آیا صحیح است که اهل سنت اجماع بر عدم تحریف قرآن دارند و روایاتی هم که دلالت بر حذف پاره‌ای از قرآن دارند، مربوط به نسخ تلاوت است نه تحریف و نسخ تلاوت را برخی از علمای شیعه هم قبول دارند؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيا صحيح است كه اهل سنت اجماع بر عدم تحريف قرآن دارند و رواياتي هم كه دلالت بر حذف پاره‌اي از قرآن دارند، مربوط به نسخ تلاوت است نه تحريف و نسخ تلاوت را برخي از علماي شيعه هم قبول دارند؟

از ضروريات تاريخ اين است كه قرآن موجود همان قرآني است كه بر حضرت محمد - صلي الله عليه و آله – نازل شده است[1]. و علماي اسلام بخصوص اماميه صريحاً منكر تحريف قرآن هستند[2]. و در كتاب هاي اهل سنت نيز بر عدم تحريف قرآن دلائل محكمي اقامه شده و شبهات پيرامون آن هم دفع گرديده است[3]. و به همين جهت طرح موضوع تحريف قرآن ديگر ضروري به نظر نمي‌رسد ولي به جهت پاسخ به سؤال مطالبي عرضه مي‌گردد:

مطلب اول
رواياتي در كتب اهل سنت در مورد تحريف قرآن وجود دارد[4]، چنان‌كه سيد محمود آلوسي بعد از ذكر پاره‌اي از آن‌ها مي‌گويد:« روايات در اين موضوع (تحريف قرآن) بيش از آن است كه به شمار آيد جز اين‌كه آن‌ها به آن‌چه ذكر كرديم (نسخ قرآن) حمل مي‌شوند[5].» و اين روايات دلالت بر 25 مورد تحريف لفظي دارند[6]، و شامل انواع تحريف مي‌گردند كه جهت اختصار بعضي از آن‌ها ذكر مي‌شوند:

الف: تحريف به نقصان
1ـ نابودي بسياري از قرآن: جلال الدين سيوطي و آلوسي از پسر عمر چنين نقل كرده‌اند:« كسي از شما نگويد كل قرآن را گرفتم؛ بلكه بگويد مقداري را كه ظاهر است گرفتم، چه مي‌دانيد كل قرآن چه قدر است؟ قطعاً بسياري از نابود شده است[7]».
2 ـ حذف سوره‌اي شبيه سوره توبه: زركشي در البرهان از صحيح مسلم از قول ابوموسي اشعري چنين نقل مي‌كند:«انا نقرأ سورة نشبهها في الطول و الشدة ببراءة فانسيتها غيراني احفظ منها[ لو كان لابن آدم واديان من مال لا تبغي واو يا ولا يملأ جوف ابن آدم الا التراب] و كنا نقرأ سوره نشبهها باحدي المسبحات فانسيتها غير اني حفظت منها[يا ايها الذين آمنوا لم تقولون ما لا تقعلون فتكتب شهاده في اعناقكم فتسألوه عنها يوم القيامه]؛ ما سوره‌اي را كه در طول و شدت شبيه برائت (توبه) بود قرائت مي‌كرديم من آن را فراموش كردم و فقط از آن اين را حفظ دارم كه «ولو كان لابي» و سوره‌اي را شبيه يكي از مسبحات مي‌خوانديم كه آنرا فراموش كردم، مگر اين آيه «يا ايها الذين ...»[8].
3ـ تحريف سورة احزاب و آيه رجم: زربن جيش گويد: ابي ابن كعب پرسيد: سورة احزاب را چند آيه مي‌داني؟ گفتم 72 يا 73 آيه.
گفت: معادل سوره بقره بود و ما در آن آيه رجم را قرائت مي‌كرديم.
پرسيدم آيه رجم كدام است؟
گفت: «اذا زني الشيخ والشيخه فارجموهما البته نكالا من الله والله عزيز حكيم[9]».
4ـ حذف سوره هاي حف و خلع : جلال الدين سيوطي روايات زيادي مبني بر حذف سوره‌هاي حفد و خلع از قرآن آورده است[10].
يادآوري اين نکته ضروري است که علماي اهل سنت اين دو را دعاهاي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مي دانند که ابي بن کعب آن را در آخر قرآنش نوشته بود، لذا عده اي به اشتباه تصور کردند که اين دو جزئي از قرآن کريم است .
5 ـ حذف دو سوم س چهارم توبه : رواياتي كه دوسوم يا سه چهارم سورة توبه را محذوف مي‌دانند[11].

