آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه «هویت فردی» یکی از مهم­ترین و چالش برانگیزترین مسائل در حوزه علوم انسانی به‌شمار می­رود. در میان فلاسفه­ای که به این مسئله پرداخته­اند، بررسی دیدگاه ابن­سینا از اهمیت والایی برخوردار است؛ چرا که با اهتمام ویژه به «نفس» و «بدن» و عدم غفلت از یکی به نفع دیگری، ساختار وجودی انسان را هم به لحاظ بالینی و هم به لحاظ مباحث نظری مطالعه کرده است. در پژوهش حاضر از زاویه­ای بدیع مبانی انسان­شناختی ابن­سینا از جمله «ترکیب ساحت وجودی انسان از نفس و بدن»، «حدوث نفس»، «دوگانگی نفس و بدن» و «ارتباط متقابل نفس و بدن» در جهت استنباط مباحث پیرامون هویت فردی بازخوانی می­گردد. یافته­های این پژوهش حاکی از آن است که مبانی انسان­شناختی مذکور، ظرفیت مناسبی برای تبیین مباحثی چون «مفهوم­شناسی هویت فردی»، «مباحث مربوط به "خود" و تفاوت آن با هویت فردی»، «ویژگی­های ایجابی و سلبی هویت فردی»، «شرح هویت منسجم»، «مؤلفه­های سازنده هویت فردی» و «فرآیند شکل­گیری آن» را دارد و می­تواند مباحث مذکور را به شیوه عقلانی ، تفهیم نماید.

جسم و ماهیت آن، از دیرباز مورد بحث فلاسفه و اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان بوده است و هریک متناسب با مبادی خاص فلسفی خود تعاریف متفاوتی از مسئله ی ماهیت جسم ارائه کرده‌اند، چنانچه فلاسفه ای همچون ابن سینا، ارسطو نیز در این خصوص نظریاتی را ابزار داشته اند که از جهاتی بدیع است. آنچه در پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از کتب، مقالات و پایان نامه های موجود در این زمینه بدان پرداخته شد، پیرامون مسئله جسم و ماهیت آن از دو دیدگاه دینی و غیر دینی است. چنانچه ارسطو، موجود را معادل جوهر و عرض، و مطالعه وجود را معادل مطالعه ماهیت شئ می‌داند. که در این تعریف صرفا به تمایز ذهنی و منطقی وجود از ماهیت توجه کرده است، اما ابن‌سینا تمایز وجود ماهیت را تمایزی خارجی و مابعدالطبیعی می‌شمرد و در تقسیم بندی خود موجود را به واجب و ممکن تقسیم می کند که از این دیدگاه از مقولات ارسطویی فراتر می رود. همچنین همانگونه که مطرح گردید، شیخ الرئیس، جسم را همانند ارسطو مرکب از ماده و صورت می‌داند. اما تفاوت دیگری در دیدگاه آنها وجود داشت آنکه در دیدگاه شیخ الرئیس، مبدا اصل وجود مورد بررسی قرار می گیرد، و لذا شئ را امر متصل واحد می داند. در حالی که ارسطو مبدا اصل وجود مورد بررسی قرار نمی گیرد. بلکه هدف اصلی تبیین طبیعت مشهود و بیان چگونگی و چرایی آن است و همین مسئله او را به بحث حرکتی می‌کشاند که جهان شناسی وی بر آن تکیه دارد. یکی دیگر از تمایزات فلسفه ارسطو با فلسفه شیخ الرئیس، مسئله تمایز ماهیت و وجود است. همان طور که قبلا اشاره گردید، تمایز این دو در نزد ارسطو یک تمایز منطقی است، لذا، در نظام مابعدالطبیعی ارسطو این فرق و تمایز اثر مهمی ندارد. اما مسئله تمایز یا فرق میان هستی و چیستی(وجود و ماهیت) در فلسفه ابن سینا محور اصلی هستی شناسی و نیز نظام جهانی وی به شمار می رود. یکی از معارف دینی ابن سینا در فلسفه خود بدان دست یافته است، نفی جسمیت برای خداست. ابن سینا، جهان را جهان ممکنات، در برابر تنها واجب الوجود که همانا خداوند است، می داند. این تقسیم بندی را نزد ارسطو نمی توان یافت. همچنین ارسطو قائل به دمیورژ به عنوان نظم دهنده به عالم محسوسات معرفی می‌گردد و در فلسفه‌ی افلاطون، جای خود را به «محرک نا متحرک نخستین» می‌دهد که خالق حرکت در عالم است. از دیدگاه او ماده و صورت مخلوق نیستند و وجود ازلی و ابدی دارند؛ آنچه اعطاء می‌شود حرکت است که طی آن صور مختلف بر ماده وارد می‌شوند و وجود بالقوه را به وجود بالفعل تبدیل می کنند؛ لذا طبیعت در شدن به وجود حق نیازمند است و نه در بودن. براساس این تفسیر از علت فاعلی ارسطو نتوانست خدای خود را به عنوان خالق جهان توصیف نماید. زیرا خالقیت به معنای ایجاد بعد عدم است و این صفت در شأن موجودی است که معطی وجود باشد.در حالی که ابن سینا بر این باور است که اداره امور طبیعت، هر چند با واسطه، توسط خداوند انجام می گیرد. و دیگر اینکه «زمان» از نظر ارسطو، مخلوق نیست؛ زیرا «زمان» وابسته به «حرکت» است و «حرکت» همیشه بوده و هست؛ اما ابن سینا به مخلوق بودن «زمان» (با وجود قدیم بودن آن) معتقد است.

