آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی ذات و صفات واجب‌الوجود از اصلی‌ترین بحث‌های الهیات بمعنی الأخص است. به‌ویژه در جهان اسلام به دلیل تصریحات متون دینی و فرهنگ حاکم، فلاسفه بیشترین اهتمام خود را در راستای حل مسائل این موضوع صرف کرده‌اند. نحوه‌ی ارتباط صفات با ذات و با یکدیگر از لحاظ مفهوم و مصداق، یکی از این مسائل است. ابن‌سینا به عنوان یکی از استوانه‌های فلسفه‌ی اسلامی در مبحث اتحاد مفهومی صفات واجب‌الوجود با یکدیگر، نظریه‌ای را طرح کرده که در میان دیگر فلاسفه پذیرفته نشده است. پس از وی ملاصدرا در صدد مخدوش کردن نظریه‌ی ابن‌سینا برآمده است و دیگران نیز به تبعیت از وی، زبان به انتقاد از ابن‌سینا گشوده‌اند. ما در این مقاله سعی در تبیین روشن نظریه‌ی ابن‌سینا داریم تا ملاحظه گردد که آیا انتقاد ملاصدرا بر این نظریه صحیح است یا خیر؟

ترجمه ماشینی: تمثیل اسلامی محصول یک سنت ادبی منسجم است که تعداد کمی به اندازه ابن سینا (ابعلی سینا)، فیلسوف مسلمان قرن یازدهم، در آن مشارکت داشته اند. پیتر هیث در اینجا بررسی مفصلی از سهم ابن سینا ارائه می‌کند و توجه ویژه‌ای به روان‌شناسی و شاعرانگی ابن سینا و روش‌هایی دارد که آنها بر رشته‌هایی از تفکر کلامی، عرفانی و ادبی در تاریخ فکری و دینی بعدی اسلامی - و غربی - تأثیر گذاشتند. هیث با نشان دادن چگونگی تناسب نوشته‌های ابن سینا در زمینه و تاریخ کلی تمثیل اسلامی آغاز می‌کند و تعامل میان تمثیل، تمثیل و فلسفه در اندیشه ابن سینا را بررسی می‌کند. او سپس به معرفی مختصری از ابن سینا به عنوان یک شخصیت تاریخی می پردازد. او از آنجا به بررسی روش هایی می پردازد که نظریات کیهان شناختی، روان شناختی و معرفتی ابن سینا در قالب های متفاوت روایت فلسفی و تمثیلی بیانی موازی، هر چند متنوع، پیدا می کنند. در این کتاب تصویری از عمل تمثیلی ابن سینا گنجانده شده است. این به صورت ترجمه ای از معراج نما (کتاب عروج پیامبر اسلام به آسمان)، رساله ای کوتاه به زبان فارسی است که عموماً به ابن سینا نسبت داده می شود. متن با بررسی بُعد ادبی نظریه و عمل تمثیلی ابن سینا با بررسی استفاده او از استعاره توصیف به پایان می رسد. تمثیل و فلسفه در ابن سینا اثر بدیع و مهمی است که با به کارگیری فنون نقد ادبی مدرن در مطالعه فلسفه اسلامی قرون وسطی، زمینه جدیدی را گشوده است. این کتاب مورد توجه محققان و دانشجویان ادبیات و فلسفه قرون وسطی اسلامی و غربی خواهد بود.

