چگونه انسانى که در طول زندگى خود در انحراف و گناه و... بوده، به وسیله احسان و نیکى و دعاى دیگران و...، وضعیت او در آخرت بدون این‌که خودش نقشى داشته باشد عوض می‌‏شود؟ | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه انسانى که در طول زندگى خود در انحراف و گناه و... بوده، به وسیله احسان و نیکى و دعاى دیگران و...، وضعیت او در آخرت بدون این‌که خودش نقشى داشته باشد عوض می‌‏شود؟

مطلبی که در سؤال به آن اشاره شد نه صد در صد قابل قبول، نه صد در صد قابل رد کردن است، بلکه بستگی به نوع گناه و شخص گناهکار دارد؛ زیرا بعضی از گناهان نظیر "شرک به خدا" اصلاً قابل بخشش نیستند و بعضی از گناهان از قبیل حق الناس (حق مردم) است که با دعا و درخواست دیگران قابل بخشش نیست، بلکه با جبران کردن و فراهم کردن رضایت صاحبان حق زمینه آمرزش آن فراهم می شود. گناهکار گاهی گناهی را از روی جهالت انجام می دهد که پس از اظهار ندامت و توبه امید آمرزش آن وجود دارد و گاهی از روی عصیان و گردن کشی مرتکب گناه می شود که نیاز به جبران دارد. جبران گناه و آثار آن می تواند به وسیله خود شخص گناهکار باشد و یا به وسیله فرد یا افراد دیگر. البته انسان بیش از سعى و کوشش خود حق ندارد، ولى این مانع از آن نخواهد بود که از طریق لطف و تفضل پروردگار، نعمت هایى به افراد لایق داده شود. استحقاق مطلبى است و تفضل مطلبى دیگر. از آن گذشته، احسان و نیکى و دعاى دیگران و شفاعت و... هم بى حساب نیست، و به نوعی مرهون تلاش خود شخص است؛ مثلاً شفاعت نیاز به نوعى سعى و تلاش و ایجاد رابطه‏اى معنوى با شفاعت کننده دارد و در واقع باید صلاحیت و قابلیت رشد در افراد وجود داشته باشد. همان گونه که گیاه بدون استمداد از آب و خاک و نور و... نمی تواند به درجات کمال برسد، اما باید قابلیت و استعداد رشد در وجودش باشد، تا کمک و یاری آب و نور و... نفعی به حالش داشته باشد.

برای روشن شدن جواب باید نکاتی را بیان کنیم:

1. هر گناه دو جنبه دارد که یک جنبه آن، عصیان و نافرمانی و حرمت شکنی پروردگار است (ظلم در حق پروردگار) و جنبه دیگر مربوط به فرد گناهکار و دیگر افراد جامعه است (ظلم در حق مردم و شخص گناهکار).[1]

2. گناهان با توجه به اختلاف شرایط زمان و مکان انجام گناه و تفاوت گناهان و شخصیت گناهکار، در یک سطح نیستند و با یکدیگر تفاوت دارند و بالطبع مجازات آنها نیز تفاوت دارد.

مثلاً قرآن درباره همسران پیامبر (ص) می فرماید: "اگر شما کار زشتی انجام دهید، مجازات آن را دو برابر خواهید دید".[2]

یا در روایتی از امام رضا (ع) آمده است: "کسی که آشکارا گناه می کند و یا آن را پخش می کند ذلیل است و کسی که گناهان را بپوشاند و مخفی کند مورد آمرزش قرار می گیرد".[3].[4]

3. در یک تقسیم، گناهان به دو قسم - حق الله و حق الناس - تقسیم می شوند و در روایات آمده است: "خداوند هرگز گناهانی را که حق الناس (حق مردم) است نمی بخشد، مگر این که خود صاحب حق، آن را ببخشد".[5] بنابراین، این قسم از گناهان هرگز با دعا و استغفار فرد گناهکار یا دیگر افراد چه در زمان حیات و یا در بعد از مرگ او، قابل بخشش نیست و باید صاحبان حق راضی شوند و یا از حق خود صرف نظر کنند؛ مثلاً اگر کسی مال دیگری را ضایع کرده یا غصب کرده است تا صاحب مال راضی نشود، خداوند چنین گناهی را نخواهد بخشید.

4. گناهان به گروه صغیره و کبیره تقسیم می شوند. گناه کبیره گناهی است که از نظر اسلام آن چنان اهمیت دارد که در قرآن مجید علاوه بر این که از آن نهی شده است، برای ارتکاب آن وعده عذاب دوزخ داده شده است؛ مثل زنا، قتل انسان بی گناه، رباخواری و ... . چنانچه در روایات آمده است.[6] اما گناه صغیره آن است که تنها از آن نهی شده است.