از یونان باستان، چیستی و خاستگاه نفس از جمله مباحث جدی در بین فالسفه و دانشمندان به شمار میآمده است؛ مباحثی که دچار فراز و نشیب های متعدد شده و حکایت از تلقی های کامال متفاوت و گاها متضاد فالسفه از ماهیت نفس داشته است. در این بین، ارسطو نخستین بار در تاریخ فلسفه، مسئله نفس را در قالب یک کتاب عنوان نمود که به دلیل اهمیتش، تبدیل به بزرگترین کتب مرجع در علمالنفس شد و آثار متعددی به تأثی از آن به رشته تحریر درآمد. این اثر به واسطه جنبش ترجمه با دقت های فلسفی و با ترجمه اسحق بن حنین به زبان عربی وارد جهان اسالم شد. این کتاب در عالم اسالم مرجع مطالعه در علمالنفس گشت و هرگونه تحقیقی درباره نفس، الاقل از لحاظ رئوس مطالب، مبتنی بر آن بود. مسلم است که نویسندگان و فالسفه مسلمان یکی از مهم ترین تاثیرات را بر سنت ارسطویی گذاشته اند و جایگاه کتاب درباره نفس و مباحث ارسطویی در جهان اسالم مشهود و تعیین کننده بوده است. در این بین ابن سینا از جمله فالسفه مسلمان است که با تحقیقی وسیع در مورد نفس یونان باستان به ویژه مکتب ارسطویی، و برای اولین بار در فلسفه اسالمی اثری را برجای گذاشته است که شباهت بسیاری با آن چیزی دارد که ارسطو در کتاب درباره نفس دنبال میکند. وی با نظر بر کتاب درباره نفس ارسطو، فن ششم از طبیعیات کتاب شفاء را تقریر نمود. از آنجایی که ابن سینا در بسیاری از آثار خود متاثر از ارسطوست، پژوهشگران متعددی آثار وی و اندیشههایش را با نظام فلسفی ارسطو مقایسه کرده اند؛ اما تا کنون هیچ مطالعه تطبیقی بر اساس متن دو کتاب درباره نفس ارسطو و نفس شفای ابن سینا انجام نشده است. به همین دلیل، اهمیت و ضرورت انجام یک پژوهش برای مقایسه متن این دو کتاب در مقطع کنونی آشکار می شود؛ پژوهشی که بتواند با بررسی پیشنه های تاریخی بحث و از جهت ساختارشناختی، روش شناختی و محتوایی به مطالعه تطبیقی علم النفس این دو فیلسوف بپردازد. پژوهش حاضر در نظر دارد، در تمام بخش های مذکور، به پیشینه های موجود در سنت ارسطویی با تمرکز بر متن کتاب درباره نفس بپردازد و درصورتی که شیخ در هر کدام از مباحث در کتاب نفس ث شفاء، به بازسازی مطالب پرداخته و یا با تکیه بر نظریات خود به نوآوری هایی در نفس شناسی دست یافته است، آن را بیان نماید.

