آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دوگانگی دیدگاه ابن سینا در رد یا قبول اتحاد عاقل و معقول در آثار مختلف ابن سینا به چشم می خورد؛ و همین امر باعث اعتقاد برخی به وجود تعارض و ناسازگاری در آراء او شده است. چرا که از سویی، در کتاب شفاء و اشارات به مخالفت با آن می پردازد و از سوی دیگر، در کتاب مبدأ و معاد از نظریه اتحاد عاقل و معقول دفاع و آن را اثبات می کند. این که این تعارض ناشی از چیست و آیا حقیقتاً تعارضی وجود دارد یا خیر، مسئله ای است که در این مقاله تلاش شده است تا با تحلیل برخی شواهد و قرائن حاکی از رد یا اثبات مسئله از سوی ابن سینا، بررسی شود. در نهایت این پژوهش به این نتیجه رسیده است که تعارضی وجود ندارد و علت تفاوت آراء شیخ در رد یا پذیرش اتحاد، به تفاوت دو نوع نگرش ماهوی و وجودی او برمی گردد.

صدرالمتألهین، براساس مبانی اصالت، وحدت و تشکیک وجود، عشق را مساوق هستی شمرده و آن را برحسب مراتب وجود، در تمامی ذرات عالم، جاری دانسته است. او عشق را از نهاده های الهی در ذات آدمی برمی شمارد و آن را سرشار از حکمت ها و مصلحت ها می داند. گرچه تبیین عشق، بر مبنای اصالت الوجود، از شاخصه های تفکر صدرایی به شمار می رود، پیش از او، ابن سینا نیز در «رسالة العشق» خویش، به تحلیل وجودی عشق، بیان احوال و اطوار آن پرداخته است که تا حد زیادی با نگرش عرفا در این باب ، مناسبت و همسانی دارد. صدرالمتألهین شیرازی، در تحلیل عشق، از نظر شیخ الرئیس در این رساله، بهره های فراوان برده است. مساوقت عشق با وجود و خیر، تشکیک در عشق، اثبات عشق و شوق در هیولا، تبیین عشق در نفوس نباتی و حیوانی، اثبات عشق در وجود حضرت احدیت و تشریح محاسن و برکات عشق مجازی انسانی، از جملۀ این تأثیرپذیری ها است.

رساله حاضر در نه بخش تنظیم گردیده است ، که به بحث عقول طولی که یکی از مهمترین مباحث مطرح در فلسفه اسلامی است پرداخته شده است ، همچنین جایگاه این نظریه و ارکان اساسی تشکیل دهندة آن در فلسفه اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. مسأله عقول طولی جایگاه خاصی در فلسفه اسلامی دارد . این نظریه با مسائلی از قبیل ؛ نقش عقول در صدور کثرت از وحدت ، نقش عقول (عقل فعال ) در وحی و تبیین حکمت نبوی ونقش عقول طولی در فرایند معرفت ، که از زمره پیچیده ترین مسائل فلسفه و یکی از دغدغه های فکری نگارنده بوده ، ارتباط می یابد. هدف اصلی این رساله این است که این مساله را به صورتی مستقل و جامع مورد بررسی قرار دهد و جایگاه عقول طولی را از دیدگاه فلاسفه اسلامی (ابن سینا و ملاصدرا) بیان نماید و در ادامه به تبیین معضلاتی که نظریة عقول طولی موفق به حل آن شده است بپردازد. در فصل اول و دوم پایان نامه به مباحثی همچون تعریف لغوی و اصطلاحی عقل از دیدگاه های مخلتف و اثبات عقول پرداخته می شود . در سومین فصل به بیان ویژگی های صادر اول و مسائل مربوط به آن پرداخته شده است . فصل چهارم بیان کیفیت صدور کثرات از واحد ونقش عقول در این میان را عهده دار می باشد و در فصل پنجم به تعداد عقول اشاره می گردد در فصل هفتم آخرین عقل از عقول طولی و وظایف آن مورد بررسی قرار می گیرد . در فصل هشتم ارتباط نظریه عقول طولی با فرشته شناسی دینی تبین می گردد. در مجموع نتایج این پژوهش حاکی از آن است که عقول با وجود اینکه دارای بساطت بالذات می باشند دارای کثرتی بالعرض می باشند . همچنین عقول طولی در حکمت نبوی (وحی) ، معرفت و … دارای تاثیرند و از دیدگاه این دو فیلسوف عقول طولی همان ملائک مقرب الهی اند.

برهان امکان و وجوب که گاهی به اختصار از آن به برهان ""امکان"" تعبیر می شود، یکی از استوارترین براهین عقلی بر اثبات وجود خداوند است.این برهان در میان حکمای اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است و به عنوان طریق فلاسفه در اثبات وجود صانع از آن یاد می شود.محور اصلی این برهان وجود ممکنات و معلولات است یعنی از طریق علم به ممکنات،بر وجود واجب و مسبب اقامه دلیل می شود.این نوع برهان بنابر تقسیم رایج میان منطق دانان،از نوع برهان انّی است. از طرفی به اعتقاد همه حکما علم به معلول محقق نمی شود مگر اینکه علم به علت قبل از آن تحقق یافته باشد. در این صورت اثبات علت از طریق دلیل انّی کاری بیهوده و بلااثر خواهد بود و براهینی که بر این پایه استوار باشند ارزش معرفتی نخواهند داشت.ابن سینا برای اثبات اعتبار معرفتی برهان امکان و وجوب،آن را نوعی برهان لمّی تلقی کرده و ملاصدرا با استفاده از دقت هایی که بوعلی در دفاع از این برهان دارد،این برهان را نوعی دلیل یقین آور در برابر دلیلی که یقین آور نیست، دانسته است.

ابن سینا برهانی ابتکاری بر اثبات توحید ذاتی واجب الوجود دارد که آن را در اشارات و تنبیهات بسط داده است، هرچند بیانی اجمالی از آن را در الهیّات شفا نیز آورده است. شارحان در تقریر این برهان راه های گوناگونی پیموده و هریک تفسیر و تقریر خاصی از آن ارائه کرده اند. اختلاف این تقریرها عمدتاً در تعیین اقسام و فرض هایی است که در این برهان مورد نظر ابن سینا بوده است.در این مقاله، پس از اشاره به جایگاه برهان ابن سینا در میان براهین توحید، تقریرهای فخرالدّین رازی، خواجه نصیرالدّین طوسی، قطب الدّین رازی و استاد مطهّری از این برهان بیان و ارزیابی شده ، و، در پایان، این نتیجه حاصل آمده است: تقریر خواجه طوسی – به دلیل خالی بودن از اشکالات تقریرهای دیگر از قبیل تصرّف در کلام ابن سینا و یا افزودن قسمی بر اقسام مورد نظر ابن سینا، و نیز به سبب وارد نبودن اشکال هایی که به اصول برهان کرده اند - از دیگر تقریرها به کلام ابن سینا نزدیک تر است.