قرآن مجید تنها درباره گناهان صغیره وعده آمرزش داده است و فرموده است: "اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را می پوشانیم و شما را در جایگاه خوبی وارد می سازیم".[7]

طبق این آیه شریفه با اجتناب از گناهان کبیره، گناهان صغیره نیز بخشیده خواهد شد. اما باید توجه داشت که گاهی در شرایطی خاص، گناهان صغیره تبدیل به گناه کبیره خواهد شد و از این وعده الاهی خارج می شود؛[8] یعنی بسیاری از گناهان صغیره تبدیل به کبیره خواهند شد که خداوند نه تنها نسبت به آنها وعده آمرزش نداده است که وعده عذاب داده است.[9]

5. در یک تقسیم بندی می توان گناهکاران را به دو دسته تقسیم کرد:

الف. آنان که از روی جهالت و نادانی مرتکب گناه شده اند و بعد از آن پشیمان شده و در صدد جبران و توبه برآمده اند که خداوند متعال وعده بخشش و آمرزش را منحصر در آنان نموده است.[10]

ب. آنان که گناهان را با علم به گناه بودن انجام می دهند و بعد از آن پشیمان نمی شوند که قطعاً آمرزش الاهی شامل این دسته نخواهد شد.

از آنچه بیان شد معلوم می شود که آمرزش و بخشش پروردگار و عوض شدن وضعیت فرد گناهکار تنها در مورد گناهانی امکان دارد که خداوند، با تحصیل علل و اسباب آمرزش،[11] وعده عفو و بخشش را داده است.

اما این که شخصی که در طول زندگی خود در گناه و انحراف بوده است چگونه به وسیله احسان و نیکی و دعای دیگران، مورد عفو و بخشش قرار می گیرد و سرنوشت او در آخرت عوض می شود؟ باید بگوییم که همه افراد غرق در گناه و انحراف این طوری نیستند و امکان ندارد که با اعمال و دعای دیگران وضعیت آنان عوض شود. بله در مورد گناهکارانی که مرتکب گناهانی شده اند که خداوند به آنها وعده مغفرت و عفو داده است، این امید است که حتی با دعا و اعمال نیک دیگران مورد عفو قرار گیرند؛ زیرا قرآن می فرماید: " حسنات[12]، سیئات (و آثار آنها) را از بین می برند.[13]

همان طوری که شخص گناهکار اگر در زندگی کارهای نیکی انجام دهد به واسطه انجام کارهای نیک او، طبق آیه قرآن خداوند گناهان و آثار گناهان او را محو می نماید، حال اگر دیگران کارهای نیک انجام دادند و ثوابش را به فرد گناهکار هدیه کردند، این اعمال نیز باعث محو گناهان و آثار گناهان او خواهد شد.

ما روایات زیادی داریم که می فرماید: وقتی شخصی از دنیا می رود اگر دیگران (فرزندان یا افراد دیگر) کارهای نیکی؛ نظیر نماز، روزه، حج، صدقه، آزادسازی بندگان و ... انجام دهند و ثواب این کارها را به این فردی که از دنیا رفته است هدیه کنند، ثواب و پاداش این اعمال به او خواهد رسید.[14]

مسلماً وقتی که ثواب اعمال خیر دیگران که به فردی گناهکار هدیه می شود، به او برسد اگر در حد جبران آثار سوء گناهان فرد گناهکار باشد، گناهانش را نیز جبران خواهد کرد و اصولاً این عدالت خداوند است که با اعمال نیک دیگران در حق گناهکار، گناهانی که در حد آن کارهای نیک هستند آمرزیده شوند؛ زیرا خداوند تعالی بر لسان نبی اش این راه را باز و مفتوح گذاشته است[15]. همان طوری که در این جهان نیز اگر کسی مرتکب خلافی شد و خسارتی به دیگری وارد کرد، اگر شخص ثالثی این خسارت را از طرف او جبران نماید، قطعاً شخص خسارت دیده راضی خواهد شد و اگر راضی نشود مورد ملامت قرار می گیرد. بنابراین، هیچ جای تعجب و سؤال نیست که چطور گناه فرد گناهکار که از دنیا رفته است با اعمال و کارهای افراد دیگر جبران می شود.

