آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نجم الدین خضر رازی حَبلَرودی از متکلمان امامیه در قرن نهم هجری است. روش کلامی وی، ترکیبی از عقل فلسفی و نقل وحیانی است؛ هر چند در آثار کلامی او بهره گیری از ادله عقلی بر ادله نقلی غلبه دارد. وی بسیاری از صفات ثبوتیه و سلبیه خداوند را از واجب الوجود بودن خداوند استنتاج کرده است. اگر چه او در مباحث کلامی رویکرد فلسفی دارد، اما در مواردی دیدگاه فلاسفه را نقد کرده که قاعده «الواحد» و «اتحاد نفس ناطقه با عقل فعّال» از آن جمله است. ایشان در پژوهش‌های کلامی خود از علوم عقلی و نقلی (منطق، فلسفه، اصول فقه، ادبیات و تاریخ) استفاده کرده است.

علامه حلي متوفي 726 هـ. ق. کتاب جامع و مختصري شامل عقائد اماميه نگاشته است بنام - الباب الحادي عشر - که بر آن شروح و حواشي متعددي نوشته شده که از آن جمله است شرح شيخ نجم الدين خضر بن شمس الدين محمد علي بن علي رازي حبله رودي نجفي زنده بسال 839 هـ. ق. بنام - جامع الدرر في شرح الباب الحادي عشر - سپس همين شيخ نجم الدين کتاب خود را خلاصه کرده و گزيده آن را بنام -مفتاح الغرر ... - ناميده و فوائدي بر آن افزوده که كتاب حاضر باشد. (فاضل) بنا بگفته ذريعه روز پنجشنبه 12 رجب 836 درحرم مطهر حضرت امير المؤمنين عليه السلام بپايان رسيده است. كتاب حاضر بنا به قول صاحب الذريعة، مختصر كتاب جامع الدر تاليف، خود مؤلف است. (سيد محمود مرعشي) نجم الدين خضر پسر شمس الدين محمد حبله رودي در شرح باب حادي عشر كتابي پرداخته بنام جامع الدرر، سپس مختصري از آن ترتيب داده و در اين مختصر نكته هايي نيز افزوده (ديباچه مفتاح الغرر) و آنرا مفتاح الغرر نام داده. (عبدالحسين حائري) مختصر و منتخبي است از كتاب كبير موسوم به «جامع الدرر» در شرح باب حادي عشر علامه حلي (-726ق). وي در اين اختصار به اشكالات مخالفين پاسخ داده و نكاتي از حكمت نيز به آن افزوده است. آغاز كتاب: بسمله الحمدلله الواحد القديم الذي خلق الخلايق و بين الحقايق و الهم دقايق الخير و الشر خصص ... اما بعد فيقول العبد المفتقر الاصغر الي الملک الغني الاکبر انجام كتاب: و يجوز الاستناده الي الجميع ايضاً ... و يحتمل التخصيص بينها و بين ماضيين الاية الاولي و غيرها و الحمدلله علي التوفيق [الهيات مشهد 3/879 و 2/86؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1140؛ الذريعة 5/51 و 21/336 و 13/120؛ فهرست دانشگاه 3/646؛ کشف الحجب 540 و /152 و 540؛ فهرست سپهسالار 5/625؛ دانشگاه ش 4638؛ کتابخانه ملک 1/522؛ كتابخانه مجلس شورا 5/28؛ فهرست آستان قدس 1/232 و 4/251 و 16/462؛ ايضاح المكنون 2/526؛ مرعشي 3/57 و 6/266 و 11/98و 14/133 و 15/84و 14/360 و 19/81 و 22/255و28/110 و 34/843 و36/229؛ مركز احياء ميراث 1/434؛ صدوقي يزدي ص 156؛ كتابخانه وزيري 3/927؛ مدرسه فيضيه 2/10 و 2/42 و 2/115؛ الهيات تهران ص 251؛ كتابخانه ملي 16/122؛ سيد مهدي لاجوردي ص 116؛ علامه طباطبايي 2/226؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1599؛ مجلس شورا 10/730 و 16/257 و 44/133؛ مجله معهد المخطوطات 3؛ روضات الجنات 215 فلاسفة الشيعه از عبدالله نعمه فهرست مجلس 5/28؛ ملي فارس و1/231 و 2/63؛ دانشگاه تهران 14/3574؛ طبقات أعلام الشيعة، قرن 9 هـ، ص 55؛ اهدائي به آستان قدس ص 327 و 343؛ التراث العربي 5/178؛ ايضاح المكنون 2/526؛ نشريه 5/606 و 11/944؛ الفبائي آستان قدس 542؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 65؛ تراثنا س18ش1و/2 241؛ فهرستواره منزوي 9/545؛ رايانه آستان قدس]

