آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: این جلد شامل مجموعه مقالات اولین جلسه گروه مطالعاتی ابن سینا است. هر یک از مقالات جدیدترین نتایج تحقیق را در موضوع مربوطه خود ارائه می کند. این نتیجه‌گیری‌ها شامل بینش‌های جدیدی در مورد بازنگری ابن سینا از ارسطو و فلوطین، حوزه‌های خاص نظریه‌های روان‌شناسی و متافیزیک، تعامل فکری او با متکلمان دوره خود، زمینه‌های تاریخی و اجتماعی که ابن سینا در آن کار می‌کرد، و دریافت اندیشه‌های او در میان سریانی‌ها است. نویسندگان نویسندگی، در میان فیلسوفان متأخر اشراقی و در فلسفه مشائی شیعی. این بینش‌ها از تفاسیر جدید از مجموعه موجود او گرفته تا نظریه‌های قانع‌کننده در مورد عوامل مؤثر در نوآوری‌های فلسفی او را شامل می‌شود. در بسیاری از موارد، این مقالات شواهد متنی تا به حال بررسی نشده ای را ارائه می دهند که به روش شناسی جدید در مطالعات ابن سینا و به طور کلی فلسفه عربی-اسلامی کمک زیادی می کند.

مباحث مربوط به فلسفه اخلاق، در آثار بیشتر فیلسوفان مسلمان، نه به صورت مستقل، بلکه به نحو پراکنده و به مناسبت سایر موضوعات و مباحث مطرح شده است. همین پراکندگی و نداشتن انسجام موضوعی، گاه زمینه سوء فهم ها و سوء تعبیرهایی را فراهم آورده و حتی موجب ادعاهایی خلاف واقع در خصوص دیدگاه های اخلاقی این فلاسفه شده است. بحث واقع گرایی اخلاقی، از جمله مباحثی است که به درستی در آثار فیلسوفان گذشته ما مورد شناسایی قرار نگرفته و از این رو دیدگاه های مختلف و متعارضی در این باره به آنان نسبت داده شده است. برخی از اندیشمندان با ملاحظه آثار منطقی فیلسوفانی چون ابن سینا و ملاصدرا، و این که آنان گزاره های اخلاقی را از سنخ قضایای مشهوره و یا مقبوله دانسته اند، آنان را معتقد به ناواقع گرایی و قراردادگرایی در حوزه اخلاق تلقی کرده اند. در مقابل برخی دیگر، با توجه به تبعات سنگین و ناپذیرفتنی ناواقع گرایی، سعی در توجیه دیدگاه های منطقی ابن سینا و ملاصدرا داشته و راه حل هایی ارائه داده اند که گاه با عبارات صریح این فیلسوفان در تعارض است. از این رو بررسی دقیق تر موضوع واقع گرایی اخلاقی در آراء فیلسوفان اسلامی ضروری می باشد. در رساله حاضر، سعی کرده ایم با روشی توصیفی و تحلیلی، و با بررسی دیدگاه اخلاقی ابن سینا و ملاصدرا از ابعاد مختلف، اعتقاد آنان را به واقع گرایی اخلاقی تبیین نماییم. در نظر ما بهترین راه برای رفع تعارضی که به ظاهر در دیدگاه های این فیلسوفان درباره گزاره های اخلاقی وجود دارد، تمییز و تفکیک ساحات مختلف مباحث اخلاقی در آراء آنان است. به این معنا که در ساحت هستی شناختی، که به تحلیل وجود و واقعیت گزاره های اخلاقی می پردازد، ابن سینا و ملاصدرا واقع گرایند، اما در ساحت معرفت شناختی که به نحوه شناخت گزاره های اخلاقی و نه تحلیل واقعیت آن ها مربوط می شود، آنان شهرت و مقبولیت این گزاره ها را عامل تصدیق و باور به آن ها می دانند. بنابراین نمی توان با استناد به دیدگاه ها معرفت شناختی این فیلسوفان درباره گزاره های اخلاقی، آنان را در ساحت هستی شناختی متهم به ناواقع گرایی اخلاقی نمود.

فعلیت صغری از شروط انتاج مختلطات شکل اول است که بیش تر منطق دانان، از جمله ابن سینا، در بسیاری از آثار خود بدان پای بندند. ابن سینا در مبحث مختلطات شکل اول فقط در دو موضع (صغرای ممکنة خاصه با کبرای وجودیه و صغرای مطلقة خاصه با کبرای موجبة ضروریه)، جهت نتیجه را تابع کبری ندانسته است. در حالی که بنا بر رأی خواجة طوسی مواضع دیگری نیز وجود دارد که نتیجة تابع کبری نیست. خواجه کبرای وصفیه (یکی از دو مشروطة عامه یا خاصه یا یکی از دو عرفیة عامه یا خاصه) را نیز به این مواضع می افزاید. با تفحص در آثار منطق دانان سینوی تعداد این مواضع به 42 ضرب می رسد. اگرچه منطق دانان در تعیین جهت نتیجة 31 ضرب از این ضروب اتفاق نظر و در تعیین جهت نتیجة 11 ضرب باقی مانده اختلاف نظر دارند، اما هیچ یک از آنان نتیجة این 11 ضرب را تابع کبری ندانسته اند. پژوهش حاضر به بررسی 31 ضرب یادشده و ضوابط و ادلة منطق دانان در باب جهت نتیجة آن ها می پردازد.

