آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ابوجعفر محمد بن جریر طبری مورخ و مفسر مشهور قرن سوم و از علمای عامه است. در این مقاله بخشی از شواهد روشن اعتماد او به راویان غیر معتمد از سویی و کتمان و تحریف وقایع تاریخی از سوی دیگر به همراه برخی از کاستی‌های محتوایی و عقیدتی، در دو اثر تاریخی و تفسیری وی (تاریخ الأمم و الملوک و جامع البیان عن تأویل آی القرآن)، مرور می‌شود. در ضمن به معرفی شخصیت و عقاید خاص طبری نیز خواهیم پرداخت.

بخشهایی از کتاب فضائل علی (ع) و کتاب الولایه از آثار شیعی محمد بن جریر طبری متعلق به سده سوم و چهارم می‏باشد که از متون کهن استخراج و تصحیح شده است. طبری این کتاب را در رد عالمی سجستانی که به انکار حدیث غدیر پرداخته، نوشته است. بیشترین گزیده‏ها و نقل‏ها از کتاب الولایه و توسط قاضی نعمان در مجلد نخست شرح الاخبار صورت گرفته است. اطلاعات و بخشهایی از کتاب در آثار نجاشی، شیخ طوسی، یاقوت حموی، ابن شهرآشوب و ابن طاووس آمده است. در دوره اخیر علامه امینی در الغدیر، حدیث غدیر را به روایت طبری در کتابش آورده است.

درباره اسلام پذیری قبطیان/ مصریان در دوره فتح و روزگار خلفای راشدین روایت هایی معدود و پراکنده برجای مانده است. سکوت منابع بررسی موضوع و ارائه آمار درباره شمار گروندگان را مشکل می سازد. توماس آرنولد بنا بر دو روایت، روایت یوحنا نقیوسی و روایت ابن واضح یعقوبی، نتیجه می گیرد که بسیاری از مصریان در این دوره، به اختیار به اسلام گرویدند. در این جستار، روایت های اسلام پذیری قبطیان در منابع ردیابی و بازخوانی و مدعای آرنولد ارزیابی شده است. مقایسه این دو گزارش با دیگر گزارش های اسلام پذیری در آن دوره که پیوند مستقیمی با مساله انواع و میزان مالیات ها دارد، مدعای آرنولد را به چالش می کشد. آن چه از منابع، هرچند پراکنده، برمی آید، در طی دوره فتوحات و عصر خلفای راشدین، مصر شاهد گروش های مقطعی و پراکنده به اسلام بوده است نه گروش وسیع.

در این مقاله بعد از ترجمه ای تفسیرگونه به نثر و نظم از نگارنده، سابقه و سیر آیه کریمه بسم الله الرحمن الرحیم در نزول آمده و اشاراتی دهگانه به عقائد محدثان و مفسران رفته است. سپس شرح و تفسیر باء و اسم و الله و معانی آنها در کتابها و تفاسیر ادبی و کلامی شیعی و سنی، چون جامع البیان طبری و التبیان شیخ طوسی، و مجمع البیان طبرسی والکشاف زمخشری، والجامع لاحکام القرآن قرطبی و انوار التنزیل قاضی بیضاوی و الکتاب سیبویه و حاشیه شیخ زاده بر انوار التنزیل و روح المعانی آلوسی آمده و ضمن جرح و تعدیل با هم مقایسه شده است. والله الموفق والمعین و علیه التکلان

مروج الذهب و معادن الجوهر اثر علی بن حسین مسعودی می باشد. مسعودى ابتدا كتابى با عنوان «اخبار الزمان و من اباده الحدثان» در 30 جلد نگاشت، سپس آن را مختصر كرد و «الكتاب الاوسط» ناميد، اختصارى از اين كتاب را نيز برگزيد و «مروج الذهب» ناميد. او بهترين و عالی‌ترین مطالب ديگر كتابهايش را برگزيد و در اين كتاب آورد. از اين رو كتاب را مروج الذهب (مرغزار طلا) ناميد. مروج الذهب داراى دو بخش است. در بخش نخست تاريخ خلقت و انبياء و ملل مختلف تا قبل از بعثت پيامبر(ص) بررسى شده است. بخش دوم كتاب با بعثت پيامبر آغاز و با ذكر حوادث تا سال 336 پايان مى‌يابد. مروج الذهب تاريخيست عمومى كه علاوه بر تاريخ مسلمانان، به تاريخ جهان و احوال ديگر ملل نيز پرداخته است. روش مسعودى در تاريخنگارى، شيوه موضوعى است، هر چند او بين روش موضوعى و سالشمار جمع كرده و هنگام پرداختن به يك موضوع ترتيب زمانى را رعايت كرده است. مسعودى در ارائه مطالب تاريخى از جغرافيا بهره برده است. او در عين آشنايى با علوم مختلف بويژه جغرافيا به تاريخ پرداخته است. امتياز او بر «يعقوبى» در اين است كه تاريخ و جغرافيا را با هم درآميخته و در يك متن ديده است. احاطه او بر علوم مختلف و آشنايى وى با چندين زبان از جمله زبان فارسى، موجب شده نگاه او به حوادث فراتر از نگاهى صرفا تاريخى باشد. او با سفرهاى بسيار، از «مشاهده و معاينه» در تدوين كتابش بهره كافى برده است. آثار اين سفرها كه همراه با برداشت جامعه شناسانه و روانشناسانه وى از زندگى اجتماعى مردمان مختلف بوده در مروج الذهب آشكار است. او با وارد كردن عنصر استدلال عقلائى به قلمرو مباحث تاريخى از مرز «ديدن حادثه و نقل آن» گذشته و در وراى حوادث به دنبال علل و اسباب وقوع گشته است. طرح مباحث تمدن و فرهنگ و اهتمام به تاريخ و تفكر اقليتها و مذاهب در مروج الذهب چشمگير است. مسعودى در لابلاى مطالب علمى و تاريخى، داستانها و لطايف و ظرايفى را چاشنى كرده است تا خواننده را ملال حاصل نشده و رغبت به خواندن آن هميشگى باشد.

