مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

سده هفدهم شاهد دگرگونی بنیادینی در شیوه‌های تفکر ما درباره خودمان و درباره عالم بود. نگاه دلگرم‌کننده قرون وسطایی به جهانی زمین‌مرکز که آشکارا برای منافع نوع بشر طراحی شده بود، به کلی کنار رفت و همزمان خوشبینی تازه‌ای درباره امکان ارائه تبیینی روشن و جامع از سازوکارهای عالم، در کنار عزمی جزم برای شناخت سرشت ذهن آدمی و روابطش با عالم مادی فراگیر شد. جان کاتینگم می‌کوشد در این بستر، مساعی سه فیلسوف بزرگ عقلگرا دکارت، اسپینوزا، و لایبنیتس را در راستای کنارآمدن با این برداشت تازه از عالم طبیعت و طراحی دستگاه‌هایی فلسفی شرح و بسط دهد.

پرسش درباره امکان‌،‌ چگونگی و راه‌حل تعارض عقل و نقل‌،‌ قدمت دیرینه‌ای در محافل علمی دارد و هر کس به فراخور نظرگاهش به این مسئله پرداخته است. ابن‌تیمیه نیز از جمله کسانی است که به این موضوع به شکل مبسوطی پرداخته و تلاش کرده است ضمن انکارِ امکانِ تعارض میان عقل صریح و نقل صحیح‌،‌ راه‌حل فراگیری را برای مواردی که تعارض انگاشته می‌شود‌،‌ ارائه کند. راه‌حلی که او ارائه می‌کند هرچند در مرحله نظریه‌،‌ صحیح به نظر می‌رسد‌،‌ در مرحله تطبیق‌،‌ عملکردش به انکار بخشی از گزاره‌های آشکار عقلی و کنار گذاشتن بخشی از روایات صحیح می‌انجامد.

ترجمه ماشینی : عقل گرایی که در اواسط قرن هفدهم تأسیس شد، اولین گام فلسفه به سوی عصر مدرن بود. این جلد حاوی اظهارات اساسی سه شخصیت بزرگ عقل گرایی است: دکارت که آن را آغاز کرد. اسپینوزا که مظهر آن بود. و لایب نیتس که آخرین بیان جدی آن را بیان کرد.

ترجمه ماشینی : در این اثر کلاسیک، نویسنده پرفروش، هری فرانکفورت، تحلیل قانع‌کننده‌ای از این پرسش ارائه می‌کند که نه تنها در قلب تأملات دکارت نهفته است، بلکه دغدغه اصلی فلسفه مدرن را نیز تشکیل می‌دهد: بر چه اساسی عقل می‌تواند ادعا کند که توجیهی برای آن ارائه می‌کند. حقیقت باورهای ما؟ شیاطین، رویاپردازان و دیوانه ها گزارشی مبتکرانه از دفاع دکارت از عقل در برابر تردیدهای معروف خود مبنی بر اینکه او ممکن است دیوانه باشد، رویاپرداز باشد، یا بدتر از آن، فریب یک دیو شیطانی را ارائه می دهد تا به دروغ باور کند. خوانش استادانه و تخیلی فرانکفورت از آثار اصلی دکارت نه تنها در آزمون زمان ایستاده است. شخص خود دکارت را در حال تکان دادن سر به نشانه موافقت تصور می کند.