ب) تحريف با زياده
1. طبق نقل جلال الدين سيوطي ابن عباس و ابن مسعود معوذتين را جز قرآن نمي‌دانسته‌اند؛[12]
2. طبق نقل آيت الله خويي از صحيح مسلم، سنن نسايي و مسند احمد، قتاده از انس بن مالك نقل مي‌كند كه گفت: پشت سر پيامبر - صلي الله عليه و آله - ابي بكر و عثمان نماز خوانده‌ام و از هيچ يك نشنيدم كه «بسم الله الرحمن الرحيم» را بخوانند[13].

ج) تحريف به تغيير و تبديل
ابن الخطيب سني رواياتي از كتب اهل سنت در اين مورد ذكر كرده است[14]. و مدعي شده است كه حجاج ابن يوسف سقفي 12 مورد تغيير در آيات قرآن را انجام داده است[15].

مطلب دوم
از آن‌جايي كه صحيح بخاري و صحيح مسلم از معتبرترين كتب نزداهل سنت مي باشند و آن‌ها خود شرط كرده‌اند كه فقط روايات صحيح را در كتاب شان بياورند و در بين كتاب شان رواياتي دال بر تحريف وجود دارد، ممكن است گفته شود آن‌ها قرآن را محرف مي‌دانند[16] و هم‌چنين محمد بن الخطيب در كتاب الفرقان خود ظاهرا سعي بر اثبات تحريف قرآن دارد، بلكه چنان‌كه گذشت معتقد است حجاج بن يوسف سقفي 12 جاي قرآن را تغيير داد[17].

مطلب سوم
نسخ تلاوت عين تحريف به نقصان است و بلكه بالاتر و زشت تر از آن است. زيرا نسخ تلاوت يا توسط پيامبر - صلي الله عليه و آله - صورت گرفته يا توسط خلفاء بعد از او و وقوع توسط پيامبر - صلي الله عليه و آله - نياز به اثبات دارد و با روايات واحده وحتي به اعتقاد شافعي و برخي ديگر از عامه با روايات متواتر نيز نمي توان آن‌را اثبات كرد و اگر توسط خلفاء بعد از پيامبر - صلي الله عليه و آله - صورت گرفته دقيقاً معنايش تحريف است[18] و با اسم عوض كردن واقعيت تغيير نمي‌كند و چون روايات دال بر تحريف را به جاي رد، توجيه كرده‌اند.
قول به نسخ تلاوت بدتر از قول به تحريف مي‌باشدو به همان ادله‌اي كه تحريف را مردود مي شمارند ، نسخ تلاوت هم باطل است. به همين جهت ابن الخطيب سني به شدت آن را غير معقول مي‌داند و قائلان آن را بي عقل و ... معرفي مي‌كند[19]. و طبق نقل استاد معرفت، شيخ محمد خضرمي در كتاب تاريخ التشريع الاسلامي، دكتر مصطفي زيد در «النسخ في القرآن الكريم» و دكتر حمد سعاد و ... اين نوع نسخ را قبول ندارند[20].
علماي شيعه نيز اين نوع نسخ را قبول ندارند و اگر برخي از آنان آن‌را ممكن دانسته‌اند مرادشان امكان ذاتي آن است نه امكان وقوعي آن و اين در مقابل معتزله است كه امكان ذاتي آن را هم منكرند[21].

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (اندیشه قم)