آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن به عنوان کتابی فوق بشری و معجزه‌ای جاویدان معرفی شده است. اما در بین مفسران مصداق اعجاز قرآن مورد اختلاف واقع شده است. برخی اندیشمندان فصاحت و بلاغت قرآن را تحدی قرآن می‌دانند. اما این نظر شبهات متعددی بر قرآن و تحدی قرآن وارد می‌‌سازد. علامه طباطبایی انحصارتحدی به فصاحت ادبی را منافی با آیات تحدی می‌داند و مخالف انحصارگرایی در تحدی قرآن شده‌است. میرزای اصفهانی تحدی قرآن را تنها مخالفت علم الهی با علوم بشری می‌داند. ایشان معتقد است چون قرآن خود را هادی می‌داند، پس باید تحدی آن تا ابد آبشخور هدایت بشریت باشد. وی با افتراق بین تحدی و اعجاز توانسته تحلیلی تاریخی از شهرت فصاحت ادبی به عنوان تحدی قرآن ارائه دهد.

نوشتار حاضر که به تحلیل تفسیر فراتاریخی قرآن کریم می‌پردازد، با تأکید بر دیدگاه‌های علامه طباطبایی و آیت الله معرفت به انجام رسیده است. در قرآن پاره‌ای از گزاره‌های حقیقی وجود دارد که به‌طور ذاتی عمومیت دارند و در عصر نزول ناظر به مصادیق آن عصر بودند و در اعصار دیگر می‌توانند بر مصادیق دیگر قابل انطباق باشند. همچنین پاره‌ای از گزاره‌های قرآن خارجی‌اند و فقط ناظر به مصادیقی هستند که در عصر نزول وجود داشتند؛ اما از چنین گزاره‌هایی نیز می‌توان با الغای خصوصیت به‌گزاره‌های عام دست یافت که شامل مصادیق اعصار دیگر هم باشد. برخی از مهم‌ترین مبانی این تحقیق، جهان شمولی قرآن، برخورداری قرآن از بطون و همراهی با مقتضیاتِ تمامِ اعصار بر اساس زبان فطری و هدایت‌گری؛ نظریه‌های نسخ‌های مشروط وتمهیدیِ آیت الله معرفت و نیز رابطه‌ی جامعیت قرآن و ختم نبوت است.

یکی از جنبه‌های مغفول در اعتباریات عملی علامه طباطبایی، توجه به پیشینه این نظریه در میان فلاسفه است. برای بررسی این جنبه، با استخراج مولفه‌های این نظریه از دیدگاه علامه و جستجوی آنها در آثار ابن‌سینا، می‌توان به پیشینه این نظریه در آثار ابن‌سینا پی‌برد. مفاهیم و گزاره‌های اعتباری علامه را می‌توان با مفاهیم و گزاره‌های غیر‌حقیقی از نظر ابن سینا مشابه دانست که شامل مفاهیم و قضایای مشهوری جدلی، مقبول خطابی و خیالی شعری هستند. اشتراکات اعتباریات علامه و مفاهیم و گزاره‌های غیر حقیقی به این شرحند: بر اساس نیازهای انسان اعتبار شده‌اند، کاشف از واقع نیستند و بدون نفس‌الامرند، خودشان موجب تکامل انسان نیستند، تنها موجب انگیزش انسان برای انجام فعلند، بر اساس جعل مفاهیم حقیقی برای اشیاء دیگر شکل می‌گیرند و به همین سبب منشأ حقیقی دارند و در نهایت اینکه آنها را عقل عملی، واهمه و متخیله جعل می‌کنند نه عقل نظری.

