مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار درصددیم تا به بررسی کتاب فلسفۀ اخلاق جان دیویی بپردازیم. ازاین‌رو ضروری است به چهار موضوع پرداخته شود: پیشینۀ آثار تألیفی درخصوص فلسفه و اخلاق جان دیویی به زبان فارسی و تبیین نقاط قوت و ضعف آن؛ تبیین مسألۀ محوری کتاب؛ ضرورت انتشار این اثر؛ دستاوردهای علمی این اثر برای آموزش و پژوهش فلسفی در ایران. برای تبیین و پاسخ به این پرسش‌ها بخش‌هایی از کتاب تلخیص شده و گزارشی ارائه می‌شود. در انتها با توجه به مطالب کتاب پاسخ پرسش‌ها ارائه می‌شود.

زمینه و هدف: یکی از مهم ترین نظریات در باب تحلیل مفاهیم و گزاره های اخلاقی نظریه طبیعت ناگرایی اخلاقی است. این نظریه که در حوزه فرااخلاق نضج یافته است، از مبانی نظری اخلاق زیستی است. این مطالعه با هدف تحلیل و نقد نظریه اخلاقی جرج مور درباره «ناطبیعت گرایی اخلاقی» صورت گرفته است. مواد و روش ها: در این پژوهش تحلیلی، پس از توصیف و تحلیل مفاهیم پایه، نظریه اخلاقی جرج مور درباره «ناطبیعت گرایی اخلاقی» تفسیر و نقد می گردد. یافته ها: بر اساس این نظریه اصطلاحات اخلاقی، علامت و نشانه ویژگی های اشیا محسوب می گردد، و لیکن نمی توان پذیرفت اوصافی که با کلماتی نظیر «خوب یا بد» و «باید یا نباید» به آن ها اشاره می شود، بر اساس اصطلاحات غیر اخلاقی قابل تعریف باشند. بر اساس این دیدگاه، احکام و مفاهیم اخلاقی را نه با استفاده از مشاهده تجربی یا استدلال مابعدالطبیعه، بلکه تنها از راه شهود عقلانی است که می توان شناخت. نتیجه اصلی این پژوهش آن است که زایش مکتب احساس گرایی را می بایست در وجود مشکلات ساختاری و درونی نظریه ناطبیعت گرایی جستجو کرد. مشکلاتی نظیر تعریف ناپذیری اوصاف بسیط، نوع خاص ویژگی های غیر طبیعی، مفاهیم غیر تجربی (پیشینی) و شهود باعث شد، علی رغم دو قرن یکته تازی ناطبیعت گرایی در فلسفه اخلاق مغرب زمین، نظریه افراطی احساس گرایی ظهور نموده و این نظریه را به انزوا بکشاند، به گونه ای که ناطبیعت گرایی علی رغم ارائه طرحی نوین، به دلیل وجود مشکلات متعدد هستی شناختی و معرفت شناختی، نتوانست انتظارات حوزه تحلیل مفاهیم و گزاره های اخلاقی را برآورده سازد. نتیجه گیری: نظریه های ناطبیعت گرایی اخلاقی و احساس گرایی هر دو زمینه هایی را برای نظریات دیگری در حوزه اخلاق زیستی را فراهم آورده اند

از مجموع نظرياتي که در علم اخلاق مطرح شده‌اند، نظريه اعتدال ارسطويي بيشترين اقبال را در ميان متفکران مسلمان و از جمله فارابي که مؤسس فلسفه اسلامي محسوب ميشود، داشته است. مسئله اين است که آيا فارابي در طراحي نظام اخلاقي خويش به صرف تقليد و بيان و شرح و بسط نظر ارسطو بسنده کرده يا اينکه او نيز خود در زمينه اخلاق صاحب رأي و نظر مستقل بوده است؟ نوشتار حاضر پي آن است تا با ارائه گزارشي مستند از آراء فارابي در حوزه اخلاق نشان دهد که با وجود تأثير انکارناپذير ارسطو بر انديشه او در شکلگيري بعضي از عناصر فکري فارابي در حوزه اخلاق از جمله غايت نهايي دانستن سعادت و تمسک به نظريه حدوسط در فضايل و طرح فضايل چهارگانه مورد عنايت ارسطو، اما او در همة اين مسائل نيز به شرح و بسط اکتفا ننموده و نظريات خاص خود را ارائه نموده است. فارابي بطور مشخص سعادت را از حد يک مفهوم صرف اخلاقي با کاربردي فردي، به حوزه اجتماع و مدينه کشانده و آن را اساس نظامهاي سياسي مبتني بر فضيلت قلمداد نموده است و شاخصهاي کاملاً ديني را در اين حوزه وارد نموده و بخوبي از تبيين آن برآمده است؛ هر چند که انديشه وي در اين زمينه نيز خالي از نقد نميباشد. اما آنچه فارابي را در حوزه اخلاق در جرگه ارسطوئيان قرار ميدهد، مسئله طرح حدوسط در تعيين فضايل اخلاقي و بعنوان يک ضابطه در اين تعيين است که نوشتار حاضر با تکيه بر اين مسئله ميخواهد نشان دهد که چگونه فارابي نظام اخلاقي خويش را با عناصر برگرفته از سنت ارسطويي سامان داده است و نتايج اين تلاشها در حد مقدور در اين مقاله به تصوير کشيده شده است که حاصل آن اثبات ادعاي مذکور ميباشد.