شیخ الرئیس ابوعلی سینا، «صادر اوّل» در فلسفۀ خود را «عقل اوّل» می‌نامد و برای آن اوصاف خاصّی قائل است. از سوی دیگر در دین تعابیر مختلفی دربارۀ «نخستین مخلوق» آمده است، که از آن جمله، «عقل» و «روح رسول اکرم؟ص؟» است. ابن سینا، برای نشان دادنِ سازگاری نظریۀ خود با آموزه‌های دینی، روایات مربوط به «اوّلیّتِ عقل» را شاهد صحّتِ نظریۀ «اوّلیّتِ عقل اوّل» می‌آورد. نگارنده در این مقاله به موضوع ادعای مطابقتِ «عقل اوّل» با دو تعبیر دینیِ مذکور پرداخته و کوشیده‌ ثابت کند که: اوّلاً معنای اصطلاح «عقل» در نظامِ آفرینش فلسفۀ ابن سینا، با معنای آن در آیات و روایات، و نیز معنای «اوّلیّتِ عقل» در این دو نظام، کاملاً با هم متفاوت‌اند و از این‌رو این دو غیر قابل تطبیق با یکدیگرند. ثانیاً ابن سینا هیچ ذکری از احادیث نخستین مخلوق بودنِ «روح پیامبر اکرم؟ص؟» نمی‌کند و نمی‌کوشد روح آن حضرت را با «عقل اوّل» تطبیق دهد، زیرا چنین تطبیقی مستلزم اشکالات متعددی است، و چه بسا وی به برخی از آنها آگاه بوده که ادعای آن را نکرده است. عمده‌ترین این اشکالات، مسألۀ «تقدم نفس بر بدن» است که شیخ الرئیس آن را قبول ندارد، در حالی که روایاتِ متواتر، به صراحت بر آن دلالت دارند. از این‌رو نمی‌توان ادعا کرد که «عقل اوّل» _ که در فلسفۀ بوعلی بر همۀ مخلوقات تقدم دارد _ همان «روح حضرت رسول؟ص؟ » است، که شیخ آن را حادث به حدوثِ بدن، و نه مقدم بر آن می‌داند. در متن مقاله، بعضی دیگر از اشکالات مطابقتِ «عقل اوّل» با «روح» آن حضرت و ناسازگاری این ادعا با آموزه‌های وحیانی نشان داده‌ شده است.

بین علوم مختلف به‌انحای مختلف ارتباط وجود دارد و بر همدیگر تأثیر می‌گذارند. در این میان ارتباطی مفصل و دامنه‌دار بین دو دانش اصول فقه و منطق و فلسفه وجود دارد و دانش اصول فقه در مباحث بسیاری از مباحث عقلی در منطق و فلسفه متأثر بوده است. در این‌‌ مقاله به‌طور خاص به داوری دربارۀ رأی برخی از شارحان کفایة دربارۀ تطابق یا عدم تطابق دیدگاه آخوند خراسانی با اهل معقول در موضوع «خارج محمول» و «محمول بالضمیمه» پرداخته شده است و نگارندگان بر این باورند که می‌توان به یک معنا و تفسیر، دیدگاه آخوند خراسانی را با اهل معقول مطابق دانست و به‌معنای ظریفِ دیگری، از اهل معقول فاصله می‌گیرد. به همین منظور، به ریشه‌یابی بحث در متون منطقی و به‌ویژه ابن‌سینا، به‌عنوان پایه‌گذار بحث، پرداخته‌ایم. موشکافی و تحلیل مفهوم «خارج»، «بالضمیمه» و «من صمیمه» بدان‌جا انجامیده است که اگر به عین عبارات صاحب کفایة بسنده کنیم آخوند خراسانی با اهل معقول هم‌خوان است و در صورتی که از اصطلاح «خارج محمول» در کلام آخوند خراسانی به دلالت التزام مفهوم «من صمیمه» را نیز بفهمیم، آخوند خراسانی از دیدگاه اهل معقول فاصله گرفته و اینکه گفته شود مقصود وی همان نظر حکماء است، صحیح نخواهد بود.

اعتقاد به وجود عالم عقل که عالمی حقیقی و مستقل از ماده، احکام و پایدار به نفس است، در اندیشه­ی مشاء، اشراق و حکمت متعالیه، در شناخت انسان تأثیر مهمی دارد. از نظر ابن سینا، شناخت انسان بدون وجود عقلی مفارق و قدسی به سرانجام نمی‌رسد و روند شناخت و معرفت در تمام مراحل خود، به دستگیری و افاضه چنین موجودی نیازمند است. شیوۀ ارتباط نفس با عقل فعال از مقوله فعل و انفعال است که عقل فعال در سوی فعلیت، و نفس انسان در سوی انفعال این رابطه ایستاده­اند. سهروردی، با حفظ و جایگاه و نقش استدلال عقلی، از آن گذر می کند و شهود و مشاهدات عقلی را به عنوان برهان قاطع بیان می­کند. مطابق معرفت‌شناسی ملاصدرا، وی ادراک انسان را در مرحلۀ تعقل متأثر از برقراری ارتباط نفس با این موجودِ مجردِ مستقل از نفس انسانی می‌داند و بدین ترتیب عالم عقول در تمام مراتب وجودی و معرفتیِ حکمای مسلمان نقش بسزا دارد. در پژوهش فوق، برآنیم تا با روشی توصیفی_تحلیلی عالم عقول را در حوزه­ی جهان­شناسی و معرفت­شناسی با نظر به آثار بزرگانی چون «ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا» مورد بررسی قرار دهیم تا از قِبل چنین بررسی به پاسخی قانع کننده در باب پرسش پژوهش دست یابیم.

