مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

المؤمن تالیف حسین بن سعید اهوازی می‌باشد. نام دیگر کتاب بنا به فرمایش شیخ آقا بزرگ، «ابتلاء المؤمن» یا «ما یبتلی به المؤمن» است. مولف، یکی از شخصیت‌های بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و یکی از یاران امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهم‌السّلام می‌باشد. موضوع این کتاب صفات و خصوصیات انسان مؤمن است. ائمه علیهم‌السّلام عموما تحت نظر حکومت‌های ستمگر به سر می‌بردند و روات شیعه نقش بسیار مهمی را در رساندن سخنان و دستورات ائمه به مردم عهده دار بودند. مؤلف این کتاب، حسین بن سعید اهوازی نیز یکی از شخصیتهای مشهور و یکی از یاران نزدیک سه امام معصوم بود که نقش مهمی را با تالیفات خود در این راه به انجام رساند. او با کتب خویش مردم و علمای دوران خود و آیندگان را از برکت سخنان گهربار ائمه معصومین علیهم‌السّلام و آب گوارای چشمه زلال معارف محمد و آل محمد صلوات الله علیهم بهره مند ساخت. این کتاب یکی از ۳۰ کتابی است که حسین بن سعید به رشته تحریر در آورده است. کتاب‌های حسین بن سعید به حدی از درجه اعتبار و شهرت بوده‌اند که علمای رجال کتابهای دیگر روات شیعه را به این کتابها تشبیه می‌کردند. کتاب المؤمن یکی از اصول معتبر روایی و یکی از اصول اولیه شیعه به شمار می‌آید و از زمان نگارش پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته است. بسیاری از مجموعه‌های بزرگ روایی شیعه از این کتاب روایت نقل کرده و این کتاب را یکی از مصادر معتبر خود قرار داده، به آن استناد جسته‌اند؛ از جمله: «الکافی» و «من لا یحضره الفقیه» و «المحاسن» و «بحار الانوار». کتاب حاضر شامل ۲۰۱ حدیث می‌باشد که در ضمن ۸ باب مطرح گردیده است. از جمله موضوعات بحث شده در این کتاب می‌توان به: ۱- سختی‌هایی که در این دنیا برای انسان مؤمن بوجود می‌آید ۲- کرامات و پاداش مؤمنین ۳- برادری مؤمنان با هم ۴- حق مؤمن بر برادر خود ۵- پاداش یاری برادر مؤمن ۶- دیدار و عیادت مؤمن ۷- پاداش خدمت به برادر مؤمن ۸- رعایت احترام برادر مؤمن و... اشاره نمود.

