مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

عبودیت به معنای اظهار آخرین درجه خضوع در برابر معبود است و اهمیت آن ناظر به ارتباط بدون واسطه ارزشهای اخلاقی در تعامل بنده با خداست و تأکید بر آن به جهت پیوند ارزشهای اخلاقی اسلام با رابطه انسان با خداوند ضرورت دارد.این مسئله معلول عوامل فروانی، از جمله محبت به خداوند است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش محبت به خدا بر عبودیت به روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای – نرم افزاری و استناد به آیات قرآن و روایات معصومان(ع) و همچنین با تأکید بر نظرات آیت الله جوادی آملی به این نتایج دست یافته است که محبت به خداوند، جز با خالی کردن دل از محبت غیر حق، دست یافتنی نیست و به عنوان نقطه شروع می تواند منشأ تحرک در انسان باشد، تحرکی که سبک زندگی را در جهت مسیر الهی قرار می دهد و فرد را به هدفی که خداوند برای خلقتش منظور کرده؛ اعلی ترین درجه عبودیت می رساند.در پرتو این فضیلت دستاوردهایی چون رسیدن به هدف عالی خلقت، اخلاص، شکر گزاری، نفی معبودهای غیر حق، اطاعت محض و واگذاشتن همه امور به خداوند حاصل می شود.

ترجمه ماشینی: تصویری مختصر و روشنگر از خداوند از یکی از قرآن پژوهان برجسته جهان شخصیت محوری قرآن محمد (ص) نیست بلکه خداوند است. قرآن ، کتاب مقدس اسلام ، بیش از هر چیز با دعوت به پرستش خدا و تنها خدا مشخص شده است. اما خدای قرآن کیست؟ چه چیزی ارائه قرآنی خدا را از کتاب مقدس متمایز می کند؟ در این مطالعه روشنگر، گابریل سعید رینولدز خدای رحمت و انتقام را به تصویر می کشد، خدایی که از طبقه بندی ساده فراتر می رود. او شخصی و مرموز است. هیچ محدودیتی برای رحمت او قائل نیست. قابل توجه است که قرآن برای نجات گناهکاران و کافران از سوی خداوند باز است. در عین حال، خداوند می تواند انسان ها را گمراه کند، بنابراین همه به تقوا و خوف فرا خوانده می شوند. به عبارت دیگر، خداوند، خدایی پویا و شخصی است. این کتاب چشم‌گشا، تصویری بی‌نظیر از خدای قرآن ارائه می‌کند.

نقش انسان در افعال خود از مباحث مهم کلامی و تفسیری است، بدین معنا که آیا انسان در افعال خود قدرت انتخاب دارد و یا اینکه مجبور اراده الهی است و اراده او در انجام افعال نقشی ندارد؟ فخر رازی، فیلسوف، متکلم و مفسر بزرگ قرن ششم و هفتم، افعال انسان را مخلوق خدا دانسته و معتقد است که انسان در انجام افعال خود هیچ اختیاری از خود نداشته، و اراده و اختیار انسان را منافی با توحید در خالقیت و ربوبیت می‌داند. وی علم ازلی و گستره الهی را موجب جبری بودن افعال می‌داند و بیان می‌کند همانگونه که خدا، خالق انسان است، آفریدگار افعال او نیز می‌باشد. نگارنده به روش توصیفی تحلیلی، به کنکاش آرای فخر پرداخته و نظریه وی را متعارض با آیات قرآن و اصل علیت می‌داند. از دیگر نتایج این پژوهش، رابطه عرضی خالقیت خدا و انسان و تبیین رابطه ثبت اعمال انسان در ام‌الکتاب با جبری بودن انسان، می‌توان اشاره کرد.

