مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

هر نظریه اجتماعی در بدو شکل گیری، از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد. اندیشه اجتماعی اشاعره نیز مبتنی بر مبادی و مبانی معرفتی و غیرمعرفتی خاصی است که در ریشه کلام اشعری دارد. ابتنای چنین دانشی بر مبانی کلام اشعری، حوزه های فکری ویژه ای را فعال می کند که محافظه کاری و تمرکز بر توصیف و تبیین را وظیفه اصلی این دانش قرار می دهد. با توجه به عقبه تفکر اشعری، ظرفیت دانش تفسیری، تفهمی و انتقادی را از آن سلب می کند. از سوی دیگر، این دانش را به رئالیست ها نزدیک می سازد که خود را در حصار امر واقع و رخدادهای گذشته محصور کرده و ظرفیت خروج از وضع موجود و آرمان پردازی را نخواهد داشت. در این تحقیق، مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی اشاعره، به عنوان مبانی معرفتی آنان بررسی شده و در قالب روش شناسی بنیادین، ظرفیت های تولید دانش اجتماعی آن مبانی بیان شده است.

در تحقیق حاضر، اندیشه امام خمینی به عنوان یکی از متفکران معاصر دنیای اسلام در زمینه قشربندی و نابرابری اجتماعی با هدف دست یابی به نگرش و الگوی مطلوب و مبانی فکری ایشان در باب قشربندی و ارائه طرحی نظری برای کنترل یا کاهش نابرابری های اجتماعی در جامعه، مورد بررسی قرار گرفت. در بحث از قشربندی اجتماعی سه دیدگاه کلی وجود دارد، نخست، دیدگاه کارکردگرایی، دوم دیدگاه تضاد و سوم، دیدگاه ترکیبی. در این تحقیق با استفاده از دیدگاه ترکیبی، دیدگاه امام خمینی(ره) را در مورد قشربندی اجتماعی بررسی کردیم. روش تحقیق در پژوهش حاضر، روش اسنادی است. با مراجعه به بیانات و آثار امام خمینی شاخصه هایی که طبق نظر ایشان نشان دهنده وجود طبقات و قشرهای مختلف در جامعه است قابل شناسایی است. از جمله این شاخصه ها می توان مواردی همچون شغل، خلق و خوی و خصوصیات فرهنگی مشترک، تحصیلات، مالکیت، ثروت و قدرت سیاسی را نام برد. امام خمینی با پذیرش اصل قشربندی اجتماعی در جامعه راهکارهایی برای تعدیل آن ارائه می دهند. ایشان عواملی از قبیل استعمار، سرمایه داری، آز و فرار از مالیات را عوامل بوجود آورنده نابرابری در جامعه تشخیص داده است. امام خمینی در بیان راههای مقابله با قشربندی اجتماعی موارد زیر را مد نظر داشتند: الف - عدم نفوذ ثروتمندان در حکمرانان، به خاطر مال و ثروت خود. ب- حشر و نشر مدیران و کارگزاران نظام با فقرا و مستمندان. ج- سیاست گذاری اقتصادی به نفع عامه مردم. د- روی آوردن به اسلام ناب محمدی. ه- مبارزه با حکومت های استعماری. و- پرداخت مالیات های اسلامی و کنترل ثروت. ز- تربیت اسلامی و توجه به معنویات. الگوی مطلوب امام خمینی(ره) از قشر بندی اجتماعی که با بقیه عناصر فکری ایشان همخوانی دارد این است که تا حد کفاف، مساوات و فراتر از آن عرصه رقابت در اثر بروز استعدادها و توانایی هاست. در زمینه ریشههای فکری ایشان و در مورد قشربندی اجتماعی می توان موارد مواردی از قبیل اصل اعتقادی توحید، آموزه های قرآن کریم و استناد به کلام و سیره علمی پیشوایان بزرگ دین، خاصه رسول گرامی اسلام را برشمرد.

انقلاب اسلامی ایران در عسرت دیانت و مهجوریت آن در فرهنگ و تمدن غالب پیروز شد و بار دیگر اسلام را به عنوان دینی زنده و نجات دهنده ملتی که افیون استعمار نشاط و استقلال او را گرفته بود به صحنه باز گرداند. انقلاب اسلامی در دورانی پیروز شد که ملتهای محروم ایران تجربه خویشاوندی از نهضت های چپ و ملی گرا نداشتند، حرکتهایی که در آغاز، ابزار دست بیگانگان بوده اند یا با همه حسن نیت پیشوایان یا پیروان آن به سبب نداشتن ریشه در فرهنگ و باورتاریخی مردم دیر یا زود منحرف شده اند یا بی ثمر مانده اند. امام خمینی کمال همت خویش را در راه تحقق آرمان های اسلام واقعی پیشاپیش مردم به کار گرفت و با عناصری که خواهان انزوای اسلام و استضعاف ملتها بودند جنگید. امام خمینی با نگارش کتاب کشف الاسرار به صورت جدی وارد عرصه سیاسی شد و فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد و تا پایان حیات دست از تلاش ومبارزه بر نداشت و امام نیز با اتخاذ تصمیمات مختلف که بر اساس شرایط زمان و مکان متغییر بود به تغییر و تبدیل اندیشه دست می زد امام خمینی از آن دسته از روشنفکران دینی بود که معتقد به جامعیت دین بوده و از طریق احیاء و باز سازی و نوسازی تفکر دینی با نظریه ها و اجتهاد(نظری) و نوآوری و ارائه راه حل های برگرفته از کتاب وسنت، خواهان نوسازی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع در جهت نیل به ترقی و توسعه تمدن اسلامی و تبلور آزادی و عدالت بود و به واسطه این جامعیت تفکر از جمله متفکران رادیکالیست اسلامی به شمار می رود در ادامه با بخش بندی پایان نامه تمام ابعاد سیاسی اجتماعی فکری ایشان مورد بررسی قرار گرفته است.