در پژوهش حاضرتلاش شده از منظری دیگر برآفرینش های ادبی و فکری درنظم عرفانی پرتو افکنده شود و جلوه های اسرائیلیات در اشعار عطار باز نموده شود. در این مقال کوتاه به آن بخش از اسرائیلیات مطرح و اثبات شده از طرف محققان و محدثان بزرگ پیرامون روایات مجعول و اسرائیلیات داستان آدم و سلیمان و نکات مهم تفسیری آن اشاره کرده و بازتاب آن در منطق الطیرعطار به عنوان مهم ترین اثرمنظوم عرفانی قرن ششم، نشان داده می شود. این مکتوب با روش پژوهشی توصیفی– تحلیلی بوده و هدف آن بررسی روایات مجعول و اسرائیلیات به عنوان اندیشه های غیراسلامی به طور عام و میزان اثرپذیری آثار عطار به طور خاص می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ورود روایات مجعول به شعر شاعرانی چون عطار دلایلی داشته است؛ مهم ترین علل آن برداشت های شاعرانه آن ها از تفاسیر و روایات نادرست بوده و گاه ناآگاهانه از منابع ضعیف استفاده کرده و صرف نظر از نوع منبع و بدون توجه به اصالت حکایت و داستان، جهت تعلیم، تاویل و تفسیر آموزه های عرفانی از هر موضوعی سود جسته اند.

‫اين تحقيق کوشيده است تا موضوع عصمت اهل بيت( را در تفاسير معروف اهل سنت، و در محدوده آيات اولي‌الامر، امامت و تطهير، بررسي نمايد. ذيل آيه اولي‌الامر در موضوع اطاعت از خدا و رسول، اختلافي ميان فريقين نيست، اما درباره اطاعت از اولي‌الامر، عده‌اي از مفسران قرآن به اطاعت مطلق، و برخي از آن‌ها به اطاعت مقيد قايل هستند. اما به نظر مي‌رسد که اطاعت مقيد با مقصود آيه سازگار نيست زيرا در آن صورت، دخول شرط در آيه لازم مي‌آيد، در حالي که اطاعت در اين آيه، مطلق ذکر شده است. همچنين مفسران معروف اهل سنت در تعيين مصداق و مقصود از اولي‌الامر، يا به حاکمان اشاره کرده‌اند، و يا به جماعت حل و عقد؛ اما دلايل متقن و متعددي از سوي شيعه ارايه گرديده که مقصود از اولي‌الامر را منحصر در ائمه معصومين( مي‌داند، و اين ديدگاه با روايات نيز سازگار است. مفسران اهل سنت، آيه امامت را هم ناظر به نبوت مي‌دانند. در حالي که آيات ديگر نشان مي‌دهد که حضرت ابراهيم( در جواني به مقام نبوت برگزيده شده بود، و اين آيه درباره زماني است که آن حضرت در کهولت سن به‌سر مي‌برد، و بديهي است که جعل مکرر مقام نبوت براي ايشان محال است. همچنين از ادامه اين آيه که امامت را يک عهد الهي ناميده که به ستم‌کاران و گناه‌کاران نمي‌رسد، مي‌توان عصمت اهل بيت( را هم اثبات نمود. از سوي ديگر، مفسران اهل سنت آيه تطهير را شامل زنان پيامبر، و يا زنان و اولاد پيامبر، حسن، حسين و علي( دانسته‌اند؛ اما اين ديدگاه نيز نمي‌تواند صحيح باشد، زيرا علاوه بر انکار اين نظر از سوي برخي از اهل سنت، خود زنان پيامبر اسلام( نيز چنين ادعايي نکرده‌اند، و روايات زيادي وجود دارد که بر اساس آن، پيامبر بارها مصداق اين آيه را فاطمه، علي و فرزندان ايشان( اعلام کرده است.

اهمیت چشم ناپوشیدنی خلاصه نویسی، به منزله یکی از انواع بسیار مهم نوشته های مسلمانان در طول تاریخ اسلامی، از طریق بررسی قدمت آن ها و نیز اعتباری که متفکران اسلامی برای این نوع نوشته ها قایل شده اند و بالاخره از رهگذر فواید این گونه از آثار قابل پیگیری است. بررسی علل رویکرد مسلمانان به خلاصه نویسی، فایده شناسی و آسیب شناسی این گونه از نوشته ها بر عهده این تحقیق است. در این بررسی، به علل مختلف این رویکرد، از جمله نیاز به تهیه کتاب های کوتاه آموزشی و درسی برای دانشجویان مسلمان اشاره شد. همچنین از دخالت و اراده حاکمان برای تلخیص برخی از آثار و نیز از پیشقدم شدن خود صاحبان آثار اصلی در راه تلخیص آثار خود نوشت، از بیم تلخیص احتمالی آثار خویش به دست افراد نااهل سخن به میان آمده است. در آسیب شناسی این نوع از نوشته ها، صرف نظر از اشاره به عدم وحدت رویه خلاصه نویسان و دخالت داده شدن گرایش های فکری و مذهبی در حذف یا ابقای مطلبی در حین تلخیص، ایجاز مخل در فرایند خلاصه نوبسی که خود مقتضی شرح نویسی بر اینگونه از آثار و گرفتار آمدن نویسندگان در چرخه افراط و تفریط می شده، محل توجه قرار گرفته است.