بشر اگر به بیراهه می‌رود به خاطرِ عدمِ درکِ صحیح از خدا است. امّا از آنجا که شخصیّتِ انسان از کودکی و قبل از آن شکل می‌گیرد، این پژوهش در صددِ آن برآمد تا راه‌های آشناکردنِ کودک با خدا را پی بگیرد و برای انجامِ این مهمّ، کارِ تطبیقی بین قرآن‌ِکریم و روان‌شناسی که تجربه‌ی بشر است را برگزید تا حقیقت را به روشنی در پیشِ روی طالبانِ آن قرار دهد. سئوال این است، آیا در آموزه‌های قرآن و روان‌شناسی، راه-کارهایی برای آشنایی کودک با خدا وجود دارد؟ پس از بررسی در هر دو منبع، معلوم گردید که قرآن از آن جهت که سخنِ مستقیم پروردگارِ عالم است و موضوعش دعوتِ انسان و هدایتِ او به سوی خدا است، راه-کارهایی را بیان داشته است؛ امّا روان‌شناسی سخنی مستقیم در آشنایی کودک با خدا نگفته است. در این پژوهش که با روشِ تحلیلی توصیفی به موضوع پرداخته است، قرآن چون مصون از خطا است، به عنوانِ محورِ اصلی و روان‌شناسی از این جهت که مصون از خطا و لغزش نیست، فرع بر آن قرار گرفته است. قرآن و روان‌شناسی، وراثت، خانواده، تغذیه و محیط را از عواملِ مؤثر در تربیتِ کودک دانسته‌ و نقشِ تربیت را به مراتب بسیار پررنگ‌تر از وراثت بیان داشته‌اند. قرآن در بحثِ تربیت، هدفگیری را آشنایی کودک با خدا قرار داده؛ امّا روان‌شناسی اشاره‌ی مستقیمی به آشنایی کودک با خدا نکرده، بلکه به سلامتِ جسم و روانِ کودک پرداخته که می‌تواند مقدّمه‌ی آشنایی کودک با خدا باشد. در روان‌شناسی در بحثِ تغذیه توجهی به حرمت و حلّیت نشده؛ امّا به سلامت و بهداشتِ آن پرداخته شده است. از آنجا که در روان‌شناسی سخنی از آشنایی کودک با خدا به طور مستقیم مطرح نیست، لذا در فصلِ آخر، راه‌کارهای آشنایی کودک با خدا از نگاه قرآن و احادیث بررسی شده است.

موضوع «نامحدود بودن خدای سبحان» از جمله مباحث مهمی است که در باب خداشناسی، ذیل مباحث توحید مورد بحث قرار می‌گیرد. افراد و مکاتب مختلف به تبیین، تفسیر و بیان لوازم و نتایج آن پرداخته‌اند و بعضاً دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند که در برخی موارد موجب بروز تنش‌هایی شده است. «نامحدود بودن خدا» به معنای آن است که او، وجود محض و هستی مطلق است. ذات پاک او از هرگونه قید، حدّ و نقصی مبری بوده و هیچ گاه متعلق شناخت واقع نمی‌شود و صفات او نیز عین ذات مقدسش بی‌نهایت و نامحدود است. در این میان اهل عرفان بر این عقیده‌اند که چنین وجودی به جهت اطلاق و سعه‌ای که دارد، برای غیر خود هیچ موطن وجودی نه در طول و نه در عرض وجودش، باقی نمی‌گذارد. بنابراین ما سوی الله، هیچ حظّ و بهره‌ای از وجود نداشته و همگی تجلی و مظهر وجود اویند، که از آن دیدگاه به «وحدت شخصیه وجود» تعبیر می‌کنند. در این تحقیق با بررسی منابع کتابخانه ای و دیجیتالی و با استفاده از تفاسیر آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام و هم‌چنین سخنان اهل عرفان، به طور مستقل و جداگانه به بررسی و تبیین مفهوم نامحدود بودن خدا و نتایج مترتب بر آن پرداخته شده است. در پایان مشخص می‌شود که آیات قرآن و روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام در عین اینکه بی‌نهایت بودن ذات و صفات الهی و نتایج آن را به اثبات می‌رساند اما بهره‌مندی سایر ممکنات به ویژه انسان را از نعمت وجود نفی نمی‌کند، بلکه قرائنی بر اعطای وجود به شکل محدود به سایر ممکنات در آن یافت می‌شود، به این صورت که آنها هیچ استقلالی از خود نداشته و وجودشان در طول وجود خدا و وابسته محض به توجه و عنایت او می‌باشند. بنابراین تحلیل اهل عرفان از این مفهوم و نتیجه مد نظر آنها، با آیات و روایات سازگاری ندارد.

