آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مارکسیسم ساختاری آلتوسر در واکنش به دو تفسیر از مارکس، و بازخوانی او بسط یافته است. آلتوسر نخست در برابر رهیافت مارکسیسم ارتدکس ایستاد و از آن انتقاد کرد؛ دومین رهیافت مورد انتقاد آلتوسر، مارکسیسم هگلی و حلقة فرانکفورت است. او تلاش کرد نظریة مارکسیستی را هم از جبرگرایی اقتصادی و هم از رهیافت انسان گرایانة لوکاچ و حلقة فرانکفورت برحذر دارد. تلاش های آلتوسر برای فرار از تقلیل گرایی نظریة مارکسیستی، تا حدودی موفقیت آمیز بود؛ اما چرخش آلتوسر بیشتر درون پاردایمی بود و از نظر ماهوی نظریة مارکسیستی را از محدودیت های بنیادی در عرصه های هستیشناسی، معرفت شناسی، انسان شناسی و روش شناسی نجات نداده است. در این نوشتار، برآنیم تا نظریه و بنیادهای نظری نظریة اجتماعی آلتوسر را ارزیابی کنیم و کج تابیهای اساسی آن را برملا سازیم.

ترجمه ماشینی: دین همیشه موضوع تحلیل فلسفی و همچنین بستری برای عمل سیاسی بوده است. نمی توان شکلی از تفکر فلسفی را بدون ارتباط آن با یک دین تصور کرد، خواه دین دوم را نفی کند یا تأیید کند. در جهت‌گیری‌های مختلف فلسفی، دین نیز به‌عنوان شرطی برای فلسفه عمل می‌کند. آلتوسر و الهیات نه آنقدر در نظر دارند که شکافی را در دانش آلتوسر پر کنند، بلکه به جنبش چپ رادیکال معاصر کمک کنند. در این راستا، آلتوسر و الهیات در بحث های کنونی چپ در مورد رابطه آن با الهیات از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. همچنین به بحث های جاری در مورد آلتوسر کمک می کند و همچنین دیدگاه جدیدی را در مورد پروژه فلسفی او باز می کند. مشارکت کنندگان عبارتند از: رولاند بوئر، استانیسلاس برتون، ایزا بلومی، جف فایفر، آگون حمزا، وارن مونتاگ، ویتوریو مورفینو، ناکس پدن، پاناژوتیس سوتیریس، تد استولز، جانا تسونوا و گابریل توپینامبا.

آلتوسر مسئله ی ایدئولوژی را وارد سطح جدیدی از بحث می کند. او با وام گرفتن ایده هایی از «روانکاوی» فرویدی مفاهیم علوم انسانی را دوباره صورتبندی می کند. وقتی آلتوسر ایدئولوژی را نه «آگاهی کاذب» و یا «آگاهی از جهان واژگون»، بلکه قسمی «ناآگاهی» تعریف میکند؛ همزمان با انسانگرایی (humanisme) و اقتصادگرایی (economisme) سر ستیز دارد. نزد آلتوسر این امر بازصورتبندی تز های بنیادی مارکس است، به جهت تحقق آن. آلتوسر بلافاصله با انواع نقد هایی مواجه شد که وجوه متنوع نظریه ی او را آشکار کردند. او منطق بحث خود را با آغاز از مسئله ی «بازتولید» پی می گیرد و آن را با «انقیاد» (subjection) پایان می بخشد. آشکار خواهیم کرد که آلتوسر نمی تواند از «ایدئولوژی» بحث کند مگر آنکه تمایز آن از «علم» و «سیاست» را از قبل روشن کرده باشد. و نتیجه خواهیم گرفت بدون روشن کردن عناصری بنیادی چون «سیاست» و «فلسفه» نخواهیم توانست مسئله ی ایدئولوژی را پاسخ دهیم. اما در ادامه نیز آشکار می شود خود فلسفه چیزی نیست جز سیاستِ نشخوار شده (ruminé) یا پرداخت شده. و بنابراین برای آلتوسر فلسفه را نمیتوان مفهوم پردازی کرد. فلسفه هیچ ذاتی ندارد، بلکه تنها می توان فلسفه را به کاربست. مدعی هستیم در آلتوسر پراتیک فلسفی، کنش سیاسی نظری یا نقد ایدئولوژی است و گرچه غایت این فعالیت فعلیت خود فلسفه است، اما در نظریه‌ی آلتوسر امکان فراروی در سطح «فعیلت» یا رستگاری (Emancipation) فراهم نیست. در نهایت می‌بینیم که هرچند آلتوسر نسبتی عقلانی بین فلسفه، سیاست و ایدئولوژی را شرح می‌دهد اما تنها می‌تواند «نقد» را در سطح سیاسی تبیین کند و توان فراروی از آن را ندارد.