اخلاق از منظر متفکران وجودی، اشراقی و متأله دارای مراتب است و این به خاطر مبنای انسان‌شناسانه این دست از اندیشمندان است که برای انسان قائل به صیرورت هستند. علامه طباطبایی و سورن کی‌یرکه‌گور دو متفکری هستند که از جمله این اندیشمندان هستند. این پژوهش عهده‌دار تببین نظریه مراتب اخلاق در اندیشه ایشان و تطبیق آن‌ها با یکدیگر است. مراتب اخلاق از منظر علامه طباطبایی شامل سه مرتبه است: مرتبه اول، در پی سعادتِ این‌جهانی فرد است و این سعادت را به وسیله تعادل قوای فرد در راستای پسند عرف تحقق می‌بخشد. مرتبه دوم از اخلاق در پی سعادتِ آن‌جهانی فرد است و این سعادت را به وسیله تعادل قوای فرد در راستای نظام غایات و مبادی عالم هستی، محقق می‌کند. مرتبه سوم از اخلاق، نه در پی سعادت این‌جهانی است و نه در پی سعادت آن‌جهانی؛ بلکه صرفا در پی خود خداوند است و طریق آن، معرفت نفس می‌باشد. مراتب اخلاق از منظر کی‌یرکه‌گور نیز شامل سه مرتبه است: مرتبه اول از آن که استحسانی نام دارد، استمتاعات حسی بر فرد حاکم است. مرتبه دوم از اخلاق، مرتبه‌ای است که انسان به معیارها و اصول کلی اخلاق متعهد می‌شود و از این جهت است که کی‌یرکه‌گور نام این مرتبه را اخلاقی گذاشته است. مرتبه سوم از اخلاق، مرتبه‌ای است که انسان در آن نه تابع اخلاق است و نه دلمشغول لذت، بلکه چیزی که در این مرتبه اهمیت دارد، امر الهی است. نظریه مراتب اخلاق از منظر این دو متفکر دارای تفاوت‌هایی در تشکیکی یا متباین نگریستن به ارتباط بین مراتب، جایگاه ایمان، جایگاه انتخاب، توجه به فرد یا جمع، جایگاه خیر و شر در ذات انسان و ارتباط مراتب اخلاق از منظر دو متفکر می‌باشد. همچنین دارای شباهت‌هایی در باور به صیرورت انسان، مراتبی بودن اخلاق، اهتمام به زیست دینی، لزوم ایجاد اعتدال در قوای انسان و نگاه انفسی می‌باشد.

مسئله لذت و رنج در طول تاریخ از مهم‌ترین مسائل زندگی بشر بوده و همواره حیات آنها با این دو پدیده دستخوش تحولاتی فراوان شده است. اساسا با نظر به همین اهمیت است که فلاسفه و دانشمندان زیادی در تاریخ علم به بررسی آن پرداخته‌اند. در این پژوهش به تحلیل و مقایسه دیدگاه دو فیلسوف بزرگ شیخ الرئیس بوعلی‌سینا و علامه ‌محمدحسین طباطبایی پرداخته ‌شده ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌است. لذا افزون بر توصیف دیدگاه این دو فیلسوف پیرامون لذت و رنج و بیان اقسام و ویژگی‌های آن ها؛ به تفاوت‌ها و شباهت‌های میان این دو دیدگاه نیز اشاره شده است. پرسش اصلی نوشتار حاضر آن است که تفاوت ها و شباهت های دیدگاه بوعلی‌سینا و علامه‌طباطبائی در رابطه با لذت و رنج کدامند؟ در روشی تحلیلی تطبیقی نتایج حاصل از پژوهش را چنین می توان دانست که: از اشتراکات دیدگاه این دو متفکر چنان است که هر دو لذت و رنج را از سنخ ادراک دانسته و مهمترین تقسیم‌بندی خود را بر همین اساس بنا می نهند. آنان لذت و رنج را به چهار بخش لذت و رنج حسی، لذت و رنج خیالی، لذت و رنج وهمی، لذت و رنج عقلی تقسیم می‌کنند. در نگاه این دو فیلسوف، لذت عقلی از مصادیق لذت‌حقیقی بوده و تنها جایی که انسان به لذت عقلی دست پیدا می‌کند، جهان پس از مرگ است. به عقیده آن‌ها لذت‌حقیقی در جهان مادی به دست نمی‌آید. برخی تفاوت های این دو دیدگاه آن است که از دیدگاه ابوعلی‌سینا لذت و رنج کیفیاتی نفسانی و عارض بر نفس اند. اما از نظر علامه‌طباطبایی لذت و رنج امری وجودی و عین نفس انسان می‌باشد. شیخ‌الرئیس از مجموع لذت و رنج خیالی و وهمی باعنوان لذت باطنی یاد می‌کند و علامه ‌طباطبایی لذت و رنج وهمی را بر لذت و رنج عقلی منطبق می‌داند. بالاترین لذت از نظر ابن‌سینا لذت شهودی است و علامه‌طباطبایی بالاترین لذت را لذت عقلی می‌داند.

