مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع کار خانگی زنان پس از عصر روشنگری به موازات سایر مسائل زنان در محافل گوناگون مورد توجه و بازخوانی قرار گرفت و اهمیت و جایگاه آن از دیگاه های مختلف مورد تحلیل و نقادی واقع گردید. در این پژوهش به کار خانگی زنان یا به دیگر تعبیر، خانه‌داری، از منظر دین اسلام و رویکردهای فمینیستی پرداخته می شود. در فصل اول کلیاتی مانند اهداف، فرضیات و پیشینه تحقیق مطرح می‌شود. با آن که در طول تاریخ و در سراسر جهان، خانه‌داری به‌مثابه وظیفه زن بر او تحمیل شده، اما در اسلام کار خانگی نه تنها وظیفه زنان به شمار نمی‌آید، و در فقه اسلامی، به واسطه‌ی نفقه، اجرت‌المثل، نحله و اجرت شیر دادن برای آن دستمزد تعیین شده است..فصل دوم با عنوان مبانی نظری، در برگیرنده چهار بخش واژه‌شناسی، تاریخچه کار خانگی در ایران و جهان، فرهنگ و فلسفه کار از دیدگاه دینی و جامعه‌شناسی و تقسیم کار اجتماعی است و فصل سوم با نام مبانی کار خانگی در اسلام، به بنیادهای اسلامی و الهی‌ای می‌پردازد که بر آن اساس کار خانگی در این دین تعریف و تبیین می‌شود. ازجمله بخشهای فصل سوم می‌توان به هستی‌شناسی دینی، خانواده در اسلام و نقش زن و مادر از دیدگاه دین اشاره کرد. در خانواده‌های مسلمان پیش از آن که زن در خدمت مرد باشد، مرد به حکم وظیفه اسلامی در خدمت زن بوده و وسیله آسایش او را فراهم می‌سازد. اسلام زنانی مثل مریم، فاطمه زهرا و هاجر سلام‌ا... علیهنَّ را همچون الگویی نه تنها برای زنان که برای همگان چه در خانه و چه در اجتماع معرفی می‌کند. در اسلام هیچ نوع کار یدی برعهده زن گذاشته نشده، بر اهمیت نقش مادری تأکید می‌شود و همچنان که زنان به همسرداری و خانه‌داری تشویق می‌شوند و شوهرداری آنان با جهاد یکسان دانسته شده، مردان نیز ترغیب می‌شوند تا در کار خانه به زنان خود کمک کنند. فصل چهارم کار خانگی زنان را در قرآن و سنت پیامبر (ص)و معصومان بررسی می‌کند.فصل پنجم به سرچشمه‌های بروز فمینیسم در تاریخ غرب، رویکردهای فمینیستی و دیدگاه آنها در مورد خانه‌داری می-پردازد و در پایان و در بخش نتیجه‌گیری، مقایسه‌ای میان اسلام و فمینیسم در موضوع خانه‌داری انجام می‌شود. به‌طور کلی فمینیسم مباحثه یا گفتمانی است که از جنبش‌ها و نظریه‌های گوناگونی تشکیل شده است که به تحلیل تفاوتها و نابرابری-های جنسیتی، ریشه‌های شکل‌گیری آنها و مبارزه برای برابری برای زنان می‌پردازند. تحلیل کار خانگی در اقتصاد، تاریخ، و انسان‌شناسی فمینیستی مسأله‌ای است محوری. بیشتر فمینیست‌ها دستمزد خانوادگی را «اساس» تقسیم جنسی کار کنونی می‌داند. فمینیستهای لیبرال، معتقدند که در ازدواج و تشکیل خانواده، همه منافع و رشدها برای مرد و همه عقب‌ماندگی‏ها و زیانها برای زن است. در حالی که فمینیست‌های مارکسیست برآنند که استثمار زنان در خانواده به سود سرمایه‌داری است، رادیکال فمینیست‌ها اصرار می‌ورزند که این استثمار به سود تمام مردان تمام می‌شود. آنان مادری کردن را نماد آشکار تقسیم کار جنسیدانسته و منسوخ شدن نقش زن خانه‌دار و تمامی نقش‌های جنسیتی را به‌عنوان بهترین استراتژی در جهت آزادی زنان پیشنهاد می‌نماید. مارکس و انگلس در «مانیفست کمونیست» از الغای خانواده و اجتماعی شدن کار خانگی می‌گویند. رزا لوکزامبورگ در «سوسیالیستی شدن جامعه» از الغای کار خانگی می‌گوید و فمینیست‌های مادی، خودشان و نبردشان برای عمومی کردن کار خانگی، را محور ایدئولوژیک جنبش فمینیستی می‌دانند.در گرایش فمینیسم پست مدرن که از سوی کسانی مانند ژولیا کریستوا، لوس ایریگاری و هلن سیکسو و عمدتاً در فرانسه رهبری می‌شود، برخلاف گرایش لیبرال زنان دیگر نمی‌کوشند تا «مشابه» مردان شوند، بلکه آنان خود را به مثابه دیگری و «متفاوت» از مردان می‌پذیرند؛ آنان تفاوتهایی مانند مادری و زیبایی را نشانه برتری آنان می‌دانند. لیسا وگل بر آن است که کار خانه ارزش‌های عینی و ملموس تولید می‌کند؛ به همین دلیل کاریست نسبتاً غیر بیگانه‌ساز و می‌تواند تصویری اجمالی از جامعه‌ی آتی باشد که حول کار غیر بیگانه‌ساز سازمان یافته باشد.

