مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مسلمانان بر این نظر هستند که قرآن کریم از زمان رسول خدا از طریق تواتر، نسلی به نسل دیگر سپرده و هم اکنون در دست ما قرار گرفته است. بنابراین، مهم ترین دلیل مسلمانان بر این که قرآنِ موجود همان قرآنی است که پیامبر گرامی اسلام آورده ، تواتر است. ب بر خلاف دیدگاه ونزبرو و همفکرانش که دو سده اول تاریخ اسلام را تاریک و مبهم قلمداد کرده‌اند، نگاه گذرا به تاریخ اسلام نشان می‌دهد که مسلمانان در همان دهه‌های نخست اسلام به مناطق مختلف از جمله برخی از مناطق اروپا رفته بودند و مسیحیان و یهودیان با چشمانی باز به دین رقیب خود می نگریسته اند، از این رو امکان ندارد که حادثه مهمی مانند پیدایش و تدوین رسمی قرآن در سده دوم یا سوم رخ داده باشد و هیچ یک از مورخان غیر مسلمان به آن اشاره نکرده باشد. علاوه بر این، پژوهشگران غربی نیز که در سده های اخیر به تاریخ اسلام پرداخته اند همگی بر گزارش مسلمانان اعتماد کرده‌اند و کسی جریان تاریخ اسلام را به گونه دیگری گزارش نکرده است.

ترجمه ماشینی: اسلام: مفاهیم کلیدی راهنمای روشن و مختصر دین و فرهنگ اسلام است. کیسیا علی و الیور لیمن این موضوع بسیار موضوعی را با تمرکز بر موضوعات کلیدی از جمله: قرآن، ایمان، الهیات، جنسیت، بنیادگرایی، شهادت، جهاد، اسلام در آمریکا، اسلام در اروپا و حقوق اسلامی بررسی می‌کنند. این منبع مطالعه ایده‌آل است. و شامل: مقدمه جامع، فهرست الفبایی از اصطلاحات مربوطه (کاملاً با ارجاع متقابل)، راهنمای کتابشناختی کوتاه، کتابشناسی، و نمایه است. واژه نامه تمام اصطلاحات غیر انگلیسی نیز ارائه شده است.

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، مطالعات شیعی در غرب که تا آن زمان به صورت پراکنده و در قالب مطالعات اسلامی و به عنوان زیرمجموعه‌‌ای از آن انجام می‌‌شد، وارد مرحله‌‌ای تازه شد و تحقیقات و کتاب‌های فراوانی به صورت مستقل درباره تشیع و عقاید و آموزه‌‌های آن به رشته تحریر آمد. انجام پژوهش‌های فراگیر و نگارش صدها مقاله و کتاب در موضوعات مختلف مرتبط با شیعه، برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی با موضوع تاریخ، عقاید و آموزه‌‌های تشیع و نیز هدایت پایان‌‌نامه‌‌ها و برنامه‌‌ریزی فرصت‌های مطالعاتی ویژه در حوزه شیعه، بخشی از فعالیت‌های صورت گرفته در چند دهه گذشته است. بررسی و مطالعه چنین آثاری درباره تشیع از دو جهت برای جامعه شیعه دارای اهمیت است: الف) آشنایی با آثار و منابعی که سهم مهمی در ارائه تصویری از قالب و محتوای فکری مردم، طبقه حاکم و نیز طبقه دانشگاهی و روشنفکر جامعه اروپایی و آمریکایی و به‌طور خاص غیراسلامی را برعهده دارد. ب) تأثیری که این تحقیقات بر نگرش و به تبع آن افکار طبقه روشنفکر و تجدیدنظرطلب در کشورهای مختلف اسلامی و در میان مسلمانان داشته و یا خواهد داشت. این مطالعات به دلایل مختلفی چون استفاده از روش‌های ناکارآمد در مطالعات اسلامی و شیعی، بهره‌‌گیری از منابع ناکافی یا نامناسب مانند آثار اهل