آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اهمیت روش‌شناسی در فلسفه علم و به‌ویژه در علوم اجتماعی، در این مقاله روش‌شناسی کارل مارکس یکی از موثرترین عالمان اجتماعی بررسی شده است. روش مارکسیستی امروزه به‌طورگسترده مورد استفاده پژوهشگران می‌باشد؛ درحالی‌که کمتر کسی به این مسئله واقف است. روش مارکس در مطالعه­ پدیده­ها به این صورت است که از واقعیاتِ آفاقی پیچیده آغاز می­کند و در سیری نزولی به سویِ مفاهیم هرچه بسیط­تر پیش می­رود. سپس، این مسیر در جهت معکوس طی می­شود و از مقولاتِ بسیط به سمتِ مفاهیم مرکب صعود می­کند. این چرخه در هر دو مسیر رفت‌وبرگشت و در تمامی سطوحِ انتزاع به‌صورت دیالکتیکی انجام می­شود. دو عنصر اساسی در روش­شناسی مارکس، یکی شرایط تولیدی در هر جامعه و دومی نقش مقولات در جامعه­ بورژوازی است. مارکس کتاب مستقلی درباره‌ روشِ خود ننوشته است؛ بنابراین برای فهم روش‌شناسی وی در این مقاله به بررسی دقیقِ آثار و استخراجِ نکات روش‌شناختی از آنها پرداخته شده است. قراردادن نظریه‌ مارکس تحت عنوانِ یک نظریه‌ مشخص که در تقسیم‌بندی‌های رایجِ علوم اجتماعی وجود دارد، ممکن نیست. هدف این مقاله به دست دادن نوعی دسته‌بندی منظم از نظریات مارکس دربارۀ روش‌شناسی است.

نظریة عدالت رولز، یکی از مشهورترین نظریات در فلسفة سیاسی قرن بیستم است. هابرماس، فیلسوف آلمانی معاصر بر این باور است که رولز از عهدة توجیه این نظریه برنمی‌آید؛ زیرا توجیه این نظریه مبتنی بر مقدماتی است که با سایر دیدگاه‌های رولز قابل جمع نیست. این مقاله با بازخوانی دقیق نظریة عدالت رولز، انتقاد هابرماس را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد که انتقاد هابرماس را به دو صورت می‌توان پاسخ داد؛ پاسخ اول مبنای توجیه را در آنچه رولز، «عقل عمومی» یک جامعه می‌نامد، جست‌وجو می‌کند. این پاسخ با ظاهر سخن رولز هماهنگی بیشتری دارد، اما هابرماس آن را تقریری زمینه‌گرایانه از رولز می‌داند و آن را نمی‌پذیرد. پاسخ دوم با تمرکز بر مفهوم «واقعیت‌های کلی» در نظریة رولز، سعی دارد مبنایی برای توجیه جهان‌شمول و غیرزمینه‌گرایانة نظریة رولز ارائه دهد؛ مبنایی که هابرماس مدعی بود رولز فاقد آن است.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ بحث از نسبت علم و دین و تعارضات و همراهی های آنها با هم سابقه طولانی هم در تک تک ما دارد و هم در تاریخ تاملات فلسفی داستان طولانی ای پیدا کرده است. این بحث خصوصا پس از اوج گیری علم جدید و بالخصوص با طرح نظریاتی مانند تکامل داروین و مکانیک کوانتوم جدی­ تر شد، البته بیشتر در بستر مسیحیت. اما در ایران مساله کمی متفاوت بود، آشنایی دیر هنگام با علم جدید و نتایج مختلف آن بالخصوص در علوم انسانی و اجتماعی و مدیریتی و اقتصادی خیلی از صاحبنظران را به این فکر فرو برد که جایگاه این علوم و مبانی و دیدگاه های مستتر و یا مطرح شده در آنها در نسبت با اعتقادات دینی اسلامی چیست. این جرقه پس از چند سال نام «نظریه علم دینی» به خود گرفت. نظریه ای که تلاش می کرد نسل جدیدی از علوم را غالبا در مقابل علوم فعلی و مبتنی بر جهان بینی دینی پرورش دهد. این نظریه را گروه ها و اندیشه های مختلفی پیگیری کردند که شاید هیچ وجه مشترکی میانشان جز نام علمِ دینی موجود نباشد! جریان فرهنگستان علوم که با اندیشه های سید منیر الدین هاشمی آغاز شد و اکنون با دیدگاه های حجت الاسلام میرباقری ادامه پیدا می کند، جریان فلسفه اسلامی که بیشتر از همه متاثر از دیدگاه آیت الله جوادی آملی است، جریان متفکران فلسفه علمی که محوریت آنها را سعید زیباکلام و حمیدرضا آیت اللهی تشکیل می دهند و همچنین جریان فردیدی ها و ... همگی کمابیش معتقد به چنین ایده ای هستند. اما این اندیشه مخالفان زیادی نیز دارد که از قضا تقریبا همان روشنفکران دینی همانند عبدالکریم سروش و علی پایا و مصطفی ملکیان هستند. مخالفان معمولا مدعی هستند که این دیدگاه آزادگی علم را از بین خواهد برد و سبب رکود علم و جدایی آن از معیار اصلی اش یعنی تطابق با واقعیت می گردد. ما در این درس-گفتگو برخی دیگاه های موافقان و مخالفان علم دینی را خواهیم شنید و بررسی خواهیم کرد که این ایده تا چه حد می تواند چراغ راه ما برای مواجهه با علم و دنیای جدید باشد.