این تحقیق با عنوان «حقوق زن بر شوهر در قرآن» در سه فصل به تحلیل و بررسی موضوع پرداخته است: فصل اول به بررسی اهداف، شیوه، فرضیه، تعریف حقوق در لغت و اصطلاح و شئون مختلف زن پرداخته است. فصل دوم با عنوان «حقوق اختصاصی زن در خانواده» به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی مهریه، مسئله مهریه در ابعاد مختلف (قرآن، حدیث، فلسفه، نوعیت و مقدار مهریه) و فلسفه وجود نفقه پرداخته است. فصل سوم به حقوق متقابل زن در خانواده اختصاص دارد.

بی گمان،خداوند متعال در اوامر و نواهی که در قالب دین بر بشر عرضه داشته، اهداف و اغراضی داشته که این اهداف هم ناظر به حیات دنیوی ماست و هم حیات اخروی .خداوند متعال در امر ازدواج نیز دستوراتی مقرر داشته که این دستورات حافظ دنیا و عقبی ما می باشد.خالق یکتا در وهله اول، امر مقدس ازدواج را تشریع کرده و به مبادرتبه آن تأکید نموده است.ازدواج در این دنیا تأمین کننده نیاز جنسی، تولید نسل، حفظ انساب ، ایجاد آرامش و مودت و رحمت در کانون خانواده و وسعت روزی می باشد که همه اهداف مذکور، خود وسیله ایست در پی دستیابی به هدفی مقدس و اخروی و آن هم رسیدن به فلاح و رستگاری است.در کنار امر به ازدواج خداوند تعدد زوجات و ازدواج موقت را قرار داد تا هیچ بهانه ای برای تأمین نیاز جنسی از راههای غیر شرعی نباشد و بدین وسیله سلامت جنسی و اجتماعی جامعه حفظ گردد.در کنار این تسهیلات، ازدواج با دسته ای از افراد را حرام اعلام کرد، مانند ازدواج با مشرکین و محارم و زنان شوهردار. چرا که همه این ازدواج ها، تهدیدی است علیه بنیان خانواده.لذا خداوند متعال از هرآنچه که پایه های این مقدسترین بنیانرا بلرزاند، نهی فرمود. وبرای استحکام هرچه بیشتر آن مهریه و نفقه را بر مردان واجب نمود تا زن و مرد را بیشتر به هم نزدیک کند.و تأکید برای حفظ این بنیان بدین جهت است تا به واسطه خانواده ها، جامعه شکل گیرد.و این جامعه بستری باشد برای بهاجرا درآمدن دین و شریعت الهی ، تا بشر به هدف نهایی خلقت و آفرینش دست یابد.