سنت و نگاشته‌‌های غربیان در حوزه تفکرات شیعه، عدم مراجعه به منابع و آثار شیعه بخصوص منابع کهن و اولیه شیعه، بکارگیری پیش‌‌فرض‌های اثبات نشده، غرض‌‌ورزی و غیره، دارای نتایج ناقص و گاه نادرست هستند. لازم است که این مطالعات مورد بازخوانی و بررسی جدید از سوی پژوهشگران حوزه شیعه‌‌شناسی قرار گیرد تا اشکالات و کاستی‌های آن مشخص گردد. به همین علت گروه مطالعات تطبیقی و استشراق در پژوهشکده کلام اهل‌‌بیت(علیهم السلام) شکل گرفت تا با خوانش یا ترجمه آثار شیعه‌‌پژوهان غربی، دست به نقد روشی و محتوایی پژوهش‌های آنان زده، نکات مثبت و منفی آثار آنها را عریان ساخته و بر پایه مسلّمات تاریخی و منابع معرفتی اصیل و کهن شیعه، اشتباهات و نتایج نادرست احتمالی آثار غربیان را متذکر شود و به ریشه‌‌های این کاستی‌‌ها و فراز و فرودها بپردازد. اثر حاضر اولین مرحله تحقیقات پژوهشگران گروه مطالعات تطبیقی و استشراق است که در قالب ترجمه و نقد مقالاتی از مجموعه «Shi’ism» انجام پذیرفته است. این مجموعه دایرة‌المعارفی چهار جلدی در حوزه مطالعات شیعی است که در سال ۲۰۰۸ میلادی توسط انتشارات راتلج به چاپ رسیده است. این مجموعه مقالات در بخش‌های پیدایش و سیر تحول تشیع، کلام و فلسفه، فقه، مراسمات و آیین‌ها و دولت و حکومت توسط محققان معاصر غربی در حوزه شیعه‌شناسی نوشته شده است. در انجام این پروژه، مقالاتی انتخاب شده که دارای موضوعات کلامی و یا تاریخ اندیشه بودند. عناوین مقالات: ▪مکتب تشیع در دوران بنی‌امیّه؛ ویلیام مونتگمری وات؛ ترجمه سید رضا قائمی ▪نقدی بر دیدگاه شیعه‌شناسی؛ مونتگمری وات؛ سیدرضا قائمی و سید هادی سید وکیلی ▪مکتب تشیع در دوران مغول؛ میشل ام. مازاوی؛ ترجمه رسول احمدی ▪بررسی انتقادی دیدگاه میشل مازاوی در تاریخ تشیع؛ رسول احمدی و رسول رضوی ▪بحران ‌‌امامت و شکل‌گیری نهاد غیبت در مکتب تشیع دوازده امامی؛ دیدگاهی اجتماعی ـ ‌تاریخی؛ سعید امیرارجمند؛ ترجمه سید هادی سیدوکیلی و محمدحسین افراخته ▪چالش‌های تاریخی موضوع ‌‌امامت و نهاد غیبت؛ نقد و بررسی؛ رضا یاری‌نیا ▪علامه حلّی و کلام شیعی ‌ـ معتزلی؛ زابینه اشمیتکه؛ ترجمه محمّد رکّعی ▪نقد انگاره ‌‌تأثیرپذیری علامه حلّی از ابوالحسین بصری؛ محمد رکعی و رسول رضوی ▪پیامبران و اجداد در احادیث نخستین شیعه؛ اوری روبین؛ ترجمه سید رسول هاشمی ▪اوری روبین و نظریه ‌‌امامت موروثی شیعه در بوته سنجش؛ سید رسول هاشمی و علی راد ▪مراسم عزاداری رایج شیعی؛ پیتر جی. چلکوفسکی؛ ترجمه سید رضا قائمی ▪نقد انگاره چلکوفسکی در عزاداری شیعه؛ سیدرضا قائمی و علی راد ▪تقیه در کلام و مذهب تشیع؛ اتان کلبرگ؛ ترجمه زهرا قنبرزاده ▪کلبرگ و آموزه تقیّه در کلام شیعه؛ سید رضا قائمی