موضوع حکومت خدا از موضوعات مشترک و پراهمیت قرآن و عهدین به شمار می رود. اهمیت این موضوع از آن روست که حکومت خدا در سه دین ابراهیمی یهودیت و مسیحیت و اسلام، موقعیت محوری دارد؛ زیرا هم به مبدأ و هم به معاد ارتباط می یابد. مع الوصف، در این زمینه بررسی تطبیقی صورت نگرفته و جنبه های مبهم و مورد سئوال آن بررسی نگردیده است. هم در کتاب مقدس و هم در قرآن، برپایی حکومت خدا غایت زندگی بشری و جهان هستی برشمرده شده است. در این سه دین سخن از این است که در آخرالزمان روزی فرا خواهد رسید که حکومت بر جهان به طور مطلق از آن خدا خواهد بود و خدا به جای بشر بر مردم جهان حکومت خواهد کرد و در حکومت او تمام بدکاران به کیفر و تمام نیکوکاران به پاداش خواهند رسید و جهانی سراسر عدل و نعمت تحت حکومت خدا پدید خواهد آمد. روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی، تبیینی و تطبیقی و تاریخی است. به این صورت که به ترتیب تاریخی، حکومت خدا، ابتدا در عهد عتیق و سپس در عهد جدید و سرانجام در آیات قرآن بررسی و مقایسه شده است. نتایج بررسی ها در این تحقیق از این قرار است که طبق آموزه های مشترک کتاب مقدس و قرآن، از بین نشانه‌های ظهور حکومت خدا، برخی با فاصله زمانی قبل از ظهور حکومت خدا آشکار می‌شود، مثل: جنگ و آشوب و فساد اخلاقی و ظهور پیامبران دروغین و برخی دیگر مقارن برقراری حکومت خدا وقوع می یابد، مثل: ظهور یأجوج و مأجوج و دگرگونی آسمان و زمین و نفخ صور و دگرگونی و نابودی دنیا. موعود و منجی انسانی در همین مرحله برقراری حکومت خدا مطرح می گردد. حکومت خدا فراگیر و جاودانه و زوال‌ناپذیر است و زمان آمدنش نامعلوم و ناگهانی و در عین حال قریب الوقوع است. منتها زمانش را فقط خدا می داند. کیفیت رستاخیز خلائق و نیز پاداش‌ها و کیفرهای آن جسمانی و روحانی است. محاکمه و داوری خلائق از سوی خداوند در حالی است که بر تختی نشسته است و با حضور و شهادت خدا و انبیا و فرشتگان و با دادن نامه اعمال و محاسبه اعمال انسان ها صورت می گیرد

پرستش و بندگی از محوری‌ترین آموزه‌های قرآنی و اسلامی است. پرستش از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، زیرا ناظر به هدف آفرینش انسان است. زندگی بشر بر مدار این حقیقت می‌گردد با توجه به فرمایش خدا در قرآن: ﴿ما خَلَقْتُ‏ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ﴾(ذاریات/56). به نظر می‏رسد واژه «عبودیت»- به دلیل کاربردهای آن- به مفهوم «بندگی»، «بردگی»، «مملوکیت» و مانند آن است. پرستش روحی است که به اعمال حیات می‌بخشد، و معبر اصلی هدایت فرهنگی است بدین صورت که هر فرد ناخودآگاه بر جامعه‌اش تأثیرگذار است رفتار هر فرد جامعه را نیز به جامعه آرمانی می‌رساند. در این نوشتار سعی شده تا ابتدا معنای عبودیت و فرهنگ و سپس تأثیر آن بر کمال مورد بررسی قرار گیرد. در برخی موارد برای کامل‌تر شدن بحث، روایاتی آورده شده است. از جمله نقش‌هایی که بر فرد و اجتماع دارد عبارت‌اند از تسلط معنوی- کمال فردی و اجتماعی- عاقبت به خیری و شهادت و... است. یکی از مواردی که عبودیت در آن نقش دارد، از خودگذشتگی است که در ارتباط با دیگران مفهوم پیدا می‌کند، بنابراین عبودیت در بخش اجتماعی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از مباحث مهم علوم قرآن، بحث در باب وحی است. این بحث در روزگار ما اهمیتی مضاعف یافته و بیش از پیش مورد توجه صاحبنظران قرار گرفته است. محور اصلی بحث در باب وحی تحلیل ارتباط خدا و انسان است، اما این ارتباط فقط به بحث وحی اختصاص ندارد و برخی دیگر از مباحث علوم قرآن نیز از همین منظر شایسته بحث و بررسی است. ادعای این مقاله این است که جز بحث وحی، در برخی دیگر از مباحث علوم قرآن نیز باید مساله را از زاویه نسبت میان خدا و انسان نگریست. از این جهت هم ابعاد مختلف بحث در باب وحی و نزول قرآن و هم برخی دیگر از مباحث علوم قرآن از قبیل اعجاز قرآن، حجیت ظواهر قرآن، نسخ، محکم و متشابه، اسباب نزول، مکی و مدنی، تناسب سور و آیات، اختلاف قرائات، تحریف قرآن و حدوث یا قدم قرآن از چشم‌انداز دیگری مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. چنین نگرشی مقدمه تحول در علوم قرآن بر اساس دیدگاه‌ها و چشم‌اندازهای جدید در تحلیل رابطه میان خدا و انسان خواهد بود.