ترجمه ماشینی : به نظر می رسد فلسفه اسلامی اساساً پاسخی به چالشی است که از اندیشه یونانی به جهان اسلام رسیده است. در اوایل اسلام هرازگاهی با توجه به اصولی در فرقه‌های مختلف، تعارض‌های گوناگونی پدید آمد و هر کس هر شکل جدیدی را که به نظر می‌رسید برای اندیشه‌اش مناسب بود، اقتباس می‌کرد. تعارض بین سنت مکتزلی متاثر از عقل گرایی و سنت اشکری که تحت سیطره «ایمان» بود، عملاً توسط ابوحامد محمد غزالی (1058-1111م.) رئیس اشکریان، که به عقیده سنت پی برد، بی اثر شد. آگاهی عرفانی از زمان اشکری تا غزالی، اعراب اصول یونانی را جذب کردند و فرهنگ یونانی باعث رنسانس فلسفی شدیدی شد که توسط ابونصر فارابی (متوفی 950 م.) و ابوعلینوسی الحو نشان داده شد. -عبدالله بن سینا (1037-980م). تحت تأثیر اندیشه های فلسفی آنها، الهیات بار دیگر در مواجهه با اندیشه های مقتضیله متزلزل شد. حقایق و پدیده ها هیچ اهمیت نهایی فراتر از آنچه در تجربه ارائه می کردند، نداشتند. مردانی که به اصلاح گمانه‌زنی‌های فلسفی و پیچیدگی‌های انتزاع‌های متافیزیکی توجه داشتند، برای حمایت از عقاید اسلام و بی‌اثر کردن نتیجه‌گیری‌های فلسفه‌ای که با آن ناسازگار است، بسیار مورد نیاز بودند. هنگامی که این کار عظیم ضروری به نظر می رسید، جهان اسلام رهبر خود را در غزالی یافت که قادر بود در مقابل یونانیسم ایستادگی کند و به نمایندگان آن حمله کند. غزالی علاوه بر فیلسوفی که می‌خواست با گرایش‌های غیرمتعارف پیشینیان یونانی خود مقابله کند، عارف برجسته، صوفی و متفکری اصیل بود. او در جهان اسلام پل بزرگی بود بین سنت گرایی و عرفان، کنشگری و شهودگرایی. از همان روزهای جوانی، عطش شدیدی برای دانش داشت که او را متقاعد کرد تا هر شکلی از فلسفه و دین را مطالعه کند و از همه کسانی که ملاقات می کرد در مورد ماهیت و اهمیت اعتقادشان سؤال کند. او مشکلات درک، ارزش دانش، یادگیری، آموزش، کارایی و وظیفه را مورد بحث قرار داد. شمایل‌شکنی بی‌رحمانه‌ای که غزالی در از بین بردن تصاویر محترم فلسفه یونان انجام داد و سپس بر ذهن بسیاری از مسلمانان تسلط یافت و تلاش‌های او برای ایجاد آشتی بین عرفان و ارتدکس، او را با عنوان حجت‌الاسلام تاج گذاری کرد.

بحث پیرامون تجربه دینی از مسائل مورد توجه در دین پژوهی نوین میباشد. تجربه عرفانی به عنوان نوعی از انواع تجربه دینی؛ مفهومی است که از فضای فکری مغرب زمین برخاسته است امّا از جنبه مصداق، عده کثیری از مسلمانان از دیرباز تجربیات عارفانه و زندگی زاهدانه را از سر گذارنده و برخی به درجات والای عرفان نائل آمده‌اند و فلاسفه و عرفای مسلمان نیز در علم عرفان نظری، عرفان عملی و فلسفه عرفان در این زمینه به بحث و مداقّه پرداخته‌اند. اگر چه «کشف و شهود عارفانه» در فرهنگ اسلامی کاملا مترادف با مفهوم «تجربه عرفانی» نزد ویلیام جیمز نیست و مفهومی عمیق‌تر و گسترده‌تر است؛ با این حال می‌توان در مقایسه با مفهوم تجربه عرفانی نزد جیمز؛ آن را معادلی دقیق‌تر و حکایتی واضح‌تر از مصادیقش دانست. به جهت ضرورت بحث و اقبال عمومی در میان مردمان معاصر به سمت معنویات، تبلیغ دین از بعد عرفانی اهمیت خاصی در میان دینداران یافته است. از این رو در این پایان‌نامه به بررسی ماهیت و آثار تجربه عرفانی نزد فلاسفه مشائی با تاکید بر مطالعه نظریات ابن‌سینا و عرفای مکتب ابن‌عربی با تاکید بر آرای قیصری و فلاسفه دین با تکیه بر دیدگاه ویلیام جیمز پرداخته شده است. نظرات این اندیشمندان درباره آثار و نتایج عرفانی بر عارف مطالعه شده و به صورت مبسوط، مقایسه آرای آنان را مورد نظر قرار داده‌ایم. آنچه در پژوهش حاضر محل نظر این است که آیا نظریات این اندیشمندان با وجود وجوه مفارقت دارای مشابهت‌هایی نیز می‌باشد و شباهت‌ها و تفاوت‌های نظرات آنان چیست؟ برای پاسخ به این پرسش به بررسی تحلیلی مهم‌‌ترین آثار به جا مانده از این متفکّران پرداخته‌ایم تا به تصویری روشنی از چارچوب فکری آنان در مساله تجربه عرفانی دست یابیم.

