کیفیت معراج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چگونه بوده؟آیا معراج آن حضرت روحانی بوده یا خیر جسمانی بوده است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

کیفیت معراج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چگونه بوده؟آیا معراج آن حضرت روحانی بوده یا خیر جسمانی بوده است؟

در کیفیت و چگونگى معراج پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) سه ديدگاه وجود دارد:

1. رسول خدا با جسم و روح شريفش از مسجد الحرام به مسجد الاقصى و از آن جا نيز با همان جسم و روح، به آسمان‏ها عروج نمود.

2. سير پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) از ابتدا روحانى بوده نه جسمانى.

3. آن حضرت، با روح و جسد تا بيت المقدس سير فرمود و از آن جا، تنها با روح به آسمان‏ها عروج نمود.

قول اوّل، عقيدۀ بسيارى از مفسران و علماى شيعه و اهل سنت است؛ از جمله‏ شيخ طوسى در تبيان [1]، مرحوم طبرسى در مجمع البيان [2]، علامه مجلسى در بحارالانوار [3] و ....بسيارى مفسران اهل سنت نيز تصريح كرده‏اند كه معراج، جسمانى و روحانى بوده است، از جمله: محمد بن جرير طبرى [4]، ابى‏حيّان اندلسى [5]، ابن‏كثير [6]، بيضاوى در انوار التنزيل [7]، فخر رازى [8]، سيد قطب [9]، مراغى [10].

قول دوم: عقيده گروهى به نام «جَهْميه» است كه قائل هستند معراج از ابتدا روحانى بوده است.[11]

در رد این قول می توان گفت:

1. ظاهر آيه شريف: «سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِير»[12] كه تعبير به «عبده» فرموده، بيان گر اين است كه معراج، در بيدارى بوده نه در خواب؛ جسمانى بوده و نه روحانى. بيشتر مفسّران كه معراج را جسمانى و روحانى مى‏دانند، به اين دليل اشاره كرده‏اند؛ از جمله آيت اللّه جوادى آملى، فرموده‏اند: خداوند مى‏فرمايد: «اسرى‏ بعبده» و نفرموده «بروحه». «عبد» همان مجموع جسم و روح است، ظاهر اين است كه عروج در بيدارى صورت گرفته، نه در خواب؛ به تعبير علامه طباطبائى (ره) فخر اين نيست كه انسان عروج را خواب ببيند؛ اين خواب را ديگران نيز مى‏بينند ...، سپس فرمود: «سير بدنى آن حضرت، هرگز به معناى خروج از عالم طبيعت و ورود به ماوراى طبيعت نخواهد بود، زيرا آسمان، مانند زمين موجودى مادى و طبيعى بوده و احكام طبيعت به هر يك از آنها جارى است».[13]

2. انكار مشركان و واكنش شديد آنان: وقتى رسول خدا(صلی الله علیه وآله)، جريان معراج را براى مردم تعريف كرد، مشركان به شدّت آن را انكار كرده و گفتند: چنين امرى امكان ندارد و از همين راه، شروع به كوبيدن رسول خدا كردند و اين امر دليل است كه معراج جسمانى بوده، پيامبر، هرگز مدعى خواب يا مكاشفه روحانى نبوده است؛ در ضمن جمعى از مفسران به اين دليل اشاره كرده‏اند؛ از جمله آيت اللّه مكارم شيرازى[14]و ابن كثير [15] و بيضاوى [16] از مفسران اهل سنت.

