مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع تحقیق خود شناسی از دیدگاه قرآن و روایات بود . هدف کلی در این پژوهش این بود که معرفت نفس ( خودشناسی ) را از دیدگاه قرآن و روایات بررسی نماییم . در این پروژه به دنبال این پرسش ها بودیم که الف : خود و خودشناسی از دیدگاه قرآن و حدیث به چه معناست ؟ ب : راههای خود سازی و خود شناسی از دیدگاه قرآن و روایات کدامند ؟ ج : پیامدهای خود شناسی از دیدگاه قرآن و روایات کدامند ؟ مهمترین منبع مورد استفاده در این پروژه قرآن کریم می باشد ، همچنین از تفسیر ارزشمند المیزان نوشته سید محمد حسین طباطبائی ، خودسازی ( تزکیه و تهذیب نفس) نوشته ابراهیم امینی و معرفت نفس ، نوشته حسین حسن زاده آملی ، استفاده شده است . بررسی یافته ها و مطالب جمع آوری شده نشان می دهد که معنی نفس (خود) در قرآن عبارتند از : کل وجود ، که کمترین درجه علم و آگاهی هر انسانی ، آگاهی به وجود ، خود اوست ، یعنی هر انسانی می داند که هست و وجود دارد . معرفت نفس ( خودشناسی ) عبارت است از شناختن انسان است از آن نظر که دارای استعدادها و نیروهایی برای تکامل انسانی است ، بنابراین مرتبه ای از علم حضوری است که هر کس به خود دارد ، به علاوه این که انسان با تأمل در وجود خویش واستعدادهای درونی و کششهای باطنی خود ، هدف اصلی و کمال نهایی و نیز مسیر سعادت و ترقی حقیقی را بشناسد . ب ) راههای رسیدن به خودسازی عبارتند از : ذکر خدا ، پرورش فضایل و مکارم اخلاق ، عمل صالح ، جهاد و شهادت ، احسان و خدمت به خلق خدا ، دعا ، روزه . راههای رسیدن به خودشناسی عبارتند از : ریاضت ، توجه به آیات آفاقی و انفسی ، عبادت ، توجه به خدا . ج ) پیامدهای خود شناسی عبارتند از : خدا شناسی ، دوری از تکبر ، خودباوری یا اعتماد به نفس ، مقام فناء ، تواضع ، تقوی ، یاد حق ، عزت نفس ، شکستن غرور ، دستیابی به سعادت .

امکان و یا امتناع راه‌یابی به باطن قرآن و از جمله آیات الاحکام ـ که اساس احکام فقهی است ـ از مباحث بنیادی حوزه علوم قرآن،‌ تفسیر و به ویژه عرفان است. روایاتی از معصومین (ع) در تأویل و تفسیر باطنی پاره‌ای از آیات وجود دارد لیکن تعداد این آیات اندک است، با توجه به محدودیت روایات،‌ آنهم درباره پاره‌ای از آیات، پرسش این است که آیا می‌توان در مواردی که نقل معتبر در کشف مدلول باطنی آیات وجود ندارد، به تفسیر و تأویل و بیان اسرار آن پرداخت؟ مثبت بودن پاسخ به معنای رابطه ایجابی عرفان و قرآن به طور عام و عرفان و فقه به طور خاص است. چنان که لازمه‌اش بحث از رابطه شریعت، طریقت و حقیقت است. پژوهش پیش رو کوشیده است با تکیه بر منابع و متون تفسیری و عرفانی، امکان رهیافت عرفانی به قرآن و ضرورت آن را بویژه در روزگار کنونی و نقشی که عرفان اصیل اسلامی می‌تواند در مواجهه با جنبش‌های نوپدید دینی و معنوی و در تعامل با دیگر ادیان و ملل ایفا کند، توصیف و تبیین کند. ارائه مبانی عقلی و نقلی این امکان، شرایط و ضوابط این رهیافت و آثار و پیامدهای آن به طور مشخص در احکام خمسه عبادی (نماز،‌ روزه، زکات، حج و جهاد) در مقایسه با اهداف و غایات فقه، اهداف عمده این تحقیق را تشکیل می‌دهد.تکیه بر رابطه طولی و جدایی‌ناپذیر مراتب سه‌گانه شریعت، طریقت و حقیقت از یک سو و تأکید بر تقدم باطن شریعت بر ظاهر آن که معطوف به تقدم روح عبادت بر ظاهر و صورت آن است از سوی دیگر و نیز ضرورت و لزوم پی‌جویی معانی باطنی آیات واصطیاد معانی عمیق عرفانی در چارچوب روح پیام قرآن از نتایج این پژوهش به شمار می‌آید.چنان که اثبات سازگاری میان نظر و عمل در دستگاه عرفان اسلامی و نتیجه‌ای که در رهیافت عرفانی به هر یک از عبادات پنجگانه نصیب سالک می‌شود و بسیار متمایز از نتیجه رهیافت فقهی است از دیگر اهداف این پژوهش است. سالک در این رهیافت نه به طمع بهشت یا رهایی از دوزخ که غایت ظاهری فقه و آیات الاحکام است بلکه به دنبال زدودن قیود جزئی و اتصال به حقیقت مطلق و درک حقیقت عالم و بازگشت کثرت به وحدت است.نتیجه کاربردی این پژوهش، نشان دادن پیامدهای بسیار مثبت رابطه فقه و عرفان است پیوندی که در نتیجه آن فقه از یک سری مقررات صرفاً حقوقی محدود به مقررات دارای پشتوانه اخلاقی و معنوی تبدیل می‌شود. و مکلف به هیچ رو قانع و خرسند بجا آوردن نماز،‌ روزه، زکات و حج و جهاد و سایر عبادات در قالب‌های معمول فقهی نخواهد بود و برای ارتباط با خدا،‌ خود و جامعه‌ و همنوعانش ابعادی و افق‌های بالاتری را مد نظر خواهد داشت.