مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

انقلاب اسلامي ايران، که مهم‌ترين جنبش اسلامي معاصر و مظهر اسلام‌گرايي در عصر حاضر به‌شمار مي‌آيد، در کمتر از سه‌ دهه پس از پيروزي، از جنبه‌هاي گوناگون و به وسيلة جريان‌ها و افراد گوناگون ارزيابي شده و موضوع تحقيق قرار گرفته است. از مهم‌ترين و گسترده‌ترين مباحث در اين حوزه، تحقيقات شرق‌شناسان و نويسندگان غربي است كه به‌ويژه در سال‌هاي اخير، به شکل نامحسوس و ظريفي به نقش علما و روحانيت در شکل‌دهي انقلاب پرداخته‌اند. اين تحقيق درصدد تبيين و بررسي ديدگاه مستشرقان در زمينة جريان‌شناسي روحانيت و نقش آنان در پيروزي انقلاب اسلامي است. اين پژوهش، که به صورت توصيفي ـ تحليلي صورت گرفته، بر آن است تا نشان دهد که عمده تحليل‌هاي مستشرقان متأثر از مقايسه با ارباب کليسا، اولاً مبتني بر پيش‌فرض‌هاي شرق‌شناسانه و نگاه سکولار است. ازاين‌رو، ديدگاه يادشده با مباني اسلامي سازگاري ندارد. ثانياً، مستندات تاريخي نشان مي‌دهد كه اقدامات و موضع‌گيري‌هاي علما و مراجع در قبال حکومت پهلوي، برخلاف ديدگاه مستشرقان است.

جایگاه مقدس پیامبر اسلام در پیشگاه خداوند تبارک و تعالی و حجیت گفتار و افعال آن حضرت به عنوان سنت نبوی نزد مسلمانان، باعث شده است که موضوع مطالعه و نگارش زندگی این حضرت همواره طی تاریخ اسلام اهمیت بسیاری داشته باشد. اهمیت این امر سبب شده که حتی متفکران و نویسندگان مستشرق غربی نیز به نگارش رویدادهای حیات پیامبر اسلام و افعال و گفتار ایشان دست زنند. البته در گستره انگیزه غربیان برای مطالعه زندگی‌نامه پیامبر اسلام و حتی نگارش آن تنوع بسیاری مشاهده می‌شود که عناد با دین اسلام و پیام‌آور آن و تخریب آنها در میان این انگیزه‌ها نمود بیشتری داشته است. در این میان مستشرقین، نویسندگان و متفکران یهودی نقش برجسته‌ای در این زمینه داشته‌اند؛ تا جایی که می‌توان از شکل‌گیری گفتمانی، به نام گفتمان یهودی در مطالعات اسلامی غربی سخن گفت. حضور یهودیان در میان خاورشناسان غربی، که گاه با تاکتیک اظهار مسیحیت و مخفی کردن اعتقادشان به یهودیت همراه بوده است، به جهت‌دهی تحقیقات خاورشناسان به نفع یهودیان منجر شده و با گذشت زمان، گفتمان یهودی را در حوزه مطالعات اسلامی شکل داده است. این گفتمان می‌کوشد منشأ تاریخی اسلام، قرآن و سیره رسول خدا را یهودی جلوه دهد. یکی از آثاری که در حال حاضر عهده‌دار معرفی اسلام در میان ملل گوناگون دنیاست و بسیاری از اروپاییان برای شناخت اسلام به آن مراجعه می‌کنند دائره‌المعارف اسلام است که انتشارات بریل آن را منتشر کرده است. در این پژوهش تلاش شده است نخست، چرایی و چگونگی شکل‌گیری گفتمان یهودی در آغاز دوره آکادمیک شرق‌شناسی بررسی شود و خاورشناسان تأثیرگذار مانندگلدتسیهر ، معرفی گردند و مولفه‌های گفتمانی آنان در ارتباط با سیره نبوی تبیین شود و سپس با بهره‌گیری از شیوه تحلیل گفتمان، تأثیرات این گفتمان بر تدوین مقالات مرتبط با سیره در دایره‌المعارف اسلام بیان گردد.