3. اگر ما باور كنيم كه قدرت خدا بى‏نهايت است و بر هر امرى كه از نظر عقلى محال نباشد، تعلّق مى‏گيرد، جسمانى بودن معراج(از مسجدالحرام تا مسجد الاقصی) به خوبى ثابت مى‏شود. در قرآن مجيد، نمونه‏هاى فراوانى از امور خارق‏العاده كه بيان‏گر قدرت نامتناهى خدا است، بيان شده؛ از جمله آوردن تخت بلقيس، از سرزمين يمن به فلسطين در كمتر از يك چشم به هم زدن.[17]

قول سوم(مختار ما): علامه طباطبائى درباره معراج پيامبر (صلی الله علیه وآله) فرموده‏اند: «ظاهر آيه و روايات، محفوف به قراينى است كه آيه را داراى ظهور نسبت به آن جزئيات مى‏كنند؛ ظهورى كه به هيچ وجه قابل دفع نيست و با در نظر داشتن آن قراين، از آيه و روايات چنين استفاده مى‏شود، كه آن جناب، با روح و جسدش از مسجد الحرام تا مسجد الاقصى رفته است، امّا عروجش به آسمان‏ها از ظاهر آيات سوره نجم ... و صريح روايات بسيارى بر مى‏آيد كه اين عروج واقع شده و به هيچ وجه نمى‏توان آن را انكار نمود، چيزى كه هست ممكن است بگوييم كه اين عروج، با روح مقدسش بوده است، وليكن نه آن طور كه قائلين به معراج روحانى معتقدند، كه به صورت رؤياى صادقه بوده است، چه اگر صرف رؤيا مى‏بود، ديگر جا نداشت آيات قرآنى اين قدر درباره آن اهميت داده و سخن بگويد و در مقام اثبات كرامت درباره آن جناب برآيد ...، بلكه مقصود از روحانى بودن آن اين است كه روح مقدس آن جناب، به ماوراى اين عالم‏ مادى يعنى آن‏جايى كه ملائكه مكرمين منزل دارند و اعمال بندگان بدان جا منتهى و اقدار از آن جا صادر مى‏شود، عروج نموده و آن آيات كبراى پروردگارش را مشاهده و حقايق اشيا و نتايج اعمال برايش مجسم شده، ارواح انبياى عظام را ملاقات و با آنان گفت‏وگو كرده است، ملائكه كرام را ديده و با آنان صحبت نموده و آيات الهى را ديده كه جز با عبارات «عرش» «مجب» «سراقات» تعبير آنها ممكن نيست. [18]

آیت الله جوادی آملی نیز در این رابطه می فرمایند:

در مورد معراج پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)، اولا: حضرت در حال معراج بیدار بوده اند وثانیا:جسم داشته اند منتها بخشی از سیر ایشان مربوط به زمین و بخشی دیگر مربوط به ملکوت بوده است.

الان که ما در این مکان در حال صحبت کردن هستیم واین معارف الهی هم مطرح می شود اولا بیدار هستیم، ثانیا جسم داریم، ثالثا گفتگو ودیدن وشنیدن ما جسمانی است رابعا فهمیدن ما جسمانی نیست.

ممکن است در جمع ما کسی باشد که این معارف را متوجه نشود ودرک نکند هرچند جسمش این جا حضور داشته باشد؛ مثلا کودکی در جمع ما حضور داشته باشد که در این صورت او می بیند و می شنود وبیدار هم هست ولی پیام ومحتوای مطالب مطرح شده را درک نمی کند.

در مورد معراج پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز همین مطلب مطرح است، بخشی از معراج مربوط به جسم است؛ یعنی همان سیر شبانه از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی«سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ» امابخشی دیگر از معراج «لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا» که مربوط به مشاهدۀ انبیا وسدرةالمنتهی وگفتگوی با جبرئیل ودریافت وحی و رسیدن به مقام قاب قوسین و امثال آن است جسمانی نبوده،گرچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این قسمت جسم داشته وبیدار هم بوده اند، ولی درک آن حقایق والا به وسیلۀ روح صورت می پذیرفته و جسم مدخلیتی نداشته است.

اگر قرار باشد همۀ معراج جسمانی تلقی شود لازمه اش آن است که قرب و نزدیکی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به خداوند متعال؛ آنجا که قرآن می فرماید:« ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى، فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى»[19]جسمانی باشد(تعالی الله عن ذلک علوا کبیرا).یعنی دنو، قاب قوسین، سدرة المنتهی و... جسمانی باشد در حالی که جسمانی بودن این امور از محالات است.[20]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی