مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

از مطالب فوق و آنچه ذکر کردیم ، برای ما روشن می شود که این موضوع یکی از موضوعات مهمی است که هم در زمینه دانش و هم در زمینه دین مؤثر است و باید از آن توجه کرد. پس از این دوره در کتاب ، سنت و گفته های دانشمندان و این دو عالم ، مهمترین نتایج تحقیق را نتیجه می گیریم که عبارتند از: این دو عالم توافق کردند که ذهن نعمت بزرگی است که خداوند متعال به انسان عطا کرد ، زیرا انسان از طریق او اسرار خلقت خداوند متعال و عظمت صنعت آن را می آموزد و از طریق آن به ایمان انبیا و پیام آورانی می رسد که خداوند متعال برای هدایت و خوشبختی خود فرستاده است و انسان نمی تواند بدون راهنمایی از عقل به شرع برسد، شرع فقط با عقل شناخته می شود ، و عقل در دین خدای متعال مقام والای دارد ، اما از مرزهای بالائی برخوردار است که نمی توان از آن عبور کرد یا تجاوز آن. از جمله مواردی که مشارکت عقل در آن مجاز نیست: داوری در تحقیقات الهیت که فقط با وحی شناخته می شوند زیرا غیب محض است. اما در مورد تحقیقات الهیت که می توان با شواهد عقل استنباط کرد ، مانند وجود خداوند متعال - به عنوان مثال - این موضوعات در محدوده کار عقل قرار دارند و قاعده مجاز بودن و پیشگیری در این مورد این است که پیشگیری فقط در صورتی است که نشانه عقل محض باشد، اما مجاز بودن آن توسط عقل باید وحی برای اثبات آن تایید دهد. دو عالم در حدود عقل و استقلال آن اختلاف داشتند. در مورد علامه طباطبایی، او معتقد است که عقل درعمل او مستقل است به خلاف شیخ آلبانی که استقلال عقل نمی بیند ، همیشه در شغلش محتاج شرع است. علامه الطباطبایی همچنین معتقد است عقل یکی از منابع شریعت است و شیخ آلبانی این را انکار می کند و می پذیرد که منبع دانش است نه شریعت. آنها همچنین در مورد امکان ارائه عقل هنگام تعارض آن با نقل .علامه می گوید عقل مقدم است اما آلبانی می گوید این امکان پذیر نیست و فکر می کند هر کسی این کار را کرده گمراه شده است.

در کتاب حاضر که ترجمه آن به زبان پشتو بعنوان پایان نامه صورت گرفته، معظم له حدیث مفصل هشام را از جلد اول کتاب شریف اصول کافی شرح و بررسی نموده اند که ضمن آن پاسخ تمامی کسانی که سعی دارند اسلام را آیینی غیر عقلانی قلمداد کنند، تبیین گردیده است. و در ذیل مباحث آن سعی شده است که وجدان انسان های عاقل را به این سوی متوجه سازد که اسلام یک آیین و دین عقل و عقلانیت است و با مطالعه و شرح روایت مذکور و توضیح آن، که یکی از نمونه های روایات مربوط به عقل و اندیشه از دیدگاه اسلام است، جایگاه عقل و عقلانیت در اسلام به وضوح آشکار می شود. معظم له در این نوشتار مجموع مباحث را در سه موضوع کلان که مشتمل بر سی دو فراز است، شرح داده اند. در موضوع نخست ایشان جایگاه عقل را در منابع اسلامی مورد بررسی قرار داده اند و در نتیجه ارزش و اهمیت عقل و نقش تعقل و اندیشه در مباحث دینی را تبیین نموده اند. موضوع دوم که مربوط به عقل و ایمان است، به راه رسیدن به سعادت در هر دو جهان از طریق عقل و هشدار و مذمت به بی خردان را از نظر آیات و روایات اختصاص داده اند. در موضوع سوم، معظم له ویژگی های عقل، آفات عقل، نشانه های عاقلان، دنیا و آخرت از نظر عاقلان، فایده عقل کامل و صفات عاقلان را بیان نموده و در نهایت کتاب را با ذکر اندرزهای امام سجاد علیه السلام و سفارشات پایانی که درمورد اختلاف سطح خردها و فلسفه اختلاف روایات است، به پایان رسانده اند.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ دكتر عبدالكريمي در اين جلسه علمي، نظر خود در مورد هرمنوتيك متون مقدس و تعدد عقلانيت ها و همچنين نقد تفكر تئولوژيك بر پايه كتاب خود با عنوان "پايان تئولوژي" را تبيين مينمايند. حجه الاسلام قائمي نيا نيز نظريه خود در خصوص نسبت عقل و دين از منظر حكماي اسلامي و تلقي خود از روش درك متون ديني فارغ از مباني متافيزيكي را بيان ميدارند. بعد از هر جلسه ارائه، استاد دوم يكي از مقالات و مكتوبات استاد ارائه دهنده را مورد ارزيابي قرار داده و به نقادي آن ميپردازد، در نهايت نيز فرصتي جهت جمع بنده و پاسخ به استاد اول داده خواهد شد. بعد از اين دو جلسه ارائه و ارزيابي، اين اساتيد براي دو جلسه به گفت و گو نشسته و در حضور مخاطبان به نقادي نظريات يكديگر ميپردازند.

سال گذشته در پی ارسال نامه اندیشمندان و پژوهشگران حوزه علمیه و دانشگاه ها خدمت مقام معظم رهبری و تأکید بر مسأله تولید علم و جریان آزاد و متعهد نقد و نظریه پردازی علمی، معظم له نیز در جوابیه ای مراکز علمی و مسئولین مربوطه را موظف به پیگیری این امر مهم کردند. از این میان برخی مراکز دانشگاهی و دبیرخانه نهضت آزاداندیشی و دفتر جنبش نرم افزاری در حوزه علمیه قم به طور مستقیم و با تلاشی قابل تقدیر، به فعالیت های متعددی از جمله برگزاری کرسی های نقد و نظریه پردازی پرداخته اند. نشریه معارف از این شماره در بخش جدیدی با نام "کرسی مقد و نظریه پردازی به ارائه بخش هایی از این مباحث می پردازد. در این کرسی ها یک یا دو نظریه پرداز به ارائه دیدگاه خاص و نظریه خود در موضوع مورد بحث پرداخته و چند تن از اندیشمندان نقد و بررسی نظریه را از دیدگاه خود ارائه می کنند این شماره از نشریه به بخش اول نشست "بررسی نسبت عقل و وحی از منظر فلسفه و مکتب تفکیک" که با حضور آیت الله سیدان به عنوان نظریه پرداز و حجج الاسلام فیاضی و پارسانیا به عنوان منتقد برگزار گردید اختصاص دارد که تقدیم استادان محترم می گردد.

هدف: ضرورت سره‌سازی عقل‌گرایی متکلمان شیعه و تمرکز بر مقاطع پر اهمیت تفکر کلامی در راستای تقویت کارایی و پاسخگویی به موضوعات مستحدثۀ اعتقادی، ایجاب می‌کند تحقیقات منظم و متقن در این حوزه انجام شود. روش: در این تحقیق از روش تحلیلی- توصیفی، کتابخانه‌ای و شناسایی منابع پژوهش اسنادی استفاده شده است. یافته ها ونتیجه‌گیری: شیخ صدوق تمایز واضحی بین عقل و وحی نمی‌بیندو عقل را به مدد وحی راهگشا می‌داند. وی معتقد است که بالاترین درجة عقل در نزد انبیا و ائمۀ معصومین(ع) وجود دارد و عقلا و فلاسفه با نهایت تلاش خود سعی می‌کنند به فهم سخنان ایشان نایل شوند. او می‌گوید: خداوند امری را مقرر نمی‌کند مگر اینکه صورتی از حقیقت آن امر را در عقل انسان قرار می‌دهد. ایشان از عقل در حوزه‌های مختلفی مانند خداشناسی، نبوت و امامت، تقیّه وامور مربوط به رجعت و معاد استفاده می‌کند.