مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

رهیافت‌های گوناگون برای بررسی مسأله‌ی خاتمیت و تفاسیر مختلف اندیشمندان از این مسأله وجود دارد. هر یک از این موارد براساس مبانی و ادله‌ای برای بیان ضرورت بحث نبوت و خاتمیت است. حال قرآن و روایات نیز به نحوی به تفسیر حقیقت خاتمیت پرداخته‌اند که شاید متفاوت با تفسیر برخی عالمان باشد.از سویی نیز پس از وفات خاتم انبیا صل الله علیه و آله، ارسال مردان آسمانی از سوی خداوند قطع نشد و مقامی به نام امامت ادامه یافت. چنین شد که برخی شئون و نقش‌ها نیز توسط ائمه علیهم السلام به عهده گرفته شد. این نقش‌ها و وظایف که هرکدام به نحوی بی‌بدیل برای امامان معصوم علیهم السلام در آیات و روایات فرض شده است، ‌می‌تواند نحوه‌ی سازگاری مفهوم خاتمیت را با مقام امامت روشن‌تر سازد.اما از جهتی دیگر، برخی شبهه‌افکنان که بر اساس ارائه‌ی تفاسیر ناصحیح از خاتمیت و بعضاً امامت و همچنین طرح مباحثی تأمل برانگیز در نسبت میان آن دو، کوشیده‌اند مسأله‌ی امامتِ مورد ادعای تشیع را مورد تردید قرار دهند. ایشان معتقدند که تفسیر امامت از نظر شیعه، همان شوون پیامبری از جمله عصمت، ارتباط با غیب، حجیت و ولایت تشریعی را شامل می‏شود. از نظر آنان تشیع امامت را همان ادامه‏ی پیامبری و نبوتِ همیشگی قلمداد می‏کند و این امر با اعتقاد به خاتمیت ناسازگار است. بنابر این خاتمیت در باورهای شیعیان تنها لفظی است که حقانیتی در برندارد.در برابر مخالفان سازگاری خاتمیت و امامت، اندیشمندان شیعه معتقدند که نه تنها این دو مفهوم با هم سازگار، بلکه لازم و ملزوم یکدیگر هستند. دین خاتم برای جاودانگی خود به کتاب آسمانی قرآن و شجره‏ی طیبه‏ی امامت محتاج است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، با عنایت به همین مسأله به معرفی امامان بعد از خود پرداخت. تشریع احکامی که در 23 سال پیامبری حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) مجال و ظرفیت ابلاغ آن برای مردم یافت نمی‏شد، به دست پیشوایان معصوم (علیهم السلام) صورت گرفت و با انتظار حضرت موعود (عجل الله تعالی فرجه) تداوم خواهد یافت.پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به واسطه‏ی خاتم الانبیا بودنِ خود، قله‏های کمال را فتح کرد و کمالات کشف نشده را تمام کرد، از این رو جانشینان معصوم او مقامی چون او یافتند. پیامبر نبوت را به سرانجام رساند ولی مقام بلند امامت ادامه یافت.

ابن شهرآشوب مازندرانی از جمله مفسران بزرگ و توانمند در موضوع امامت است.این پژوهش برآن است که به بررسی بخش امامت تفسیر متشابه القرآن و مختلفه اثر ابن شهرآشوب مازندرانی بپردازد.در این نوشته تلاش شده روش تفسیری که مولف بیشتر در تبیین آیات ناظر به اثبات امامت به کار برده روشن گردد.

امامت و رهبری در مکتب تشیع از اصول دین بوده و از نظر لزوم اعتقاد در ردیف توحید و نبوت و معاد قرار دارد و منصب امامت در این مکتب امتداد وظایف رسالت پیامبر اکرم (ص) می باشد و امام به تمام وظایفی که بر عهده پیامبر بوده قیام می کند. شیعه معتقد است که امامت یک منصب الهی است و امم باید از جانب خدا نصب و معین گردد. در مکتب اهل سنت مقام امامت یک مقام عرفی و اجتماعی است و دست جامعه اسلامی در انتخاب آن باز است. در این مکتب امامت از فروع دین بوده و امام و خلیفه بعد از پیامبر اکرم (ص) ابوبکر است. اما در مکتب تشیع خلیفه امام و جانشین پیامبر (ص) بنا به نصوص قرآنی و روایی علی بن ابیطالب (ع) است. در این نوشتار از میان آن همه دلایل قرآنی و روایی که دلالت بر امامت علی (\) می کند فقط به ذکر چهار آیه از قرآن کریم بسنده نموده ایم که عبارتند از آیات ولایت تطهیر تبلیغ و اکمال. 1-آیه ولایت بسیاری از مفسران و اهل حدیث گفته اند که این آیه درباره علی (ع) نازل شده است آن زمانی که انگشترش را در حال رکوع نماز به سائل داد.2- آیه تطهیر: یکی از ادله قرآنی شیعه بر ولایت و امامت بلافصل علی (ع) و همچنین عصمت امامان آیه تطهیر است. 3-4- آیات تبلیغ و اکمال: این دو آیه نیز ادله قرآنی شیعه بر ولایت و امامت علی (ع) در کتابهای بسیاری از دانشمندان اهل تسنن و همه کتب معروف شیعه اعم از تفسیر و حدیث و تاریخ آمده است که این دو آیه در شأن علی در خم غدیر نازل شده است. از این آیات و حدیث غدیر به روشنی بر می آید که علی (ع) نخستین جانشین پیامبر اکرم (ص) بوده است.