مکتب گنوسی مجموعه ای از نحله های دینی مربوط به قرون اولیه میلادی و پیش از آن در خاورمیانه است که گرایشات باطنی و توجه به معرفت درونی بعنوان عامل رستگاری، حلقه وصل آنهاست. مکتب هرمسی، فیثاغوری و فلسفه افلاطونی بیشتر بر آن تأثیرگذار بوده و نوافلاطونیان بیشتر از آنها تأثیر گرفته اند.این تفکر در طول قرون بر ادیان بزرگ دنیا چون مسیحیت، یهودیت، آیین زرتشتی، مانویت و مندائی تأثیر گذاشته و سبب بوجود آمدن فرقه هایی باطن گرا در آنها شده است.در دین اسلام نیز تأثیرات این مکتب را بر گروههایی با تفکرات باطنی مشاهده می کنیم که به جهت نوع آموزه هایش، رواج آن در میان غلات شیعه را بیشتر شاهد هستیم.این ارتباط نزدیکی فکری میان غلات شیعه و تعالیم مکتب گنوسی باعث شده است تا بسیاری از اسلام شناسان غربی، بعضی آموزه های شیعه اثنی عشری چون امامت، مهدویت و عقاید مرتبط با آنها را تحت تأثیر مکتب گنوسی و تشیع را تطور یافته و غربال شده همان تفکر بدانند.این پژوهه درصدد است با استفاده از نکات روشی و بحثهای محتوایی و بر پایه تاریخ، حدیث و کلام، نادرستی این ادعا را به اثبات رساند که شیعه جریانی اصیل در درون دین اسلام است که آموزه های خود را از منبع الهی وحی دریافت کرده است نه تطور یافته اندیشه ها و مکاتب گذشته. روش کار در این نوشتار نیز براساس جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و نظریه پردازی و نتیجه گیری از آنهاست.

در طول تاریخ تشیّع برخی از فرقه‌ها به وجود آمدند که باورهایی غلوآمیز نسبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام ابراز کردند. درواقع با بررسی و کنکاشی در این خصوص می‌توان به عللی برای شکل‌گیری چنین باورهایی دست‌یافت. مستشرقان زیادی با نگاه برون دینی به تحقیقات در این زمینه پرداخته و یک نظر کلی راجع به تمام فرق تشیع ابراز داشته‌اند. «ویلیام تاکر» ازجمله این محققان است که به بررسی دو فرقه مغیره و جناحیه همت گماشته است. «تاکر» در این پژوهش اطلاعاتی را در خصوص مغیره بن سعید از منابع متقدم اسلامی نقل کرده و جاعل بودن شخصیت رواییِ مغیره را مورد تأکید قرار می‌دهد. نظر کلی تاکر در خصوص پیروان مغیره و جناحیه نوعی بازگشت به نظریه هزاره گرایی است که معتقد به رجعت و موعودگرایی هستند. تاکر در خصوص جابر جعفی نتوانسته است به‌درستی او را از شیعیان غالی متمایز کرده و براثر رجوع به اخبار غیرمستند او را در عداد غالیان برشمرده است، و در مورد عبدالله بن معاویه نقش پیروانش را پس از مرگش؛ در انحرافات به وجود آمده، نادیده گرفته است. در این تحقیق سعی بر آن شده است تا ضمن ارائه ترجمه از دو بخش مغیریه و جناحیه کتاب مهدی‌ها و هزاره گرایان یک بررسی نسبت به اعتقاد این دو فرقه که در این کتاب منعکس‌شده است؛ ارائه شود و در انتها به‌نقد دیدگاه مؤلف پرداخته‌شده است.

این کتاب، پژوهشی درباره مبادی و سیر تکاملی چهار گروه غالی «بيانيه»، «مغيريه»، «منصوريه» و «جناحيه» در سده‌های دوم و سوم هجری در عراق و ایران است. اندیشه‌های این گروه‌ها آمیزه‌ای از تعالیم و اعمال ادیان اصالتاً غیر اسلامی را در نخستین سده‌های حکومت اسلامی نشان می‌دهد. نویسنده ضمن اشاره به تأثیرپذیری این گروه‌ها از «عبدالله بن سبا»، «مختار» و «كيسانيه»، تمرکز ویژه‌ای بر نقش تاریخی – اجتماعی این گروه‌ها دارد که همگی شورش‌هایی علیه خلفای بنی‌امیه به راه انداختند.