این رساله در پنج فصل و یک خاتمه تنظیم شده است و در هر فصل مطالب و مباحث به ترتیب از نظر فقه امامیه و مذاهب چهارگانه اهل تسنن و قانون مدنی، بطور مبسوط بیان گردیده است که در این میان عنایت به نظرات و اقوال بزرگان امامیه در همه مباحث ، محور اصلی تحقیق بوده است . برای دستیابی به آراء و نظرات بزرگان شیعه، سعی بر این بوده که از اقوال فقهاء معظم شیعه، چه متقدمین مانند شیخ طوسی، ابن‌براج، ابن‌ادریس و... و چه متاخرین مانند علامه حلی، محقق حلی، شهید ثانی، صاحب جواهر و... و چه فقهاء معاصر مانند آیت‌الله خمینی، آیت‌الله خویی و آیت‌الله اراکی به نحو کافی و وافی استفاده شود. در هر مبحث ، اقوال همه این بزرگان در کنار هم بیان گردیده است تا در ضمن توجه به اتحاد و احیانا اختلاف آراء و عقاید، حکم کلی امامیه از مجموع آنها بدست آید و در عین حال دقت نظر فقهاء در تک‌تک مسائل فقهی و نیز پویایی فقه شیعه، ملاحظه گردد. در بررسی نظرات اهل سنت ، عمدتا از کتاب معتبر "الفقه علی المذاهب الاربعه" استفاده گردیده و در بعضی موارد نیز برای آگاهی از اقوال "شافعی" به کتاب "الام" مراجعه شده است . در مورد بیان مسائل حقوقی مربوط به نفقه زوجه از کتاب "حقوق مدنی" دکتر سیدحسن امامی استفاده شده است . همچنین ترجمه آیات قرآن در پاورقی آورده شده که با بیان یک ترجمه در موارد مشابه، از تکرار آن خودداری شده است و برای این منظور به ترجمه "مهدی الهی‌قمشه‌ای" مراجعه گردیده است .

چکیدهتامین نفقه یا هزینه زندگی زوجه بر اساس قرآن، سنت و اجماع فقها بر زوج واجب است و مصادیق آن در زمان ها و مکان های مختلف گوناگون می باشد و آن چه که در عبارات فقها در ذکر مصادیق نفقه آمده است برای بیان موارد رایج در عصر خودشان بوده است و جنبه انحصاری ندارد. زیرا زندگی بطور مداوم در حال تغییر وتحول است و هر روز نیازهای جدیدی پیش می آید که برخی از آن ها می تواند از جمله موارد نفقه زن به شمار آید.در این پژوهش احکام و آثار نفقه زوجه در مذاهب خمسه مورد بررسی قرار گرفته است و در بسیاری موارد بین دیدگاههای آنان اشتراک وجود دارد از جمله صحیح بودن عقد ازدواج، وجود توانایی وطی در زوجه و تسلیم شدن زوجه به زوج؛ البته در برخی از موارد نیز بین دیدگاه های آنان اختلاف نظر وجود دارد که می توان به اسباب سقوط نفقه، ماهیت و مصادیق نفقه زوجه اشاره نمود. همچنین در مورد ملاک تعین میزان و مقدار نفقه در میان فقهای امامیه و اهل سنت سه نظریه وجود دارد، برخی از جمله فقهای حنفیه و شافعیه و امامیه معتقدند ملاک در تعین میزان و مقدار نفقه توان اقتصادی شوهر است و برخی معتقدند ملاک در تعیین میزان و مقدار نفقه وضعیت زوجه است و برخی از جمله مالکیه و حنابله معتقدند ملاک در تعیین میزان و مقدار نفقه وضعیت زوجین است.در اسباب سقوط نفقه، ارتداد یکی از مواردی است که به نظر همه فقها اگر زوجه مرتد شود نفقه او ساقط می شود و در بحث صغیر بودن شوهر به نظر مشهور فقهای حنفی، شافعی، حنبلی وامامی، با وجود شرایط پرداخت، نفقه زوجه واجب است اما مالکی ها و برخی از شافعی ها و امامی ها معتقدند، زوج صغیرتعهدی به نفقه همسرش ندارد.واژگان کلیدی: زوج ، زوجه ، نفقه ، تمکین ، نکاح ، مذاهب خمسه