شرحي است مزجي بر نهج المسترشدين علامه حلي، شارح در ديباچه آورده كه پس از مفارقت مجلس حضرت استاد ادام الله ظلاله و حركت از شيراز و زيارت نجف باين شرح پرداختم و تاريخ فراغت ازين شرح را بطوريكه در آخر كتاب ذكر نموده نزديك صبح يكشنبه سيم ذيقعده 928 در مدرسه رتبيه واقع در حله سيفيه است - تاريخ مزبور تحقيقاً اشتباه از كاتب نسخه است و صحيح همان است (كه در روضات الجنات بطور تقريب ذكر شده) 828 باشد - چه آنكه شارح از تلامذه شمس الدين محمد بن مير سيد شريف است كه در 838 فوت كرده و عبارت مذكور در ديباچه صريح است كه شارح در حيات استادش شروع بتاليف اين شرح كرده بنابراين اگر تاريخ اتمام آن در 928 باشد چنين ميشود كه مدت تاليف اين شرح 90 سال باشد. (مهدي ولايي) در اصول دين. اصل نهج از علامه حلي م 726 ق و شرح از نجم الدين خضر بن شمس الدين محمد بن علي رازي حبلرودي غروي شرح مزجي است و در حله 828 ق. تأليف شده است. نام کتاب و مؤلف و شارح در ديباچه هست. آغاز كتاب: بسمله. نحمدک اللهم يا رافع العلوم باحسن الکلام نهجاً للمسترشدين. اما بعد فيقول ... خضر بن محمد بن علي الرازي الحبلرودي ... اني لما فارقت عالي مجلس حضرة الاستادية ... قاصداً لزيارة ... ابي الحسن علي بن ابي طالب. . انجام كتاب: ان يجعله نافعاً للمؤمنين المسترشدين ... محمد و آله الطاهرين عليهم افضل الصلاة. [الذريعة 3/484؛ فهرست رضوي 4/43؛ فهرست سپهسالار 3/382؛ فهرست آستان قدس 4/43؛ مرعشي 16/114]

کتاب حاضر در زمینه كلام در موضوع امامت نوشته شده است كه به ردّ و ابطال دعاوى شيخ يوسف بن مخزرم المنصورى الواسطى الأعور سنّى ناصبى مى‌پردازد. همچنین به اختلاف ديدگاه شيعۀ اماميه با پيروان مذهب تسنن در مورد مسائل اصولى‌ مثل جواز رؤيت خداوند، خلق قرآن، جبر و تفويض و مسائل فرعى‌ همچون حلّيت متعة، حليت وطى در دبر، نجاست كافر و... پرداخته شده است. در کتاب مذکور به جريان پيدايش مذاهب اربعۀ اهل سنت پرداخته شده و ديدگاه شيخ أعور در اين باره مورد مناقشه قرار گرفته و به برخى دعاوى كذب و خلاف واقع شيخ أعور در مورد شيعه پاسخ داده شده است.

«التوضيح الأنور بالحج الواردة لدفع شبهة الأعور»، تاليف خضر رازى حبلرودى، كتابى است كلامى در موضوع امامت كه به رد و ابطال دعاوى شيخ يوسف بن مخزوم المنصورى الواسطى الأعور سنى ناصبى مى‏ پردازد. شيخ يوسف كتاب خود را در حدود سال 700 ق در رد بر شيعه اماميه نگاشته و مطالب خلاف واقع بسيارى را به ايشان نسبت داده است. نويسنده «التوضيح الانور» ابتدا آن چه را أعور ناصبى در كتاب خود به شيعه نسبت داده، ذكر كرده، سپس با استدلال و برهان و تمسك به روايات و اخبار وارده از پيامبر اكرم (ص) به رد دعاوى سخيف او مى‏ پردازد. اولين مدعايى كه أعور ابراز مى ‏دارد، اينست كه وى ظهور و بروز فرقه ‏اى به نام شيعه را از زمان امام على بن موسى الرضا عليه السلام مى‏ داند كه مؤلف «التوضيح» به رد ادعاى ناصواب او بر مبناى روايات و حقايق تاريخى مى‏ پردازد. وى فرقه ناجيه را فرقه شيعه اماميه معرفى نموده و روش ايشان را همان روش و سيره پيامبر اكرم (ص) مى ‏داند. در اين كتاب همچنين به اختلاف ديدگاه شيعه اماميه با پيروان مذهب تسنن در مورد مسائل اصولى ‏اى چون جواز رؤيت خداوند، خلق قرآن، جبر و تفويض و مسائل فرعى ‏اى چون حليت متعة، حليت وطى در دبر، نجاست كافر و... پرداخته شده است. همچنين در اين كتاب به جريان پيدايش مذاهب اربعه اهل سنت پرداخته شده و ديدگاه شيخ أعور در اين باره مورد مناقشه قرار گرفته و به برخى دعاوى كذب و خلاف واقع شيخ أعور در مورد شيعه پاسخ گفته شده است.