آلتوسر برجسته‌ترین نظریه‌پرداز مارکسیسم ساختارگرای فرانسوی و پیشگام نقد تفاسیر هگلی از مارکس تلقی می‌شود که چارچوب نظریه وی پیچیده‌ترین برداشت از ساختار اجتماعی را ترسیم می‌کند. آلتوسر با نقد سوژه خودبنیاد به عنوان مبنای معرفت‌شناسی مدرنیته و تفسیر آن به عنوان یک تصویر ایدئولوژیک از انسان توانست از این مفهوم مهم سنت فکری روشنگری اعتبارزدایی کند. او با بازخوانی آثار متاخر مارکس نشان داد که مساله اصلی تفکر مارکس برخلاف ادعای مارکسیست‌های انسان‌گرا تبدیل طبقه پرولتاریا به عنوان سوژه انضمامی تاریخ‌ساز نبود؛ بلکه اهمیت کار نظری مارکس در تولید یک مساله جدید یعنی تاریخ به عنوان یک واقعیت مادی مستقل از اراده و آگاهی انسانی بوده است. دستاورد ابداع مارکس در حوزه مباحث نظری جدید ارائه یک صورتبندی ماتریالیستی از تاریخ زندگی جمعی بشر بود و مهم‌ترین پیامد این ابداع از نظر آلتوسر این بود که مفهوم سوژه از محوریت تفکر مدرن خارج شد. تلاش آلتوسر برای جدایی میان آگاهی و سوژه، به تحول اساسی در ساختارگرایی مارکسیستی منجر شد. آلتوسر سعی داشت تا نشان دهد که انسان‌ کنش‌گر تاریخ و تعیین‌کننده مسیر آن نیست و اساسآً تاریخ بیش از آنکه محصول اراده و آگاهی سوبژکتیو و کنش متقابل باشد، برآیند استقلال نسبی ساختارهای اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژیک است که تعین چندبعدی صورت‌بندی اجتماعی تلقی می‌شود.

ترجمه ماشینی: شاید اکتشافات علمی مدرن و نیز تحولات ناشی از انقلاب علمی معاصر، چیزی باشد که الهام بخش فیلسوف فرانسوی «گاستون باشلار» بود: مفاهیم زیر: مفهوم «مانع معرفتی» و مفهوم «گسست معرفتی» و این تنها از طریق فرآیند تحلیلی و انتقادی دانش علمی کلاسیک به دست می آید، با تکیه بر آن یکی از وظایف فلسفه علم یا معرفت شناسی، روانکاوی معرفت است. این بدان معناست که فیلسوف فرانسوی «باشلار» هنگام ارائه مانع معرفت شناختی، از روانکاوی استفاده کرده است، زیرا متوجه شده است که موانعی وجود دارد که اندیشه علمی را برای رسیدن به معرفت عینی که به شدت متفاوت با دانش رایج است، باز می دارد. او همچنین وجود موانع معرفت‌شناختی را که خود دانش علمی از طریق شرایط ذهنی و به واسطه شرایط روابط آن ایجاد می‌کند، می‌بیند که در روابطی که دانش علمی در یک حوزه خاص با سایر حوزه‌های علمی مرتبط است، نشان داده می‌شود. همانطور که در روابطی که دانش علمی را به طور کلی به انواع دیگر دانش مرتبط می کند، ناگفته نماند روابطی که آن را با شرایط بیرونی مانند شرایط اجتماعی، تاریخی و شناختی که در آن دانش به دست می آید مرتبط می کند. بنابراین مفهوم مانع معرفتی و مفهوم بیگانگی مفاهیم روش شناختی هستند که باشلار مرحله معاصر خود را در تاریخ علم با آنها تحلیل کرد. دیگر معرفت شناسان معاصر از آن در تحلیل دوره های دیگر تاریخ علم و در زمینه هایی غیر از آنچه توسط «باشلار» تحلیل شده است، استفاده کرده اند. این امر به عنوان مثال در متفکر «آلتوسر» که از «باشلار» دو مفهوم اساسی گرفته است، ظاهر می شود: «مانع معرفتی» و «گسست معرفتی».