نوشتار حاضر پیرامون بررسی اندیشه های اجتماعی در جزء دوم قرآن می باشد که به علت گسترده بودن نکات اجتماعی فقط با تأکید بر آیه 170 سورة بقره این مورد را متذکر می شود. این نکته که قرآن به واقعیت های زندگی اجتماعی انسان توجه دارد و دانستن نظر قرآن دربارة این واقعیت ها لازم می باشد، نگارنده بر آن شده است تا نگاهی بسیار کوچک و جزئی به اندیشه های اجتماعی قرآن که اساس دین و وحی است و یکی از منابع غنی اسلام به شمار می رود یک پژوهش قرآنی در رابطه با اندیشه های اجتماعی در جزء دوم قرآن بپردازد. رسالة مورد نظر در هفت فصل تدوین یافته شده است: فصل اول کلیات تحقیق را مورد توضیح قرار می دهد، عنوان آیه مورد پژوهش، مقدمه، طرح مسئله، روش تحقیق و... . فصل دوم، یکی از عواملی که موجب پیروی و همنوایی افراد با نیاکانشان می شود، اجتماعی و فرهنگی بودن انسان است که در فصل دوم آن را شرح می دهد. دومین عامل همنوایی افراد با فرهنگ جامعه را وجود کنترل های اجتماعی دانست که از سوی جامعه و گروههای تشکیل دهندة آن برای بقای جامعه و همچنین امکان پذیر نمودن یک زندگی سازمان یافته اجتماعی این کنترل صورت می گیرد و از مکانیسم های مختلف رسمی و غیررسمی، ارزشی و عاطفی و... استفاده می کند، و در نتیجه افراد به سادگی نمی توانند از فرهنگ و قواعد حاکم بر جامعه تخطی کنند. این عامل هم در فصل سوم مورد توجه قرار گرفته است. یکی از پیامدهای این واقعیت که انسان حیوانی اجتماعی است، این است که همواره، در حالتی بین ارزش های مربوط به فردیت و ارزش های مورد قبول جامعه به سر می برد و این عامل موجب انواع پاسخ به نفوذ اجتماعی از طرف افراد می شود، پاسخ هایی مانند متابعت، همانندسازی، همرنگی، نوآوری و...، که در فصل چهارم مورد بررسی قرار گرفته است. شرایطی که احتمال همنوایی افراد را در مواجهه با تغییر، کاهش و یا افزایش می دهد؛ در فصل پنجم تحت عنوان شرایط و محرکه های ایجاد تغییر و موانع ایجاد تغییر مورد توجه قرار گرفته است. در فصل ششم تحت عنوان حاشیه نشینی مطرح می شود که افراد حاشیه ای جامعه یعنی افرادی که فرهنگ و نظام اجتماعی گروهی را که در آن زندگی می کنند به طور کامل نپذیرفته اند و در آن گروه و اجتماع ادغام نشده زودتر و سریعتر از افرادی که کاملاً فرهنگ جامعه را پذیرفته اند و درونی کرده اند و جز اعضای اصلی جامعه به حساب می آیند حاضر به پذیرش تغییر و ناهمنوایی با جامعه هستند. در فصل آخر هم مطرح می شود که جامعه ای که افرادش عقایدشان را با دلیل و استدلال پذیرفته اند و در خود درونی کرده اند زودتر حاضر به تغییر عقیده و ناهمنوایی با جامعه هستند تا کسانی که اساس عقایدشان تقلید از نیاکان است.

در تبیین‌های فرهنگی انقلاب یکی از متغیرهای اصلی، متغیر نظام های معرفتی و اندیشه‌ای است که در پس انقلاب‌ها وجود دارد. اندیشه انقلاب، همان اندیشه‌ای است که قدرت بسیج عمومی را داراست. در این پژوهش تبار این اندیشه از شهریور 1320 از بین دو نوع اسلام‌گرایی سیاسی با نام نوگرایی دینی و بنیادگرایی دینی، مورد واکاوی قرار گرفته است. در این پژوهش که با روش تحلیل متن از نوع تحلیل تماتیک انجام شد، پس از به دست آوردن مؤلفه‌های نوگرایی دینی در ایران بر اساس دیدگاه صاحبنظران این حوزه و نیز مؤلفه‌های بنیادگرایی دینی در ایران بر اساس تحلیل تماتیک اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی چهار بنیادگرای دینی شاخص در ایران، اندیشه انقلاب اسلامی که حاصل تجمیع تم‌های به دست آمده از اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی امام‌خمینی، بهشتی، مطهری و خامنه‌ای تا انقلاب اسلامی می‌باشد، با این دو دسته مؤلفه‌های نوگرایی دینی و بنیادگرایی دینی در ایران، مقایسه شد و این نتیجه حاصل شد که تبار اندیشه انقلاب اسلامی به نوگرایی دینی بر می‌گردد.