پژوهش حاضر ترجمه و نقد کتاب مهدی‌ها و هزاره‌گراها ـ شیعیان تندرو در عراق نخستین اسلامی ـ ، نوشته آقای ویلیام إف تاکر، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آرکانزاس (آمریکا)، می‌باشد. وی در این نوشتار در پی اثبات یک کلان نظریه است که در هر فصل با ارائه دلائل گوناگون، موجبات اثبات و تحکیم کلان نظریه خویش را فراهم می‌آورد. به طور مختصر نظریه اصلی او را می‌توان در قالب ـ سیَّالیت مرزهای دینی و اعتقادی تشیع در دوران نخستین اسلام (دو سده نخست) که سبب ورود برخی از آموزه‌های کنونی تشیع، از جانب فرق و گروه‌های منحرف و شورشی به داخل تشیع گردید، مطرح ساخت. وی معتقد است تصویر ذهنی ما از تفکرات اسلامی، متعلق به دوره‌ای است که این گروه‌ها فعال بوده‌اند. در آن دوران که هنوز مرزهای اعتقادی تشیع تعیُّن و تشخّص نیافته بود، این گروه‌ها موفق شدند برخی از تفکرات شیعی را شکل داده و مرز آن را گسترده‌تر نمایند. به عنوان مثال، سبئیه اعتقاد به غیبت رهبر دینی را پایه گذاری کردند و کم‌کم رجعت برای شیعیان بعدی مفهوم پیدا نمود. کیسانیه پایه گذار نظریه بدا و نصب ائمه از طرف أجداد گذشته بوده‌اند. به علاوه، تحت تعالیم مختار بود که مفهوم مهدی شکل گرفت. گروه دیگر، بیانیه، اولین کسانی بودند که معتقد به انتقال قدرت پیامبری و استمرار نبوتگردیدند.مغرییه، دیگر گروه مورد مطالعه هستند که در مورد حضرت علی افراط زیادی نموده، ایشان را بالاتر از انبیاء گذشته می‌خواندند. به علاوه، معتقد به نخبه سالاری دینی بودند که این اعتقاد، سرلوحه‌ی گروه‌های تروریستی و هزاره‌گرای بعدی قرار گرفت. البته درست است که در آن زمان این گروه‌ها به عنوان گروه‌های مخالف دینی شمرده شدند، اما تفکرات ‌آ‌ن‌ها ریشه کن نشد و نقش مهمی را در تفکرات اسلامی ـ شیعی ایفا نمودند.در باب ارزیابی مطالب کتاب، پس از بازسازی استدلال اصلی نویسنده، مشخص خواهد گردید که استدلال آقای تاکر از نتیجه ایشان حمایت نمی‌کند؛ چرا که ایشان دچار مغالطه مصادره به مطلوب گردیده‌است. یعنی در تمام استدلال‌های خود مقدمه‌ای را پیش‌فرض در نظر گرفته‌ که جایگاه مناقشات بسیار زیادی می‌باشد و اساسا ادعایی باطل است. آن مقدمه این است ‌که قبل از زمان غالیان، بخشی از اعتقادات در میان شیعیان وجود نداشته است. همین سبب شده که ایشان نتیجه‌گیری نمایند که آن‌ها اعتقادات کنونی خود را تحت تاثیر تفکرات غالیانه شکل داده‌اند. لذا به عنوان نمونه به بررسی دو آموزه بدا و مهدی پرداخته و نشان دادیم که این تفکرات ریشه در منابع اصیل اسلامی دارند. سپس در پی برخی از ادعاهای نویسنده، به بررسی مفهوم مهدی در کاربردهای برگزیده مختار، عدم توجه نویسنده به آموزه خاتمیت و نقل نادرستی که در مورد جابر جعفی آورده است پرداخته شده است.