اندیشه خدا و چگونگی رابطه او با عالم خلقت همیشه یکی از مسائل مطرح در نظام‎های فکری جهان بوده است. رابطه از نوع صانع و مصنوع، محرک و متحرک، حلول و اتحاد، فیضان و صدور و رابط و مستقل از جمله دیدگاه‎ های مطرح در این خصوص می‎باشد. علامه طباطبایی به عنوان یک حکیم نوصدرایی ضمن نقد نظر ملاصدرا مبنی بر «لمی»بودن برهان صدیقین اثبات می ‎کند که این برهان «انی» و نسبت به سایر براهین «اشبه به لمی» است. ایشان با تقریری جدید از این برهان آن را صرفاً یک تنبیه و نه برهان می‏داند. علامه طباطبایی همین دیدگاه را در مباحث توحیدی خود در المیزان نیز دنبال می‎کند. تفسیر جدیدی از واژه حق در آیات قرآن را می‎توان یکی از نوآوری‎های تفسیری علامه طباطبایی دانست. ایشان در توضیح این آیات، وجود فقری ملاصدرا را مطرح نموده، معتقدند تنها خداوند «حق مطلق» بوده و ما سوی الله ظهورات حق و به بیان قرآنی آیات الهی هستند و آیه از خود چیزی ندارد جز ارائه ذی الایه و سایه ‎هایی هستند که خورشید حق را ارائه می‎دهند و بدون لحاظ حق هیچ و پوچ‎اند. از این منظر خداوند از حیث معرفتی تصوراً و تصدیقاً «ابده بدیهیات» بوده، سایر پدیده‎ ها ذیل بداهت حق شناخته می‏شوند.

اثبات وجود خدا، مهم‌ترین مساله در فلسفه‌ی اسلامی است و باور به خدا رکن دین اسلام می‌باشد. استدلال‌های گوناگونی درباره‌ی این مساله از جانب هر یک از فیلسوفان و متکلمان مطرح شده است. در نهایت، با تعمق و تحلیل عقلانی بر جمیع مطالب و روایات فصول، رسیدن به این نتیجه ضروری دانسته شده که خداوند عقل را عامل شناخت خود قرار داده است و شناخت یقینی، مطلوب شارع است و این شناخت با برهان به دست می‌آید و خود او نیز به عنوان علت همه موجودات قابل شناخت عقلی هست و قرآن به برهان اهمیت داده است و افراد را به جستجوی برهان برانگیخته است. برهان نظم در آیات متعددی از قرآن کریم آمده است.این برهان کاملا ساده برای عموم بیان شده است. برخی فلاسفه هم آن را به همان صورت که قرآن فرموده است، یقینی دانسته‌اند ولی به نظر برخی دیگر برهان نظم یقینی نیست. برهان فطرت در قرآن آمده است و برای همگان قانع کننده است، ولی در کتب فلاسفه به آن چندان پرداخته نشده است. بیشتر فلاسفه معتقدند که برهان حرکت در آیه "لا احب الآفلین" بیان شده، درحالیکه حدوسط در این آیه محبت است. فلاسفه به این برهان توجه کرده‌اند، اما در قرآن این به برهان به صورت صریح بیان نشده است و می‌توان این برهان را از آیات استنباط کرد. برهان حدوث مورد اعتنای قرآن قرار گرفته است و فلاسفه و متکلمان نیز به این برهان توجه داشته‌اند، ولی با نظری دقیق‌ می‌توان برهان وجوب و امکان را که دقیق‌تر است به جای آن قرار داد. البته این برهان، بیشتر مورد متکلمان قرار گرفته است تا فلاسفه، و برهان حرکت به صراحت و با الفاظ فلسفی در قرآن نیامده است، ولی از برخی از آیات قابل استفاده است و برهان حدوث نیز قابل ارجاع به این آیه است. فلاسفه نیز به این برهان توجه خاصی داشته‌اند.البته این برهان، بیشتر مورد فلاسفه قرار گرفته است تا متکلمان. برهان صدیقین نیز در قرآن نشانه‌هایی دارد و بلکه اساس معارف عمیق دینی در رویت و شهود بی‌واسطه خداوند است به‌گونه‌ای که هیچ‌یک ازمخلوقاتش مستقیما دال بر او نباشند، بلکه او بر مخلوقات خویش دلالت کند.در نتیجه آشکار است که هیچ یک از این براهین با شکل منطقی دقیق و اصطلاحات فنی در قرآن نیامده‌اند و دلیل این مطلب روشن است. همانگونه که پیامبر یک دانشمند رسمی نیست، کتاب نازل شده بر او نیز یک کتاب علمی نیست. دین خدا وکتاب و فرستاده او خان گسترده‌ای برای همه انسان‌ها هستند، که هرکس به فراخور خود طعامی از آن برمی‌گیرد و می‌توان نتیجه گرفت که هر آیه از قرآن، آینه‌ای از برهان بر وجود خداست.