درباره‌ی نسبت عرفان و سیاست دو دیدگاه کلان وجود دارد: یک دیدگاه میان این دو تمایز مطلق قائل است؛ دیدگاه دیگر بر هم‌پوشانی نسبی آنها حکم می‌کند. بر این اساس، در نگاه به اندیشه‌های نجم‌الدین رازی، این پرسش‌ها قابل طرح هستند که: نجم‌الدین رازی چه نسبتی میان عرفان و سیاست برقرار می‌کند؟ جایگاه حکمران خوب در عرفان سیاسی وی کجاست؟ از نظر وی، حکمران خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ نجم‌الدین رازی، عرفان را پدیده‌ای اجتماعی می‌داند که می‌کوشد در کنار خواص، عوام را نیز متحول سازد. از منظر وی، عوام بر درک هستی از عقل، و خواص از عشق بهره می‌برند؛ پس صرفاً کسانی می‌توانند هم خواص و هم عوام را به‌سوی سعادت هدایت نمایند که دارای قوه‌ی عقل و عشق به حد اعلاء باشند. از این منظر در غیاب انبیا حکومت در اختیار اولیای الهی است. بدین‌ترتیب حکومت پادشاهی الهی، بخش جداناشدنی از عرفان اجتماعی محسوب می‌شود. پادشاه الهی نجم‌الدین باید متصف به صفات اخلاقی-سیاسی ایجابی و سلبی باشد که اساسی‌ترین آن‌ها عدالت است که شامل: راستی، انصاف، احسان، صبر، مدارا، مشورت‌پذیری، فسادستیزی، مصلحت‌اندیشی و اعتدال (ویژگی‌های ایجابی) و دوری از هوای نفس، عجب، تکبر، فساد، کفر، فحشا، منکر، بغی، حرص، دنیاطلبی، مالدوستی، بخل، خشم و سستی، و افراط و تفریط (ویژگی‌های سلبی) می‌شود.

مقاله حاضر با هدف یافتن نسبت معرفتی میان ایمان و عقل و در نهایت سنجش میزان عقلانیت از منظر نجم‌الدین رازی تألیف شده است، ایمان و عقل در نگاه وی به ابزار معرفت‌شناسی می‌مانند و گوهر عقل یا روح رحمت للعالمین با اوصاف متعددش، جوهری است نورانی با اعتبارات ملک، نور و قلم. آن‌گاه معرفت عقلی مرتبه‌ای از مراتب وصول به علم توحید بوده و جایگاهی برای رسیدن به معرفت شهودی است که در عالم معقول کاربرد دارد و معرفت نجات‌بخش هنگامی است که بنای عقل انسان، مطلع نور ایمان باشد تا نبوت انبیا مقرر شود. گوهر ایمان معدنی است که جایگاه آن‌ طور دوم قلب بوده و تکیه بر عقلانیت رهگذری برای ایمان‌گرایی است که اثر تابش نور ایمان بر دل، تصدیق نام دارد. تصویری که رازی از نسبت ایمان و عقل ترسیم کرده، عقلانیتی متعادلانه و تلفیقی، میان عقل‌گرایی حداکثری و انتقادی توأمان با ایمان‌گرایی است که در تعیین اعتبار یا عدم اعتبار نظام‌های اعتقاد دینی در فلسفۀ دین نقش مؤثر دارند و تعامل آن دو، عامل ارائۀ درست دین و مانع آسیب‌های درونی و بیرونی است. این همه، نظر به تطبیق آرای وی با رویکردهای فراگیر ایمان و عقل استخراج شده است.