ترجمه ماشینی : عشق به خدا بالاترین کمال ما برای لایب نیتس است. این اعتقاد و اعتماد ما را به خالق تضمین می کند، که هم جزء علوم و هم ایمان است. کسانی که خدا را دوست دارند توجیهی برای استدلال دارند، یعنی عقلاً می توانند انتظار رسیدن به حقیقت را داشته باشند. زیرا عشق پذیرش کمال همه چیز است. پس دوست داشتن خدا نوعی گرایش و گرایش به کامل ترین موجود یعنی ens perfectissimum است. لایب نیتس می نویسد افرادی که طبیعت الهی را درک می کنند «تنها از قدرت پادشاه عالی و همه بین نمی ترسند»، «بلکه از خیرخواهی او اطمینان دارند، و در نهایت - و آنچه همه چیز را به هم نزدیک می کند - با عشق به خدا بالا می سوزند. من در پایان نامه خود استدلال می کنم که شایستگی لایب نیتس را باید جدی گرفت: عشق به خدا «همه چیز را با هم جمع می کند». موضوع پایان نامه من را می توان به صورت شماتیک بیان کرد. این شامل دو جفت ادعا است، یک جفت فلسفی و دیگری کلامی: یک ویژگی اخلاقی برای تأمین عقل ما لازم است. از کامل ترین وحدت، یک ویژگی اخلاقی به دست می آید. عشق به خدا بالاترین کمال ماست. عشق به خدا استدلال ما را تضمین می کند. هر دو به امنیت عقل مربوط می شوند که منظور من از آن انگیزه عقلانی خود استدلال است. آنها دلایلی هستند که ما باید انتظار داشته باشیم که استدلال به حقیقت منجر شود. با این حال، آنها تظاهرات محکمی را تشکیل نمی دهند: در حالی که یک استنتاج به وضوح در جفت اول کار می کند، هیچ استنتاجی در جفت دوم وجود ندارد. همچنین بین صفت اخلاقی و عشق به خدا تمایز وجود دارد. فلسفه و الهیات لایب نیتس، تا زمانی که شناسایی نشوند، استدلال جدا از یکدیگر را تضمین می کنند. در سال 1686، لایب نیتس معروف خود را به نام «گفتار متافیزیک» نوشت. چند ماه پس از آن رساله ای کلامی به نام «بررسی دین مسیحیت» تألیف کرد. استدلال من این است که این متون باید در کنار هم خوانده شوند و فصل اول به مقایسه چگونگی تضمین کمال الهی استدلال ما در هر دو متن می پردازد. تصور برخی مدرن ها از کمال - یعنی تصورات دکارت، اسپینوزا و مالبرانش - نمی توانند استدلال ما را تضمین کنند زیرا دیدگاه های آنها مستلزم خودسری در جهان و طبیعت الهی است. اما یک احساس مناسب از کمال، که شامل یک ویژگی اخلاقی است، استدلال ما را با اطمینان از اینکه همه چیز در معرض عقل است، ایمن می کند. دکارت همچنین سعی کرد استدلال ما را تضمین کند، و در فصل دوم و سوم من روایت او را با لایب‌نیتس مقایسه می‌کنم، سپس انتقادات لایب‌نیتس را بیان می‌کنم. از نظر دکارت، ویژگی اخلاقی خدا با اراده ای بی تفاوت مشخص می شود که به طور برجسته و رسمی در سراسر آفرینش آشکار می شود. اگرچه شناخت منبع نامتناهی همه چیز توجه ما را در نظام دکارتی معطوف می‌کند، لایب‌نیتس از خدای جداشده و بی‌تفاوت دکارت انتقاد می‌کند. هنگامی که تمایل ما نسبت به خدا با عشق مشخص نمی شود، ما کمتر منطقی هستیم. لایب نیتس پیامدهای اخلاقی غیرقابل تحملی را در سیستم دکارتی می یابد، و من این مفاهیم را در فصل سوم بررسی می کنم. معیارهای دکارت در مورد ایده های درست و نادرست مناقشه را حل نمی کند، بلکه بر «شهادت درونی» تکیه دارد. پس استدلال صحیح به وحدت بین افراد تمایل ندارد و این امر به ویژه در بحث دینی مشکل ساز است. روش دکارت رواقی است، که در مورد وحدت کلیسا نیز به مشکل می‌انجامد: فرد با اراده‌ای محض در کلیسا می‌ماند که می‌تواند عقل را زیر پا بگذارد. لایب نیتس چنین جدایی از ایمان و استدلال را خطرناک می‌داند، علاوه بر این که مفهوم عقل را به کلی ضعیف می‌کند. تصورات لایب نیتس از خدا و کمال، عقل ما را با ایجاد عشق به خدا تضمین می کند. «گفتمان» و امتحان با گرایش و گرایش اخلاقی آغاز می شود. در فصل آخر، من با در نظر گرفتن دو معیاری که لایب نیتس اتخاذ می کند - آزمون کمال و انواع معرفت - و همچنین پایه و اساس منطق او در آن زمان، استدلال می کنم که این مورد است. لایب نیتس می تواند آغاز موقت، حقایق فرضی و گناه اصلی را به دلیل درک قوی خود از عشق تحمل کند. او دو راه را متمایز می کند که ما خدا را دوست داریم: spes یا امید، تمایل یا گرایش به کمال طبیعی است، و caritas یا ارج، محبت یا عشق به کمال الهی مربوط می شود. این حالات ما را بر اساس برنامه الهی جهت می دهند. معجزات به عنوان اثری از کیفیت اخلاقی خدا در درون جهان هستند: آنها وسیله ای هستند که خداوند شخصاً با موجودات عاقل در ارتباط است. معجزات تأثیرات اخلاقی ادراک ما از پدیده ها را به طور کلی آشکار می کند که شامل نظم مشاهده و طبقه بندی شده توسط علم می شود. بنابراین، برای نتیجه‌گیری، بحث لایب‌نیتس از وحی در Examen را با بحث او از معجزات در «گفتمان» مقایسه می‌کنم تا اهمیت معجزه را برای او مشخص کنم. علاوه بر بحث‌های فراوان در مورد پیامدهای معجزه برای برداشت او از جوهر، من استدلال می‌کنم که انگیزه اخلاقی برای حفظ معجزات، حتی معجزات در رتبه دوم، وجود دارد.