‫مفهوم عليت از مفاهيم بسيط، عام و بديهي است که بي‌نياز از تعريف بوده، و منشأ تصور آن، علم حضوري است؛ بدين ترتيب، رابطه علت و معلول نمي‌تواند تنها يک رابطه توالي و تعاقب باشد، بلکه داراي رابطه‌اي واقعي و ضروري هستند که حس و تجربه قادر به درک آن نيست. همچنين تصور عليت، فطري و خاصيت ذاتي عقل نيز نمي‌تواند باشد؛ زيرا معقولات، مسبوق به صور حسيه هستند. علت تامه و ناقصه، علت حقيقي و اعدادي، علل داخلي و خارجي، و علت‌هاي چهارگانه شامل علت فاعلي، غايي، مادي و صوري، از مهم‌ترين تقسيمات علت نزد فلاسفه مي‌باشد. منظور از علت فاعلي در اين بحث، موجودي است که مفيد وجود است؛ يعني معلول را به‌وجود مي‌آورد و به آن هستي مي‌بخشد. فاعلي که خودش نياز به ايجادکننده ندارد، فاعل حق ناميده مي‌شود، که منحصر در ذات اقدس الهي است. مفاد اصل عليت از نظر ابن‌سينا عبارت است از اين‌که: هر موضوع ممکني نيازمند علت است. اما از نظر ملاصدرا، مفاد اصل عليت عبارت است از اين‌که: هر موجود فقيري نياز به علت دارد. اين دو انديشمند، اصل عليت را بديهي مي‌دانند؛ اما از بديهيات اوليه‌اي که نياز به تنبه دارد. در اين راستا، آن‌ها با استفاده از تساوي نسبت به وجود و عدم، و استحاله ترجيح بلامرجح، نسبت به آن تنبه داده‌اند. همچنين ابن‌سينا معيار احتياج به علت را امکان ماهوي دانسته است؛ اما صدرالمتألهين بر مبناي اصالت وجود، وحدت تشکيکي وجود، و تقسيم وجود به رابط و مستقل، معيار احتياج به علت را فقر وجودي مي‌داند. از نظر او، معلول، عين نياز و حاجت به علت است. بر اساس نظريه فقر وجودي، هر معلولي مرتبه ضعيفي از علت ايجادکننده خويش مي‌باشد. از ضميمه شدن اصل عليت با قانون ضرورت و سنخيت، ثابت مي‌شود که جهان داراي نظام و غايتي است که ناظم و غايت حقيقي آن، واجب تعالي است.

‫موضوع اتحاد عاقل و معقول در دو عرصه مطرح است: يکي اتحاد ذات عالم با علم به خويش و ديگري اتحاد ذات عالم با علم به غير. تفاوت ديدگاه ابن سينا و ملاصدرا در قسم دوم است؛ زيرا هر دو، اتحاد عاقل و معقول در عرصه شناخت عالم به ذات خويش را پذيرفته‌اند؛ ولي ابن سينا اتحاد عاقل و معقول را در عرصه علم عالم به غير قبول ندارد. او در قسم اول، علم و معلوم را از نوع علم حضوري مي‌داند؛ به اين معنا که معلوم در نزد عالم حاضر است و نمي‌تواند از ذات خود پنهان باشد؛ ولي در قسم دوم، علم و معلوم را از نوع علم حصولي مي‌شمارد. اما ملاصدرا در تمام موارد معتقد به اتحاد عاقل و معقول است؛ چه آنجا که علم به ذات باشد و چه در صورت علم به غير. نگارنده در اين تحقيق به بررسي ديدگاه و ادله اين دو فيلسوف پرداخته است. ابن سينا معتقد است که نمي‌شود معقول و چيزي که ذات، آن را تجريد کرده است، با نفس متحد گردد و نفس انسان همان مفهوم و معنا و عين او شود. البته به اعتقاد برخي از محققان، ابن سينا در کتاب مبدأ و معاد از اين نظريه خويش برگشته و معتقد به اتحاد عاقل و معقول در علم ذات به غير نيز شده است. بوعلي اتحاد عاقل با عقل فعال را نيز ردّ نموده و چنين استدلال مي‌کند که اگر چنين اتفاقي بيفتد، بايد در ذات عقل فعال تجزيه صورت پذيرد. صدرالمتألهين بحث را در چهار مرحله مطرح کرده است. در مرحله اول، اتحاد عاقل و معقول در علم به ذات را همچون ابن سينا به اثبات رسانده است. در مرحله دوم، اتحاد عاقل و معقول، نسبت به علم به اشياي ديگر را به مفهوم حصول صورت علميه اشيا نزد عالم، ثابت کرده است. طبق اين نظريه، در حقيقت، صورت علميه اشيا با عالِم و عاقل متحد مي‌شود؛ نه وجود خارجي آن معلوم. در مرحله سوم، ثابت مي‌کند که صور معقوله و محسوسه‌اي که نزد عاقل ايجاد مي‌شود، با ذات خود عاقل وحدت دارد. در مرحله چهارم، اتحاد نفس با عقل فعال را به اثبات مي‌رساند. نويسنده در پايان اشتراکات و افتراقات ديدگاه ابن سينا و ملاصدرا در باره اتحاد عاقل و معقول را بيان کرده است.

---