از جمله انگاره­ های مستشرقان در باب تأثیرپذیری اندیشه ­های شیعه از عقاید و تفکرات پیرامونی خود، اثرگذاری مکتب گنوسی و اندیشه­ های مرتبط با آن مانند مکاتب هرمسی و فیثاغوری و نیز فلسفه نوافلاطونی بر آموزه ­های تشیع است. آنچه اخیرا با نام مكتب گنوسي از آن یاد می­ شود، مجموعه ­اي از اديان، مذاهب و نحله ­هاي ديني­ است كه در قرن اول و دوم قبل از ميلاد و نيز در قرون اول تا سوم پس از ميلاد در فلسطين، سوريه، بين النهرين و مصر وجود داشته ­است. در همه اين فرقه ­ها نوعي معرفت باطني و روحاني و فوق طبيعی كه مي­توان از آن به كشف و شهود و اشراق تعبيركرد، مايه نجات و رستگاري انسان شناخته شده ­است و به همين مناسبات همه آنها را تحت عنوان «گنوسي» که به معنای معرفت شهودی و اسرارآمیز است، ذكر كرده ­اند. بنابر دیدگاه تعدادی از شیعه­ پژوهان غربی، بعضی از اعتقادات کلیدی شیعه مانند نظریه امامت و ویژگیهای امام، رجعت، منجی­ گرایی، وجود پیشینی پیامبر و امام و ...، متأثر از تفکرات گنوسی حاکم در منطقه بین­ النهرین شکل گرفته و در قالبی جدید عرضه شده ­است. این تصور با برجسته شدن و شناساندن برخی از آموزه­ های باطنی در گروه­ های مختلف شیعه توسط بعضی از شیعه ­پژوهان غربی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت تا جایی که برخی از آنها شیعه امروزی را شکلی غربال یافته و بازسازی شده از مکاتب گنوسی کهن می­ دانند. چرا که بر این اعتقادند که شیعه به جهت تشکیل و تولد آن در منطقه بین­ النهرین و دوری آن از سرزمین وحی یعنی حجاز، اصولا از اندیشه­ های اسلامی و عربی کمتر بهره ­مند است. نظریه تأثیر پذیری شیعه از تفکر گنوسی در میان شیعه پژوهان غربی چنان شایع شده که بعضی از شیعه پژوهان آن را امری مسلم دانسته و بدون کمترین کنکاشی و صرفا بر اساس نقل پژوهشگران متقدم آن را قبول کرده و بر طبق آن دست به نظریه پردازی زده­ اند و بر همین اساس برخی پژوهشگران و محققان مسلمان دیگر مذاهب تا حد زیادی متأثر از پژوهش­ های شیعه پژوهان غربی شده اند. کتاب حاضر تلاش می کند تا تفکر گنوسی و اندیشه ­های پیرامونی آن را معرفی نماید و سپس ادیان و آیین های مهمی که در پیش از اسلام از آن تأثیر پذیرفته ­اند را معرفی نماید. همچنین شاخصه ­های مکتب گنوسی را در گروه ها و فرقه ­های دنیای اسلام بررسی کرده و در ادامه انگاره ­های پژوهشگران غربی در باب تأثیرپذیری شیعه اثنی عشری از این تفکر را نقل نماید. در انتها نیز با بررسی و نقد روشی، تاریخی و کلامی انگاره شیعه­ پژوهان و اسلام ­شناسان غربی، اندیشه اصیل شیعه را بیان نماید. به باور نویسنده، شاکله نقد انگاره شیعه ­پژوهان غربی نیز بر این مسأله استوار است که با توجه به شواهد موجود نمی­ توان مکتب گنوسی را یک دین و یک آیین مستقل دانست. چرا که تنها کسی که سعی کرد به تفکر گنوسی جنبه آیینی دهد و آن را تحت دینی خاص ساماندهی کند، مانی بوده است که حرکت دینی او با شکست مواجه شده و پس از چند قرن دین ابداعی او بطور کامل از بین رفت. کتاب حاضر بر پایه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ­ای و شیوه بررسی و پاسخ به سوالات در آن و با اتگاه به مستندات تاریخی، پژوهش و تالیف یافته است. کتاب ""شیعه و مکتب گنوسی؛ بررسی انتقادی انگاره شیعه ­پژوهان غربی" تألیف دکتر سیدرضا قائمی، از سوی پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام به زبان فارسی در قطع رقعی و در ۲۶۶ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۴۰۰ با همکاری بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است.