چکیدهمسئله شر یکی از چالش بر انگیز ترین مسائل فلسفی و کلامی است که در طول تاریخ نه تنها نظر اندیشمندان بلکه مورد توجه عامه مردم نیز بوده است، مشاهده کاستی‌ها و نقایص جهان موجود و درد و رنج ناشی از آنها این سوال در ذهن پدید می‌آوردکه، چرا خداوند قادر مطلق و عالم مطلق و خیرخواه محض اجازه داده است که این همه شرور و کاستی‌ها در ساختار عالم رسوخ کند؟ابن‌سینا و پلان‌تینگا به عنوان دو فیلسوف الهی، نقطه نظراتی را در بار? حل معضل شرور در عالم هستی مطرح نموده اند. ابن‌سینا با طرح مسئله شر به دنبال این بوده است که اشکالات وارد شده بر آموزه‌های دینی مانند توحید، نظام احسن، عدل الهی و ... رد کند. وی با شش پاسخی که برای مسئله شر داده است، کوشیده که تفسیر صحیحی از شر ارائه نماید. در حالی که هدف اصلی پلان‌تینگا از طرح مسئله شر رد ادعایی فیلسوفانی مانند دیوید هیوم و جی. ال. مکی که به ناسازگاری شر با وجود خداوند قائلند‌ می پردازد و با طرح نظری? «دفاع مبتنی بر اختیار» نه تنها ادعاهای آنها را بی‌پایه و اساس می خواند، بلکه با بیان این نظریه به سازگاری منطقی وجود شر با وجود خداوند در عالم هستی می پردازد.هر دو فیلسوف معتقدند که وجود خداوند با تحقق شر در عالم سازگاری کامل دارد و هیچ ناسازگاری درآن مشاهده نمی‌شود و نیز هر دو فیلسوف تاکید دارند با وجود اینکه خداوند قادر مطلق است، حذف شرور از این عالم غیر ممکن است، یا به عبارت صحیح‌تر آفرینش عالم مادی بدون شر ممکن نیست، دلیل ابن‌سینا بر این مدعا این است که شر لازمه عالم مادی است در صورتی پلان‌تینگا شر را ناشی از اختیار می‌داند.

در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی آثار ابن سینا، چیستی فلسفه وتعریف فیلسوف نزد وی تبیین ومورد تحقیق قرار گیرد . این روش مفید چند فائده است : 1. آنکه دانسته می شود آنچه راکه برخی( مانند ماجد فخری) . از محققان تاریخ فلسفه ، بدون تحقیق در باره دید گاه ابن سینا گفته اند ناصواب ونادرست است .2. معلوم می گردد ، مطالبی را که برخی از فیلسوفان پس از ابن سینا ( مانند ملا صدرا) . بنام خود وبدون استناد دادن آنها به وی آنهارا در کتب خود ذکر کرده اند ؛ متعلق به ابن سینا بوده است . 3. این نتیجه را در بر دارد که فلسفه اسلامی را باید ازسرچشمه اصلی آن آموخت ومرجعیت ابن سینا را پذیرفت - همان روشی که عبدالکریم شهرستانی در کتاب « الملل والنحل » آن رابه کار برده است و در معرفی فلسفه اسلامی نظرات ودیدگاه ابن سینارا بر نظر ودیدگاه دیگر فیلسوفان مسلمان ترجیح داده واز او به عنوان « علّامة القوم » یاد کرده است - نویسنده دراین بررسی متوجه نکات ژرف وعمیقی در نظر ابن سینا شده است از جمله : ضرورت ، دوام وکلیت که وی آنهارا از اختصاصات فکر واندیشه فلسفه پژوهی می داند ، از مباحث مهمی است که در قرون بعدی درآثار فیلسوفانی مانند کانت می توان اهمیت آنها را مشاهده کرد . به عقیده نگارنده علی رغم سیطره فلسفه صدرائی بر فکر واندیشه فیلسوفان معاصر ما ، همچنان نظر عبدالکریم شهرستانی ، صائب وقابل دفاع است ولازم است « مرجعیت » فلسفی ابن سینا رادر پژوهشهای فلسفه اسلامی تداوم بخشیم وزوایای پنهان فلسفه وی را بگشائیم ومانند خود ابن سینا تا حد امکان از آمیزش مسائل فلسفی با مسائل کلامی وعرفانی بپرهیزیم . روش پژوهش در این مقاله ، در مرحلۀ نخست روش کتابخانه ای(ویا جمع آوری اطلاعات) وسپس با روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته است.

ابن‌سینا در آموزۀ خلقت با اینکه تحت تاثیر ارسطو و نظریه نوافلاطونی فیض است، از سویی متاثر از متکلمان مسلمان و منابع و متون دینی است، و همین موجب تمایز اندیشه او از متفکران سلف خود شده است. او در عین اینکه از فاعل به عنوان مفیض و عَلت وجودی یاد می‌کند، رابطه موجودات با فاعل را بر رابطه وجودی استوار می‌سازد، نظریۀ علم عنائی او در صدور موجودات با اصلاحات اندکی می‌تواند در منشأ صدور موجودات، نظریه‌ای قابل اعتنا باشد. او در علم خداوند به ذات خود از علم حضوری و اتحاد عالم و معلوم سخن رانده است، لذا با توجه به برداشت وی از علم حضوری، می‌توان با اتکا به همین نظریه او، علم خداوند به مخلوقات اعم از مبدعات و مخترعات و مکونات را توجیه و تبیین کرد، خصوصاً اینکه ابن‌سینا علم خداوند به مخلوقات را از طریق علم به ذات تبیین و تفسیر می‌کند. نظریۀ فیض در اندیشه فیلسوفان بعدی هیچ‌گاه مورد غفلت نبوده و به عنوان یکی از معقول‌ترین تفسیرها از خلقت جهان و خالقیت و فاعلیت خداوند عنوان می‌شود. در این مقاله با اتکا به روش تحلیلی، بر اساس نظریۀ فیض ابن‌سینا، سعی در تبیین و پر کردن فاصله پراهمیت خالق و مخلوق داریم، چنان‌که نظریۀ فیض توام با علم الهی پایه و اساس خلقت ابداعی عالم قلمداد گردد.