موضوع نمط چهارم فلسفه اولی کتابِ اشارات، وجود و علل آن است. قطب الدین در تمام موضوعاتی که بین دو شرح خواجه نصیر و فخر رازی اختلاف نظر وجود داشته به قضاوت پرداختند، در خیلی از مطالب نیز که محل اختلاف شارحان نبوده، نقد یا توضیح مستقلی نسبت به متن یا شرح مطرح کردند. در این پایان نامه که به چهار بخش کلیات، اثبات موجود غیر محسوس، بررسی علل وجود و ماهیت و اثبات واجب الوجود تقسیم شده، همه محاکمات و نقدهای قطب الدین داوری شده و همچنین در اکثر موارد مطالبْ فی حد نفسه تحلیل و به ابعاد و اعماق جدیدی رسیده ایم. در بخش اوّل قطب الدین ابتدا تفسیر خواجه نصیر دربارۀ معنای عنوان «فی الوجود و علله» را نقد کرده و توضیح فخر رازی را به عنوان نظر حق در این زمینه می پذیرند. در این بخش پس از تحلیل مطلب به تفسیر نوینی رسیده و اثبات کردیم که «وجود» به معنای مطلق وجود و «علله» نیز علل مطلق وجود است امّا از این حیث که در ضمن ممکنات (که مقیّدِ آن مطلق هستند)، قهراً لحاظ می شود. در بخش دوّم ابن سینا بر اثبات موجود غیر محسوس از طریق استدلال بر نامحسوس بودن طبیعت مشترک برهان اقامه می کنند. پس از تحلیل مطالب به این نتیجه رسیدیم که ادله هیچکدام از نقدهای مطرح شده توسط قطب الدین رازی و سایر مستشکلین برای ابطال برهان کافی نیست اما با توجه به نقد ما بر کبرای قیاس اثبات شد که طبیعتِ در خارج دارای ویژگیِ مغایر با محسوسات نبوده و از قواعد خلاف آنها تبعیت نمی کند. لذا برهان ابن سینا در این خصوص کامل و تمام نیست. همچنین در این بخش اثبات شد که: 1- دلیل نامحسوس بودن قوه حس بدیهی است 2- علم انسان به محسوسات بدون واسطه صور است 3- برهان ابن سینا در غیر محسوس بودن علت اولی بر خلاف رأی قطب الدین و فخر رازی تمثیل اقناعی نیست اهم مطلبی که در بخش سوّم به آن پرداختیم عبارت اند از: 1. تفاوت جنس و فصل با ماده و صورت 2. تحلیل حقیقت مثلث و حد اشیاء 3. بررسی حقیقت معنای «جمع» در مرکّب 4. تحلیل منشأ غایات، کیفیت ارتباط فاعل با غایت و تفاوت آن در ذوی العقول با غیر ذوی العقول 5. حقیقت معنای «صیرورت» ماده مهمترین نتایج بخش چهارم عبارت اند از: 1- رد نقد قطب الدین بر کلام ابن سینا درباره احتیاج ممکن در تحقق خود به غیر 2- تحلیل معنای تقدم زمانی سبب بر مسبَّب و سازگاری آن مقصود هر دو شارح 3- رد ادله قطب الدین بر نقص برهان اجمالی ابن سینا در اثبات واجب 4- بر اساس نقد ما بر حقیقت «کل سلسله علل و معالیل» برهان ابن سینا در اثبات واجب الوجود تمام نیست.