جامع السعادات، کتابی درباره اخلاق نظری و عملی به زبان عربی، تألیف ملا محمدمهدی نراقی، حکیم و فقیه قرن ۱۲ و ۱۳ هجری است. اهمیت این کتاب بیشتر به علت جایگاه اخلاقی و عملی نویسنده آن دانسته شده است. جامع السعادات همچنین اولین کتابی معرفی شده که مشتمل بر هر دو جنبه عقلی و فلسفی و نیز دینی و عملی است. جامع السعادات، از مهمترین کتب اخلاق عقلی در میان تالیفات عالمان شیعه دانسته شده است. نویسنده کتاب، ملا محمدمهدی نراقی، بیش از ۳۰ اثر در فقه، اصول فقه، اخلاق، و همچنین ریاضیات دارد. دیوان شعر او نزدیک به سه هزار بیت بوده است که نزدیک به ۳۰۰ بیت از آن در دسترس است. محمدرضا مظفر که مقدمه وی در ابتدای جامع السعادات آمده، جایگاه یافتن جامع السعادات را به دلیل ایمان و اخلاق الهی نویسنده آن دانسته و معتقد است کتاب جامع السعادات، به خودی خود، چیزی بیش از کتاب‌های مشابه ندارد. یکی از جنبه‌های اهمیت و تمایز جامع السعادات، برخورداری از هر دو جنبه عقلی و نقلی دانسته شده است؛ بر خلاف آثاری مانند تهذیب الاخلاق و اخلاق ناصری که نقلی و عملی هستند و همچنین بر خلاف آثاری مانند احیاء علوم الدین، کیمیای سعادت و المحجة البیضاء که نظری و فلسفی هستند. جامع السعادات به تصریح مؤلف تنها یک بخش از حکمت عملی قدیم، یعنی اخلاق را دربرمی گیرد و درباره سایر بخش‌های حکمت قدیم، یعنی تدبیر منزل و‌سیاست مُدُن سخن نمی‌گوید؛ زیرا غرض وی از تألیف آن، تنها بحث درباره چگونگی اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است. جامع السعادات مشتمل بر سه باب است: باب اول در مقدمات که در آن مباحث کلی و مبانی علم اخلاق مطرح شده است، از قبیل تجرد و بقای نفس، تأثیر طبیعت آدمی بر اخلاق، نقش تربیت در اخلاق، شرف علم اخلاق به سبب شرافت موضوع و غایتش، ترکیب حقیقت انسان از وجوه متقابل و اینکه غایت سعادت، تشبه به مبدأ یا خالق یعنی خداست. باب دوم جامع السعادات، درباره اقسام اخلاق، شامل مباحثی مانند اقسام فضائل و رذائل، بحث درباره فضائل چهارگانه (حکمت، عدالت، شجاعت و عفت)، حقیقت عدالت، حد وسط (اعتدال) و افراط و تفریط در اخلاق است. باب سوم کتاب هم درباره اخلاق پسندیده، شامل یک مقدمه و چهار فصل است. چنانکه در جامع السعادات آمده، مقصود خداوند از بعثت پیامبران، خارج شدن انسان‌ها از مرتبه حیوان و شیطان بوده است و این هدف، جز با رها شدن از رذایل اخلاقی و آراسته شدن به فضائل اخلاقی ممکن نیست. به باور نراقی، شرط آراسته شدن به فضائل اخلاقی، شناختن خصلت‌های ویرانگر، خلق و خوی نجات‌بخش و آشنایی با اسباب آنها و چگونگی درمان صفات مهلک اخلاقی است. ملا مهدی نراقی، شناخت موارد مذکور را همان حکمت حقیقی دانسته است که موجب زندگی صحیح می‌شود. ملا محمدمهدی نراقی در تألیف جامع السعادات به برخی از متون متقدم در علم اخلاق، توجه داشته است، چنانکه در مباحث باب‌های اول و دوم ـ که غالباً درباره مبانی اخلاق و کلیات است و نسبت به باب سوم، حجم کمی از کتاب را اشغال کرده، ‌گاه از حکمای پیشین مانند فیثاغورس، افلاطون، ارسطو، ابوعلی مسکویه و دیگر حکما نقل قول کرده است. با این حال او در باب سوم جامع السعادات که حاوی جزئیات مباحث اخلاقی است، غالباً به آیات و روایات استناد کرده است.

آیه دوم سوره مائده که در ارتباط با احکام حج نازل شده، به مسلمانان فرمان داده تا حرمت زائران بیت الله الحرام را حفظ نموده و نه تنها از هرگونه تعدّی به آنان بپرهیزند، بلکه بر نیکی و احسان به آنان با یکدیگر هم پیمان شوند. اما مفسران در تعیین مصداق «آمّینَ البَیتَ الحَرامَ» اختلاف نموده اند. برخی مراد از این زائران را مسلمانان، برخی مسلمانان و مشرکان، و برخی تنها مشرکان دانسته اند که با هدف زیارت یا تجارت به مکه سفر می کنند. در این میان، گروه اخیر که مشرکان را مراد آیه مذکور دانسته اند، پس از تأمل در دیگر عبارات آیه شریفه و شأن نزول ها، به اقامه قراین درونی و بیرونی مبنی بر اثبات دیدگاه خویش پرداخته اند، اما در خصوص نسخ و یا تخصیص این حکم با برخی آیات سوره توبه و یا ابقای حکم جواز ورود مشرکان به مسجدالحرام اختلاف نظر نموده اند. این نوشتار نیز در ابتدا پس از نقد و بررسی هر دو دیدگاه، مشرکان را به عنوان مصداق «آمّینَ البَیتَ» برگزیده و در ادامه با نقد دلایل نسخ یا تخصیص این آیه، بر ابقای حکم جواز ورود مشرکان غیرحربی به مسجدالحرام تأکید نموده است.