موروثي بودن امامت | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا در مورد اختلاف آيت الله مطهري و دكتر شريعتي در مورد اعتقاد دكتر پيرامون به ارث رسيدن امامت توسط هر يك از ائمه(ع) توضيح بفرمائيد. (ظاهرا حرف ايشان صحيح مي باشد چون هر يك از ائمه(ع) فرزندان خود را امام قرار مي دادند و الي آخر)

نظري را كه به دكتر علي شريعتي نسبت داده ايد در آثار ايشان پيدا نكرديم. ايشان در كتاب «پدر! مادر! ما متهميم» به انتقاد از اعتقاد تقليدي مردمان نسل قبل از خود مي پردازد و مي گويد: « پدر ... مادر ... و امامت را به من ياد دادي و گفتي امامت اين است كه پيغمبر بعد از خودش پسرعمويش را به جانشيني خويش نصب كرد. بعد هم پسران او خود به خود و بر اثر وراثت تا دوازده تن ـ به طور اتوماتيك و بر اساس خويشاوندي با پيغمبر ـ حاكم بر مردم شدند، بعد هم يك عده« شبه محقق هاي مصحلتي »گفتند اين امامت ارثي ساخت ايراني هاست كه از روي نظامهاي سلطنتي باستاني خودشان كپيه كردند.به هر حال مي پرسم خوب براي حالا چه فايده؟ اكنون چكار كنم؟ اين عقيده به چه درد من به چه درد ما و به چه درد بشريت امروز مي خورد كه ... .»( پدر!مادر! ما متهميم ، ص54 ) آنچه دكتر شريعتي در اين عبارات آورده است نظر خود ايشان درباره امامت نيست بلكه او اين اعتقاد را به عوام شيعه نسبت مي دهد و آن را زير سوال مي برد.
با نگرش عميق در نظرات دكتر شريعتي در باب امامت به نظرمي رسد كه نظر ايشان در اين باب امامت همان نظر مشهور علماي اسلام و از جمله نظر شهيد مطهري است؛ گرچه ايشان به خاطر نداشتن تخصص در زمينه علم عقائد نتوانسته اند مساله امامت را درست تبيين كنند ؛ چرا كه مساله امامت از مسائل دشوار و تخصصي است و به صرف مطالعه شخصي ـ آن هم نه مطالعه كتب كلامي بلكه مطالعه تاريخي ـ نمي توان حق مطلب را در مورد امامت ادا نمود . بنا بر اين به نظر مي رسد كه ايشان هم امامت را منصبي الهي مي دانند و قائلند كه امام بر اساس معيارهاي خاصي تعيين مي شود و از جمله اينكه امام بايد انسان مافوق( برترين انسان ) باشد- نه مافوق انسان( برتر از انسان ) - يعني امام از نظر وجودي بايد كاملترين انسانها باشد. ايشان در اين باره مي گويد: « امام، انسان مافوق و پيشواست. ابرمردي است كه جامعه را سرپرستي، زعامت و رهبري مي كند. دوام و قوام جامعه به وجود امام بستگي دارد .. .»(كتاب شيعه يك حزب تمام و كتاب امت و امامت)
باز گفته است: « امات،‌ منصبي است الهي و نه شورايي و انتخابي ... امامت يك حق ذاتي است ناشي از ماهيت خود امام نه ناشي از عامل خارجي انتخاب ... .»(شيعه يك حزب تمام، ص151و 167)
از اين گونه كلمات جناب دكتر شريعتي استفاده مي شود كه ايشان امامت را امري موروثي نمي دانند بلكه امام را كسي مي دانند كه از طرف خدا نصب شود و كاملترين انسان باشد. حال اينكه اين خصوصيات در علي(ع) و دو فرزند او و فرزندان امام حسين() يكي بعد از ديگري جمع شده است؛ امري است جدا از اصل بحث امامت و ملاكها و معيارهاي اساسي آن. اگر اين شرايط در كساني غير از اين افراد موجود مي شد يقينا آنها از طرف خدا به اين مقام برگزيده مي شدند ولي به دلايلي اين ويژگي ها در اين خاندان مي باشد.لذا امامت ازپدر به فرزند ارث نمي رسيد بلكه از انسان كاملي به انسان كامل ديگر به منتقل مي شد.
علماي شيعه هيچ گاه نگفته اند كه بعد از هر امامي حتما بايد فرزند او امام شود بلكه علماي شيعه قبل از اينكه از فرد امام بحث كنند شرايط امام و خصوصيات او را با براهين عقلي و نقلي اثبات كرده اند وثابت نموده اند كه امام بايد 1. معصوم باشد 2. عالم به جميع حقايق دين اسلام و قرآن كريم باشد. 3. از نظر فضائل اخلاقي و معنوي برترين مردم باشد. 4. سابقه شرك و كفر و عصيان نداشته باشد. آن گاه اين ويژگيها را در ميان اصحاب پيامبر(ص) جستجو كرده اند و دريافته اند كه علي(ع) تنها كسي است كه واجد اين ويژگيهاست و براي اثبات اين امر به آيات قرآن و روايات پيامبر(ص) و اعترافات اصحاب استناد نموده اند.
بعد از علي(ع) نيز اين ويژگيها در امام حسن(ع) موجود بوده است و بعد از او در امام حسين(ع) و بعد از او در ائمه بعدي. لذا شيعه براي تعيين امام از معيار پيش گفته استفاده مي كند و اعتنايي به مسأله وراثت ندارد. البته رواياتي هم از پيامبر(ص) نقل شده كه خلفاي پيامبر دوازده نفر و همگي از قريش خواهند بود. اين روايت ، هم در كتب شيعه است ، هم در كتب اهل سنت؛ همين طور از شيعه و سني نقل شده كه پيامبر(ص) مهدي موعود را از فرزندان حضرت فاطمه(س) معرفي كرده است.
حاصل كلام اينكه علماي شيعه و از جمله شهيد مطهري امامت را موروثي نمي دانند بلكه بر اساس معيارهاي خاصي امام را منصوب از طرف خدا مي دانند، دكتر شريعتي نيز در اين مسأله با علماي اسلام هم نظر است. البته اين برداشت ما از سخنان شريعتي است در گستره تحقيقي كه انجام شد؛ اگر حضرت عالي مواردي را از دكتر شريعتي سراغ داريد كه خلاف اين نظر را بيان كرده باشد حتما ما را هم با ذكر منبع(نام كتاب و صفحه) مطلع فرماييد.

پرسمان دانشجویی