌شناسی در دوران اخیر، بنیان آنچه که زمانی اندیشه اجتماعی مسلمانان را با عنوان فلسفه اجتماعی از جامعه‌شناسی مدرن جدا می‌کرد، فرو ریخته است. در نتیجه فلسفه اجتماعی مسلمانان شایسته عنوان جامعه‌شناسی است که به دلیل به کارگیری منابع معرفتی مختلف، از ابعاد گسترده‌تری برخوردار شده است. اگرچه فلسفه اجتماعی ظرفیت‌های کلامی و فقهی و عرفانی و... نیز دارد. این مقاله با استفاده از روش اسنادی ـ تحلیلی، کتاب مقدمه ابن خلدون را به عنوان اثری جامعه‌شناختی، مورد بازبینی قرار داده است، با این هدف که بتوان بر پایه ابعادی که ابن خلدون در پرتو روش قیاسی- برهانی به علم عمران بخشیده، مناسبات فلسفه اجتماعی و جامعه‌شناسی را روشن کرد.

متفکران مسلمان عمدتا از منظر فقهی-کلامی به پدیده جنگ نگریسته اند، به نظر می رسد ابن خلدون نخستین متفکران مسلمان است که از منطر جامعه شناسی-انسان شناسی به پدیده جنگ می نگرد. مقاله حاضر این پرسش ها را طرح می کند: 1- ابن خلدون چه تبیینی از جنگ ارائه می دهد؟ 2-مهمترین عوامل جامعه شناسی-انسان شناسی آغاز گر و پایان بخش جنگ از منظر ابن خلدون چه می باشد؟3) از منظر وی چه عواملی بر نتیجه جنگ تاثیر گذارند؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد ابن خلدون جنگ را پدیده ای طبیعی در مناسبات انسانی می داند. وی بر اساس بدوی یا مدنی بودن، جنگ ها را به مشروع و نامشروع تقسیم می نماید؛ از منظر ابن خلدون جنگ هایی که بر ارزش های بدوی مبتنی هستند نامشروع اند و جنگ هایی که به یک نظم مدنی منجر می شوند، مشروع قلمداد می شوند. وی مهمترین عوامل جامعه شناسی-انسان شناسی آغاز گر جنگ های نامشروع را زیاده خواهی طبیعی بشر، مبارزه برای قدرت صرف می داند و مهمترین عوامل جامعه شناسی-انسان شناسی آغازگر جنگ های مشروع را حفظ نظم و عصبیت اجتماعی و گسترش باورهای دینی می داند. در عین حال او درباره عوامل جامعه شناسی-انسان شناسی جنگ های مشروع و جنگ های نامشروع به عوامل واقع گرایانه (همچون توان نظامی) و عوامل فراواقعی (همچون بخت و اقبال و امور نهانی) توجه می نماید. مقاله حاضر از روش خوانش متن محور بهره می برد.

عبدالرحمن‏بن خلدون به عنوان پدر فلسفه تاریخ شناخته شده است. براى بیش‏تر پژوهشگرانى که به بررسى اندیشه‏هاى ابن خلدون پرداخته‏اند، دیدگاه‏هاى او در عرصه فلسفه نظرى تاریخ جاذبه بیش‏ترى داشته است. بررسى دقیق مقدمه نشان مى‏دهد که ابن خلدون افزون بر ارایه یک نظام نظرى براى بررسى چگونگى تحول جوامع انسانى، دیدگاه‏هایى را مطرح مى‏کند که در چارچوب فلسفه علم تاریخ یا فلسفه انتقادى تاریخ در خور بررسى است. این نوشتار بر آن است که نخستین بارقه‏هاى مباحثى چون تاریخ انتقادى، جامعه‏شناسى تاریخى و روان‏شناسى تاریخى در مقدمه قابل جستجو و شناسایى است.

یکی از موضوعات بحث برانگیز و قابل تأمل در حوزۀ علوم، بالاخص علوم انسانی و از جمله تاریخ، مبحث فلسفۀ علم است. صاحب­نظران و متفکران بسیاری در این عرصه گام نهاده­اند. ابن خلدون نیز یکی از آنهاست. او با مباحث ارزنده­ای که در باب فلسفۀ علم ارائه کرده، توجه شمار زیادی از پژوهش­گران را به خویش جلب نموده است. نویسنده، در این نوشتار به معرفی شخصیت و آثار ابن خلدون، خصوصاً مقدمه که مهم­ترین کتاب در باب اندیشه­های او می­باشد، پرداخته است. هم چنین بررسی تاریخ از دیدگاه ابن خلدون و یافتن پاسخ سؤالاتی بنیادی دربارۀ این شخصیت از بطن اندیشه و آثار وی، اصلی­ترین رسالتی است که این مقاله بر دوش دارد.

این نوشتار برداشتی از اندیشة ابن خلدون دربارة افت و خیز تمدن را محور بررسی خود قرار داده است که بر اساس آن نوعی سازگاری و همانندی بین ادوار و نسلهای یک حکومت با مراحل تمدن وجود دارد. از نظر مؤلف، ابن خلدون با پایه قرار دادن تمایز بین بداوت و حضارت، نقش سیاست و به تبع آن دولت را در حضارت به معنی تمدن برجسته میسازد و آن را به سه دستة دینیه و عقلیه و مدنیه تقسیم میکند بر اساس یافته های مؤلف، ابن خلدون بر این باور است که به هر اندازه به مثابة نمونة حکومت « خلافت » دولت به دین نزدیک شود بیشتر به سمت مطلوب دینی سوق پیدا خواهد کرد و به هر اندازه از آن فاصله گیرد، بیشتر رنگ و بوی «ملک» به خود خواهد گرفت و فراز و فرود تمدن نیز از همین منطق پیروی میکند