لقد قلّص العلم مفهوم الحقيقة، فأشرط المعرفة، منذ إعلانه أن لا حقيقة غير الحقيقة العلمية. لذا فقد كرّس العلم منذ بداياته إخلاصا مشروطا، وبالتالي إخلاصامزيّفا. وعليه، فإنّنا لا نستطيع إلاّ أن نحمّله مسؤولية الأزمة البيئية الراهنة(وإن جزئيا)، هذا فضلا عن معضلات أخرى تحيق بنا، لعلّأخطرها تراجع الشعور بالمسؤولية تجاه الحقيقة لصالح استنزاف القوى الطبيعية والبشرية في تيار الاتّكالية والاستهلاك. بذلك، غدت الحقيقة العلمية تتمثل بالاختراعات الاستهلاكية، لا بل وبالقيم الاستهلاكية التي باتت تسود مدنيّتنا المعاصرة. هكذا، قادنا العلم إلى الاستهتار بالقيم الأخلاقية، وثبّت في لاوعينا صورة مشوهة عن المعرفة، ولم يهتم إلاّ نادرا بطرح أسئلة تتعلق بمسؤوليات العالِم وبأخلاقيات العلم.

تحدّد الأخلاق في سياقها التقليدي ضوابط الحياة الإنسانية، في مستوياتها المتعدِّدة، فردية كانت، أو جماعية، ومسار التأسيس الأخلاقي المتأزّم عبر التاريخ سمة مميّزة للبحث، وللنظرية الأخلاقية، ومردُّ ذلك المرونة التي تكتنف العقل البشري، فهو سيرورة، ومخاض تفاعل بين مجموعة من العناصر الثقافية والذاتية، إذ نجده يسير في حركة خطّية، وعمودية تجعل من النظرية الأخلاقية مفاهيم زئبقية، ورؤى نسبية. والعلم أخطر مؤشّر على سيرورة الفلسفة الخلقية، فنتائجه الباهرة فتحت مغالق كانت أمام العقل ألغازا يستحيل تجاوزها، كما طرحت في نفس الوقت إشكالات على مستوى البيئة، وعلى مستوى الكائنات الحيّة بشرا كان أم نباتا، ام حيوانا.

Abstract This paper attempts to study the place of ethics in Derrida’s works. We tray in this article to deal, firstly, with the hypothesis about an ethical-turn in deconstruction in 1990s. Thus we trace the place of ethics in the first works of young Derrida to see if he indeed had deconstructed ethics problems in his early texts. After this introduction we, secondly, read carefully the texts in which he treats ethics problematic directly and obviously manner. We analyze how the father of deconstruction problematizes the questions of ethics such as the problem of hospitality, of gift, and of promise. We try, thirdly, to find how Derrida makes-use, but critics in the same time the works of Kant, Kierkegaard and Levinas while we attempt to explain what he means by the ethics of im-possible, the possibility of the impossibility, and the tension between possible and impossible, conditional and unconditional, limited and unlimited, etc. ملخص باللغة العربية نحاول في هذه الدراسة أن نتناول الحيز الذي تشغله الأخلاق في تفكيكية الفيلسوف الفرنسي/الجزائري جاك دريدا. سنعمل في البداية على التحقق من الفرضية التي تقول بوجود تحوّل أخلاقيّ في تفكيكية دريدا، تحولٌ بدأ منذ بداية التسعينيات من القرن المنصرم. هكذا سنشرع في استقصاء حضور المشاكل الأخلاقية في كتابات دريدا الشاب للتحقق ما إذا كان قد اهتم وتناول بالتفكيك في أعماله الأولى مفاهيم وإشكاليات تنتمي كلاسيكياً إلى فلسفة الأخلاق وموضوعاتها. ثم سنعمل بعد ذلك على دراسة النصوص التي تناول فيها دريدا الكهل بعض المسائل الأخلاقية بشكل واضح ومباشر. هكذا فإننا سنبحث في كيفية تناول وأشكلة عراب التفكيكية لبعض المفاهيم والمسائل الأخلاقية من قبيل الضيافة والعطية والعفو والوعد... أخيراً سنحاول إظهار كيفية استفادة دريدا النقدية من أعمال بعض الفلاسفة الذين سبقوه في تناول مسائل أخلاقية محددة، أسماء مثل كانط، كيركيجارد، وليفيناس وكيف ميّز بين أخلاق الممكن وأخلاق المستحيل، الأخلاق المشروطة والأخلاق اللامشروطة، الأخلاق المحدودة والأخلاق اللمحدودة الخ مبرزاً ذلك التوتر بين هذه الثنائيات ومؤكداً أن التفكيك هو أخلاق المستحيل...