تعدد زوجات یکی از اشکال مختلف ازدواج می باشد و بررسی متون و آثار دینی قبل از اسلام، بیانگر این است که تعدد زوجات، پیش از اسلام و در ادیان دیگر، به رسمیت شناخته شده و در اکثر جوامع انسانی معمول بوده است. نویسندگان و اندیشمندان شرق و غرب در این باره دیدگاه های مختلفی ابراز داشته اند. از جمله در نظر گروهی از مردم و برخی مستشرقان چنین جلوه نموده که اسلام این رسم را وضع کرده است. حال آنکه اسلام آنرا وضع نکرد و تنها برآن صحه گذاشت و آنرا تحدید کرد. این گروه از مستشرقان، بدون توجه به متن آیات تعدد زوجات، که انجام آنرا مشروط به اجرای عدالت می داند و با نادیده گرفتن شرایط خاص و واقعیت های موجود جامعه و افزایش آمار زنان آماده به ازدواج نسبت به مردان و سختی هایی که این زنان فاقد شوهر دارند،معتقدند دین اسلام با صدور این حکم، نسبت به زنان بی توجه است و زندگی زنان مسلمان مانند زندگی حیوانات است زیرا مردان می توانند با هر تعداد از زنان بخواهند ازدواج کنند حال آنکه قرآن تعدد زوجات را در چهار زن محدود کرد. از طرفی، تمام آیات قرآن، متناسب با فطرت انسانی و مطابق با واقعیت های موجود و در راستای تعالی انسان نازل گردیده است و اگر مخالفان آیات تعدد زوجات، به دور از کینه ورزی و تعصبات جاهلانه، در آیات بنگرند و واقعیت های موجود را با چشم واقع بین خود مشاهده کنند خود به این نتیجه دست می یابند که به خاطر افزایش آمار زنان آماده به ازدواج نسبت به مردان، اسلام راهی جز صدور مجوز تعدد زوجات برای مردان دارای همسر به شرط اجرای عدالت بین آنها ندارد تا جایگاه و ارزش زن حفظ گردد. هرچند آنکه، بسیاری از مستشرقان از جمله گوستاولوبون ، به جایگاه برابر زن و مرد در اسلام و مقام والایی که اسلام به زن عطا کرده معترفند و معتقدند کهتعدد زوجات، مربوط به زمانی است که اسلام آمد و زن های بی حد و حصر عرب را به شرط اجرای عدالت به چهارنفر محدود ساخت و اعزاز و اکرام زن را به همراه آورد.

وقوع انقلاب اسلامی ایران، آثار عمیق، گسترده و متفاوتی بر نظریه‌پردازان غربی گذاشت و در عصری که حضور دین در جامعه پایان یافته تلقی می‏شد، چالش‏های فراوانی را برای دنیای غرب ایجاد کرد و در پی آن، موجی از نظریه‌پردازان غرب توجه خود را به انقلاب ایران معطوف ساختند. از آنجا که مذهبی بودن انقلاب اسلامی، یکی از ویژگی‏های آن به‌شمار می‏رود، و با توجه به پیروی اکثریت مردم ایران از مذهب تشیع، برخی از نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی، این پدیده را با چنین دیدگاهی مطالعه کرده‏اند. مستشرقان پس از یک غفلت طولانی، به نقش و اهمیت مکتب تشیع و کارایی آن در رویدادهای سیاسی و اجتماعی در ایران پی بردند و اعتراف کردند که چه پتانسیلی در مذهب تشیع و اعتقادات شیعیان نهفته است. اندیشمندان غربی در مورد انقلاب ایران، نقش مذهب را بسیار چشمگیر می‏دانند که توانسته است گروه‏های غیرمذهبی یا شبه‌مذهبی را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد. مکتب تشیع با معارف عمیقی چون اعتقاد به مهدویت، وجود روحانیون و مراجع و رهبری دینی، عاشورا، شهادت، وحدت و اتحاد توانسته است بزرگ‌ترین انقلاب قرن را رقم بزند که درک این انقلاب برای بسیاری از اندیشمندان دشوار است.