تاملات در فلسفه اولی در مقام اثری سرنوشت‌ساز و مهم در تاریخ فلسفه، همواره از منظرهای مختلفی موردتوجه مفسران و شارحان فلسفه دکارت بوده است. در این رساله می‌کوشیم این اثر را با تمرکز بر بازتعریف دکارت از عقل و معنابخشی تازه به آن و نیز اعتباربخشی به این معنا از «تأمل نخست» تا «تأمل ششم» از نظر بگذرانیم. برای این‌کار، در مقدمه، آراء و نظریات دکارت‌شناسان برجسته را در مورد تأملات بررسی می‌کنیم و پیشینه‌ای از افکار دکارت را درباره جایگاه عقل و اهمیت آن، چه در آثار دکارت و چه در زندگی او می‌آوریم. همچنین افکار موجود در زمانه دکارت را در ارتباط با مساله عقل و مباحث مربوط به آن به خصوص رویکرد ارسطوییان و مدرسیان بررسی خواهیم کرد. در فصل اول، مقدمات لازم در نظام فکری دکارت برای ورود به مباحث تأملات را مطرح می‌کنیم و به بحث روش و اهمیت آن چه در دوره دکارت و چه در نظام فلسفی او می‌پردازیم و به دنبال آن مباحث شهود و استنتاج، تحلیل و ترکیب، ماهیات بسیط و نورفطری یا نور عقل می‌آوریم و به اهمیت ریاضیات در اندیشه دکارت اشاره می‌کنیم. بقیه فصل‌های رساله مطابق با مباحث مطرح در تأملات انجام می‌شود. در فصل دوم، به بحث شک، اهمیت آن، مراحل شک در «تأمل نخست»، هدف از شک را می‌آوریم و نشان می‌دهیم هدف دکارت صرفا ردّ شکاکیت نیست و دکارت اعتبار عقل و اهمیت آن را از همان «تأمل نخست» می‌پذیرد. در فصل سوم اولین اصل یقینی دکارت یعنی کوگیتو را با تمرکز به دو جنبه عقل و اراده در آن بررسی می‌کنیم و اهمیت عقل را در گزاره کوگیتو نشان می‌دهیم. در همین فصل به اهمیت و جایگاه خداوند در نظام فلسفی دکارت و براهین اثبات وجود خدا می‌پردازیم و برهان وجودی و مساله دور دکارتی را نیز بررسی می‌کنیم و نشان می‌دهیم در نظام فکری دکارت، بحث خدا برای اعتباربخشی به عقل و رسیدن به معیار وضوح و تمایز و ادامه مسیر تأملات و بازسازی عالم خارجی اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد. در فصل چهارم به رابطه عقل و اراده و مساله خطا از وجوه گوناگون می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که اراده‌ای از نوع تازه در این‌جا در برابر اراده مطرح در «تأمل نخست» ظهور می‌کند که معنای تازه‌ای به عقل می‌بخشد و به جایگاه عقل و اراده در اخلاق مدنظر دکارت نیز اشاره می‌کنیم. در فصل پنجم، جایگاه عقل در اثبات عالم خارج و اعتبار بخشی حواس توسط عقل را دنبال می‌کنیم و نشان می‌دهیم عالمی که دکارت اثبات می‌کند عالمی است برخلاف عالم حس‌بنیاد مدرسیان به این معنا که عقل با اعتباربخشی به حس آن را از نو پی می‌افکند. در این فصل اهمیت و جایگاه عقل را در مساله نفس و بدن و تمایز آنها از یکدیگر مطرح می‌کنیم و به بحث عقل در کنار دو قوه احساس و تخیل نیز می‌پردازیم. در همه این فصل‌ها، دیدگاه و نظریات مفسران و شارحان فلسفه دکارت را در موضوع فصل‌ها تا حد امکان بررسی می‌کنیم و می-کوشیم موضع خود را با تکیه بر آثار دکارت بیاوریم که در نهایت، همه آن‌ها را در بخش نتیجه خواهیم آورد.