در علم اصول، باور جازم مکلفان قطع ناميده مي‏شود که گستره آن، از علم تا جهل مرکّب را دربر مي‏گيرد. در فصل‌بندي و تبيين مطالب علم اصول، به جنبه روان‏شناختي قطع بسيار پرداخته شده، ولي بُعد معرفت‏شناختي آن عمدتاً فراموش شده است. مرحوم علامه طباطبايي ازجمله کساني است که بر کتاب کفايهًْالاصول حاشيه زده است، ويژگي حاشيه مرحوم علامه اين است که بُعد معرفت‏شناختي قطع را پررنگ کرده است. آخوند خراساني قطع را اعتقاد جازمي مي‌داند که از نظر صاحب يقين مطابق با واقع باشد و حجيت آن را ذاتي برشمرده و قائل به کاشفيت براي آن است؛ اما به باور علامه طباطبايي، قطع اساساً کاشفيتي ندارد و حجيت قطع هم ذاتي نيست. ازاين‏رو، نوشتار پيش‌رو بنا دارد به قطع و يقين از منظر علم اصول و معرفت‌شناسي بر مبناي آخوند خراساني و علامه ‌طباطبايي بپردازد. اين پژوهش از سنخ پژوهش‌هاي نظري و توسعه‌اي است و اطلاعات و مواد اوليه تحليل به روش کتابخانه‌اي گردآوري شده و با روش استدلال و نه فنون آماري، مورد تجزيه و تحليل عقلاني قرار گرفته است.

معنای زندگی یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های بشر امروز است که رنج‌ها، روزمرگی، پوچی، مرگ و... ضرورت آن را می‌طلبد. سورن کرکگور با ترسیم سه ساحت در زندگی انسان، انتخاب یکی از آنها را اولین و مهمترین انتخاب هر فرد می‌داند و معتقد است جهش از ساحات حسانی و اخلاقی به ساحت ایمانی است که می‌تواند فرد را در دل رنج‌ها و سختی‌ها آرام کند و زندگی وی را معنا بخشد. علامه طباطبایی با استعانت از آیات قرآن، قائل به دو ساحت دنیوی و اخروی است و انتخاب دین در ساحت اخروی را معنابخش زندگی فرد می‌داند. نتیجه این پژوهش، شناخت ساحات زندگی انسان، به ساحت «حسانی دنیوی»، «اخلاقی دنیوی»، «دینی دنیوی» و «دینی اخروی» می‌باشد. دو ساحت «حسانی اخروی» و «اخلاقی اخروی» نیز ذیل ساحت «دینی اخروی» تعریف می‌شود. نتیجه دیگر این پژوهش، تفاوت میان ساحت «دینی دنیوی» و «دینی اخروی» است که در ساحت «دینی دنیوی» هرچند فرد پایبند به مناسک دینی است اما چون با اهداف دنیوی، به انجام مناسک می‌پردازد، این ساحت، وی را در بن‌بست دنیا دچار پوچی خواهد کرد. این پژوهش با جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای از اسناد نوشتاری و روش داده‌پردازی توصیفی-تحلیلی به تطبیق معنای زندگی از منظر این دو اندیشمند پرداخته است.

خداوند حکیم، آیات قرآن را در نهایت انسجام و هماهنگی سامان داده است تا به خوبی حکایتگر مقاصدش باشند. پیوستگی و پیوند معنایی آیات قرآن، انسجام آیات در چینش کلمات را بر ملا می سازد و از اعجاز قرآن پرده بر می‎دارد. باور به وجود ارتباط معنایی میان کلمات و آیات قرآن از پیش زمینه‎های مهم علم معناشناسی و تفسیر قرآن به قرآن محسوب می‎شود. علامه طباطبایی معتقد است معارف قرآن همچون حقایق هستی، پیوسته مصدق و مفسر یکدیگرند و در هدفی واحد با هم پیوند دارند و این پیوند معنایی نه تنها در آیات بلکه میان واژگان قرآن نیز وجود دارد و هر واژه معنای دقیق خود را در ارتباط با واژگان دیگر باز می یابد. ارتباط و پیوند معنایی میان واژگان قرآن مورد توجه برخی از زبان‎شناسان از جمله ایزوتسو زبان‎شناس معروف ژاپنی قرارگرفته است. ایشان نیز معتقد است که زبان قرآن دارای نظام ارتباطی قاعده‎مندی است که در آن جایگاه هر واژه در شبکه به هم پیوسته مفاهیم قرآن قابل بازیابی است. مقاله حاضر با بررسی مبانی علامه طباطبایی(استقلال قرآن، پیوند معنایی آیات قرآن، توجه به سیاق آیات و...) و ایزوتسو(قرآن کریم به مثابه دستگاه معنایی مستقل، وجود پیکره‏های مفهومی، کاربست‎های واژگانی منسجم و...) نظرات آنها در مورد انسجام و پیوستگی قرآن را استخراج و بیان کرده است که معناشناسی زبانی با وجود اختلافاتی در کمیت و کیفیت ولی از جهاتی با تفسیر قرآن به قرآن شباهت دارد، چرا که هر دو ضمن تاکید بر نظام‎واره بودن زبان قرآن از بافت درونی سخن و روابط بینامتنی در کشف مراد خداوند بهره می‎گیرند و انسجام و پیوستگی قرآن را اثبات می‎کنند.