اسلام شناس سخت گیری چون ابوحامد غزالی ابن سینا را خارج از اسلام و کافر به شمار آورد و ارسطوشناس کم نظیری چون ابن رشد او را خارج از ارسطو و خائن به او قلمداد کرد. در جامعۀ دینی، یا می بایست مفسر و شارح آموزه های دین باشی یا مترجم و شارح اندیشه های ارسطو؛ حد وسط این دو فلسفه ورزی است که کار هر کس نیست زیرا عملی است به غایت دشوار و خطیر و ظریف و نیازمندِ بضاعت و شجاعت. این خود بسی تفکرانگیز می نماید. ظاهرا وضع و سرنوشت یک متعاطی جدی فلسفه در عالم اسلام جز این نمی توانست باشد. زیرا هیچ گونه فلسفه ورزی بدون تایید و تصویب و تصدیق متولیان دیانت نمی توانست به فرجامی نیک بینجامد. به گفتۀ ژرف و سنجیدۀ لئواشتراوس، در جهان و فرهنگ اسلام، فلسفه مجبور بوده است که دردادگاه شریعت از خود دفاع کند. ازین رو، فلسفه بدون نوعی آمیزش اجباری با کلام و الاهیات نمی توانست شکل و قوام گیرد و آغازشود. این در حالی است که فلسفۀ فارابی و ابن سینا و زکریای رازی و برخی معاصران آنها هنوز تازیانه ها و شلاق های شرعی متدینانی مقتدر و ذینفوذ مانند غزالی و ابن تیمیه و سهروردیِ صاحبِ رشف النصائح الایمانیه و کشف الفضائح الیونانیه را به خود ندیده است. بعد از غزالی، فلسفه چنان به لاکِ انزوا و انفعال فرو می رود که به دشواری از کلام وعرفان و اشراق و شعر و کشف و شهود قابل تمییز است.

يكي از مباحثی که در طول تاریخ فلسفة اسلامی مورد بحث و بررسی بوده، امکان یا امتناع وجود خلأ است. مسئله اینست که آیا میتوان مکان یا فضايی در نظر گرفت که هیچگونه جسمی در آن نباشد؟ ارسطو از نخستین فیلسوفانی است که به نقادی نظریة خلأ پرداخته و استدلالهايی در اينباره ارائه كرده است. ابن‌سینا نيز بپيروي از ارسطو، به بحث و استدلال در اينباره پرداخته است. این براهین از حيث تساوی یا تفاوت نداشتن ابعاد خلأ، متحرک و ساکن نبودن اجسام در خلأ، حرکت قسری در هوای آزاد و زمانی نبودن حرکت اجسام در خلأ اقامه شده‌اند. فخر رازي اشکالات متعددی بر این براهین وارد دانسته که این پژوهش به بررسي نقادانه آنها ميپردازد.

هدف: هدف پژوهش حاضر، تبیین سازوکار کشف و انعکاس حقایق کلی و جزیی وحیانی در نفس نبی(ص) از منظر ابن‌سینا و ارزیابی انتقادی دیدگاه وی بود. روش: در این پژوهش از روش توصیفی‎- تحلیلی بهره گرفته شد. شیوۀ گردآوری اطلاعات، به صورت منابع اسنادی و مطالعات کتابخانه‌ای بود. یافته‌ها: در نظام معرفت‌شناختی ابن سینا، اولاً، قوۀ حدس و عقل قدسی به عنوان ظرفیتهای عقلی مختص نبی، امکان ارتباط بی‌واسطۀ نبی را با عقل فعال برای دریافت معقولات و معارف کلی وحی فراهم ساخته؛ ثانیاً، نفس نبی به مدد قوۀ خیال نیرومند،‌ قابلیت اتصال به نفوس فلکی را یافته است و دریافت معارف جزیی وحی، اعم از علم نبی به جزئیات مربوط به عالم ماده و مشاهده و شنیدن کلام خدا به واسطۀ فرشتۀ حامل وحی امکان‌پذیر می‌شود. نتیجه‌گیری: ابن سینا سعی کرده با طرح نقش عقل فعال، قوۀ حدس، عقل قدسی و قوۀ خیال نیرومند در نبی، سازوکار کشف و انعکاس وحی در نفس نبی را توجیه کند؛ اما تبیین وی از این مسئله، با نقدها و چالشهایی مواجه شده است.