آیات متعددی در قرآن کریم در رابطه با مسئله امامت و ولایت بوده و بیانگر مقام و فضائل امیرمومنان (ع) و ائمه معصومین (ع) میباشد. مفسران و متکلمان شیعه بر اثبات خلافت و جانشینی بلافصل امیرمومنان علی (ع) به این آیات استناد جسته اند. در مقابل برخی از مفسران اهل سنت از جمله «ابن عاشور»، در تفسیر این آیات دچار انحراف گشته و امامت علی (ع) را از آیات قرآن قابل اثبات نمیداند . به عنوان مثال ابن عاشور ذیل آیه ولایت، بعد از نقل روایت نزول آیه درباره امام علی (ع) آن را تضعیف کرده است و ولایت را در این آیه به معنای نصرت و محبت می داند. هم چنین از نقل روایات مبنی بر نزول آیه تبلیغ در روز غدیر و در شان امام علی (ع) حتی به عنوان یکی از احتمالات سبب نزول آیه خودداری کرده است.ابن عاشور نسبت به آیات فضائل اهل بیت (ع) هم رویکردی انکارگرایانه دارد.به عنوان مثال وی مراد از «اهل بیت» در آیه تطهیر را همسران پیامبر (ص) می داند نه اصحاب کساء. ذیل آیات سوره انسان هم معتقد است که این آیات اختصاصی به امام علی (ع) و فاطمه (س) و حسنین (ع) ندارد؛ بلکه این آیات عام است و شامل همه ابرار می شود.

مسألة امامت از دیرباز مطمح نظر متکلّمان و مفسّران نامدار اسلامی بوده است. فرقه های اسلامی در هیچ یک از مسائل دینی به سان مسألة امامت اختلاف نظر نداشته اند. علمای نام آور اسلامی، اوّلاً به دو فرقۀ بزرگ شیعه و اهل سنّت تقسیم شدند که جمیع فرقه های شیعه در تعیین امام، قائل به نصّ شدند، لیکن همۀ فرقه های اهل سنّت قائل به بیعت و اجماع اهل حلّ و عقد در این باب گشتند. فرقه های شیعه نیز در امر تعیین امام، از برخی جهات متشتّت گشتند. برخی قائل به نصّ خفیّ و برخی دیگر به عدم عصمت امام نظر دادند. در این میان، شیعۀ اثناعشری بر این باور است که وجود امام با قاعدۀ عقلی لطف اثبات می شود، چون امامت از ملحقات نبوّت است. به دنبال اثبات امام با این قاعدۀ عقلی، عصمت و منصوص بودن امام از جانب خدا و رسول را نیز با استناد به عقل و نقل اثبات می کنند. نویسندۀ مقاله در این جستار، برجسته ترین براهین عقلی شیعۀ دوازده امامی را ذکر نموده، سپس با استناد به آیات و روایات، عصمت و منصوص بودن امام را به اثبات رسانیده است. نکتۀ قابل توجّه در باب امامت، آوردن براهین عقلی نو با نگاهی دیگر می باشد و نیز تکیه به کتاب الحجّة اصول کافی است، که دیگر نویسندگان به این دو نکته کم توجّه بوده اند.

‫آيات ولايت براساس روايات شيعه، در اثبات امامت و فضيلت اهل بيت? است و طبق روايات اهل سنت، در شأن آن حضرات? نازل گرديده است. مفتي محمد شفيع ديوبندي در تفسير معارفالقرآن، منکر اين معنا شده است. اين پژوهش با هدف نقد ديدگاههاي اين کتاب به انجام رسيده است. مهمترين آيات ولايت و امامت که حدود 26 آيه است، بررسي شده است و از اين ميان، آيه شريفه ولايت، تبليغ، اولوالامر، اکمال، مودت، مباهله، و انذار و هدايت، به عنوان آياتي که اصل امامت و ولايت را ثابت ميکنند، بررسي شده است. در اين آيات، نخست ديدگاه معارفالقرآن تبيين شده و سپس نقد و بررسي شده است. همچنين آيات بيانگر صفات امام ارائه شده و در هر يک، ديدگاه وي تبيين و نقد و بررسي شده است. آيات تطهير، صادقين، امامت و اوليالامر، به عنوان آيات بيانگر عصمت امام بررسي شدهاند. آيه 9 زُمَر و آيه اُذُن واعيه به عنوان آيات بيانگر اعلميت امام، آيه 25 سوره حديد و آيات سوره نبأ به عنوان آيات بيانگر عدالت و تقوا، و آيه 35 سوره يونس به عنوان بيانگر افضليت بررسي شدهاند. در پايان، آياتي از آيات امامت که به زعم نويسنده معارفالقرآن، بر خلفا تطبيق ميکنند، بررسي شده و ديدگاه وي نقد شده و ثابت شده است که امام علي عليه السلام پس از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم با نص قرآن، اولي به تصرف است و خليفه بلافصل پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و صاحب عصمت و نفس پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است و مودت و ولايت ائمه? بر همه مسلمانان واجب است. شايان ذکر است که بيشتر شبهات محمد شفيع، به واسطه ديدگاه علماي اهل سنت پاسخ داده شده است و از نظر ايشان نيز، آيات ياد شده در شأن امام علي عليه السلام نازل شده و بر امامت آن حضرت دلالت دارند. نتيجه اينکه با استدلالهاي محکم علماي اسلامي از قرآن و روايات متواتر و قرائن تاريخي، ديدگاههاي اين مفسر مردود و مصداق آيات امامت و ولايت، امام علي عليه السلام و اولاد طيب و طاهر آن امام همام? هستند.