بله اگر فرد آن قدر گناه و معصیت کرده که اگر تمام افراد نیکوکار هم کارهای نیک خود را به او بدهند باز جبران گناهان بزرگ و بی شمار او را نکند، در این صورت هرگز با اعمال دیگران گناهان او آمرزیده نخواهد شد، بلکه از بار گناهان او کاسته خواهد شد و خداوند متعال در عذاب او تخفیف خواهد داد.[16]

لازم به تذکر است از آن جایی که خداوند متعال عادل و حکیم است و به هیچ یک از بندگانش ذره ای ظلم نمی کند، اعمال هیچ بنده ای را نادیده نمی گیرد و اجر و پاداش هیچ نیکوکاری را ضایع نمی کند، ممکن است کسانی را ببخشد که از نظر ما گناهکار و مستحق عذابند (چون ما به تمام اعمال و رفتار آنان آگاهی نداریم)، لکن خداوند چون از همه چیز خبر دارد و از چیزهایی آگاهی دارد که ما آگاه نیستیم، باید مغفرت و عفو او را به حساب آن اعمال نیکی بگذاریم که خداوند می داند و ما نمی دانیم.

البته نباید از این نکته هم غفلت ورزید که معمولا دعا ی خالصانه و طلب آمرزش از خدا برای دیگران به خاطر جهات مثبت و کارهای خیری است که دیگری در زندگی خود انجام داده است و الا اگر فردی هیچ نقطه مثبتی در زندگی خود نداشته باشد و سراسر زندگی اش آکنده از گناه باشد، کسی درباره او دعای خالصانه واقعی نخواهد کرد، حتی فرزندان و نزدیکان او! و نزدیکان او، اگر خودشان افراد ناصالحی باشند که دعایشان مستجاب نمی شود و اگر افراد صالحی باشند که دل خوشی از او ندارند تا با الحاح و پافشاری درباره اش دعا نمایند.

تفسیر نمونه در پاسخ به این سؤال که چگونه آیاتی که شفاعت را مطرح می کنند، یا آیه 21 سوره طور که می فرماید: "فرزندان بهشتیان را نیز به آنها ملحق مى‏سازیم در حالى که ذریه تلاشى در این راه نکرده‏اند، یا آنچه که در روایات اسلامى آمده که هر گاه کسى اعمال خیرى انجام دهد، نتیجه او به فرزندان او مى‏رسد، با این آیه قابل جمع است که بهره هر کس در قیامت تنها حاصل سعى او است.

قرآن می فرماید: انسان بیش از سعى و کوشش خود حق ندارد، ولى این مانع از آن نخواهد بود که از طریق لطف و تفضل پروردگار، نعمت هایى به افراد لایق داده شود. استحقاق مطلبى است و تفضل مطلبى دیگر. همان گونه که حسنات را ده برابر و گاه صدها یا هزاران برابر پاداش مى‏دهد.

از این گذشته شفاعت بى حساب نیست، آن هم نیاز به نوعى سعى و تلاش و ایجاد رابطه‏اى معنوى با شفاعت کننده دارد.[17] همچنین در مورد الحاق فرزندان بهشتیان به آنها نیز قرآن در همان آیه مى‏گوید: "و اتبعتهم ذریتهم بایمان". این در صورتى است که فرزندان آنها در ایمان از آنها پیروى کنند.[18]

علامه طباطبائی (ره) در کتاب المیزان در بحث شفاعت می گویدید: اگر شخصى بخواهد به ثوابى برسد که اسباب آن را تهیه ندیده و از عقاب مخالفت تکلیفى خلاص گردد بدون این که تکلیف را انجام دهد، در این جا متوسل به شفاعت مى‏گردد و مورد تاثیر شفاعت هم همین جا است، اما نه بطور مطلق؛ براى این که بعضى افراد هستند که اصلا لیاقتى براى رسیدن به کمالی که می خواهند ندارند؛ مانند یک فرد عامى که می خواهد با شفاعت اعلم علما شود، با این که نه سواد دارد و نه استعداد، یا رابطه‏اى که میان او و دیگرى واسطه و شفیع شود ندارند؛ مانند برده‏اى که به هیچ وجه نمى‏خواهد از مولایش اطاعت کند و می خواهد در عین یاغى‏گرى و تمردش به وسیله شفاعت مورد عفو مولا قرار گیرد که در این دو فرض، شفاعت سودى ندارد؛ چون شفاعت وسیله‏اى است براى تتمیم سبب، نه این که خودش مستقلا سبب باشد. اوّلى را اعلم علما کند و دومى را در عین یاغی گریش مقرب درگاه مولا سازد.[19]

اسلام کوئست نت