آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه و شرح مباحث و مقامات مختلف عرفانی کتاب «مصباح الانس» است. در این نوشتار که اولین مجلد از یک مجموعه پنج جلدی عرفانی است، ابتدا کلیاتی از عرفان نظری ارایه شده سپس به بحث درباره مفهوم رحم و صله رحم، تاویل قرآن کریم، مراتب وجودی انسان، علوم باطنی، اختلاف امت‎ها، روش‎های سیر و سلوک عرفانی، فهم حقایق عرفانی، مراتب نفس، براهین عرفانی مبنی بر وجود و توحید ذاتی، تجلی خداوند، مفهوم احسان در عرفان، مراتب اهل سلوک، مراحل و منازل اخلاق و عرفان و عشق و محبت و مراتب آن در عرفان پرداخته شده است.

سلاطین قاجار درصدد آن بودند تا با القاء سایۀ خدا بودن خود در زمین، سال‌ها در پوشش مذهب، جان و مال و سرزمین مردم را به نام دفاع از مذهب، مِلک شخصی خود تلقی کنند. علمای مشروطه خواه همچون نائینی با تکیه بر عناصر عقل، اصول فقه، قرآن و سنت، به اجتهاد در مفاهیم جدید گفتمان غربی در قالب نظام مشروطه پرداختند تا سازگاری کیش شیعه را با مفاهیم عقلی و تناسب شرع را با بعضی از اصول عقلی گفتمان غربی مانند آزادی، برابری، پارلمان، اکثریت آرا، رفراندوم و نظایر آن نشان دهند؛ بنا بر این، تحولات تفکر دینی بر جنبش مشروطه حاکم شد و دولت مدرن بر پایه آموزه­های دینی در ایران شکل گرفت و توسط رهبران روحانی چون علامه نائینی تثبیت شد میرزای نائینی با حمایت از نهضت مشروطه الگوی شکل حکومت را برای جلوگیری از استبداد قاجار، طراحی کرد. او استبداد دینی-مذهبی را خطرناک‌تر از استبداد برآمده از دربار تشریح کرد. او بر این باور بود که با قانون‌گذاری، مشارکت مردم و شورا، می‌توان از توانایی مذهب در عرصۀ سیاسی و اجتماعی رونمایی کرد. جستار حاضر در پژوهشی توصیفی – تحلیلی به بررسی تأثیر گذاری افکار نائینی می­پردازد. ایشان با تفکیک مفهوم آزادی از رهایی، در مقابل کسانی که آزادی را در تعارض با مذهب می‌پنداشتند این تحول را رقم زد که تصورِ دین و مذهب بدونِ آزادی، جفا به مذهب و برداشت نادرست از دین است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که میرزای نائینی با طرحِ اصلِ مساوات که احکام و قوانین برای فقیر و غنی، رعیت و ارباب باید به تساوی اجرا شود، بانیِ تحول دیگری در عصر مشروطه شد.

کتاب تنبیه‌الأمه و مؤلف آن، نماد مکتبی فقهی- سیاسی شد که بیان دینی از آزادی و دموکراسی در مذهب شیعه فراهم می‌کرد و یا حداقل مقدمات چنین مهمی را تدارک می‌دید. به همین دلیل است که تنبیه‌الأمه در مرکز مناقشات معاصر ما، درباره استبداد و مردم‌سالاری از یک سو، و نوگرایی مذهبی و سکولار از سوی دیگر نشسته و همزمان مورد توجه علاقه‌مندان به مذهب، سیاست، تاریخ و ملیت قرار گرفت. در کتاب پیش رو نویسنده تلاش کرده تا با توضیح واژگان در کنار متن و شرح و تحشیه تنبیه‌الأمه، اندیشه مکنون در آن را بازنماید و امکانات و تنگناهای این اثر مهم را در راستای رابطه دین و دموکراسی آشکار سازد.

یکی از علت‎های بروز خطا در نگرش به مسائل علمی آن است که محقق، پدیده‎های علمی را پراکنده، مستقل و مجزای از هم تحلیل می‌کند؛ به عنوان مثال فقه را به صورت جدای از اصول و اصول را به صورت مستقل از ادبیات و فلسفه را به صورت گسیخته از منطق مورد بررسی قرار داده و آثاری که برای هریک از علوم مترتب است را به دیگری نسبت می‎دهد، به طوری که گاهی خصلت‎هایی که ـ مثلاً ـ به فقه نسبت می‎دهد، با خصلت‎هایی که در اصول وجود دارد هم پوشانی دارند؛ در حالی که همان خصلت‎ها در علم مورد نظر وجود ندارند. بحث از «تمایز علوم» مانع از بروز چنین اشتباهی است. این پژوهش بعد از ارائه دیدگاهای مختلف، مبنای میرزای نائینی در تمایز علوم را تبیین کرده و در نهایت تأثیر ایشان بر سایر اصولیون معاصر را مورد توجه قرار خواهد داد. هم‎چنین وجه تمسک به قواعد فلسفی مانند «قاعده الواحد» در تبیین مسائل اصولی را نمایان می‎سازد.