این پژوهش، کوشیده است محدوده فقهی ـ حقوقی نفقة زوجه را مشخص کند. طبق اصل 167 قانون اساسی در مواردی که قانون درباره حکم مسئله‌ای اجمال یا سکوت کرده باشد باید حکم مسئله مورد نظر از منابع فقهی و نظر فقها استخراج شود. در ماده 1107 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران موارد نفقه زوجه به نحو تمثیلی شمرده شده است، اما درباره تعیین محدوده هزینه‌های تحصیلی و درمانی وی، صراحت یا حتی بیان ضمنی وجود ندارد. در این راستا با بررسی نظریات فقهی در خصوص نفقة زوجه، این نکته را اثبات می‌کنیم که نفقه افزون بر مواردی هم‌چون خوراک، پوشاک و مسکن، مواردی مانند هزینه‌های تحصیلی و درمانی زوجه را نیز در بر می‌گیرد. البته در این زمینه اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی طبق روال متعارف و معمول، نظر مشهور ارجح است. از این‌رو با توجه به شرایطی که ضمن پژوهش مطرح می‌گردد هزینه‌های یاد شده به‌طور مشروط جزو نفقه زوجه محسوب می‌شوند نه به‌طور مطلق، بر خلاف سایر موارد متعارف در نفقه.

نفقه عبارت است از تأمین مخارج شخصی مانند غذا، لباس، مسکن و امثال آن. نفقه در مورد زوجیت و قرابت مطرح می‌شود؛ نفقه در زوجیت، به معنی وجوب پرداخت نفقة زوجه توسط زوج و در قرابت، به معنی وجوب پرداخت نفقة اقارب از ارحام توسط اقارب می‌باشد. برای وجوب نفقة زوجه به کتاب، سنت، اجماع و قیاس استناد شده است. از کتاب به آیة «وعلی المولود له رزقهن و کسوتهن بالمعروف» بقره/ 233.استناد شده که منظور، وجوب نفقة زوجه بر عهدة زوج است. از سنت نیز گفتار پیامبر اکرم(ص): «و لهن علیکم رزقهن و کسوتهن بالمعروف» مورد استناد قرار گرفته است. از زمان پیامبر(ص) تاکنون علماء و مجتهدین بر وجوب نفقة زوجه بر زوج اتفاق نظر دارند و در صورت درخواست زوجه، قاضی حکم به پرداخت نفقه می‌دهد. سبب وجوب نفقة زوجه بر زوج، عقد صحیح، مشروط به وجود احتباس (بودن زن در منزل شوهر و دسترسی شوهر به او) است؛ نفقة زوجه شامل اطعام، لباس و مسکن می‌شود. اطعام زوجه بر زوج واجب بوده و بر حسب حال هر دو سنجیده می‌شود. برای وجوب نفقه بر زوج، شرایطی مطرح شده است:وجود عقد ازدواج صحیح ،توانایی زن برای آمیزش،تمکین زن،عدم ارتداد زن،عدم انجام فعل موجب حرمت مصاهره توسط زن،معتده نبودن زن به عدة وفات. همچنین احکام نفقه ، یعنی موضوعاتی مانند ترک انفاق زوجه، موارد سقوط نفقه، نفقة عده، نفقه زوجه شخص غایب، عجز شوهر از پرداخت نفقه، پرداخت نفقة آینده و اختلاف زوجین در نفقه مورد بحث قرار می‌گیرد.

یکی از چالشهای محاکم خانواده در حوزه دادرسی یافتنِ پاسخ به این سوال است که اگر زوجه، دادخواست مطالبه نفقه دهد آیا علاوه بر ارائه قباله ازدواج، باید تمکین خود یا در صورت عدم تمکین، عذر خود و موجه بودن آن را نیز اثبات کند یا این که برای مطالبه نفقه زوجه تنها باید سند ازدواج را ارائه نماید و بر عهده زوج است که نشوز او و غیر موجه بودن عذر وی در عدم تمکین را اثبات کند ؟ به عبارت دیگر در دعوای مطالبه نفقه، مدعی چه کسی است تا بار اقامه بینه بر عهده وی گذارده شود؟ به عبارت دیگردر حوزه دادرسی خانواده، هرگاه زن از طریق دادگاه مطالبه نفقه کند آیا باید علاوه بر اثبات رابطه زوجیت، ادای وظایف زناشویی از جانب خود را نیز ثابت نماید یا اثبات نشوز زن برای رفع تکلیف انفاق به عهده شوهر است؟ به عبارت دیگر آیا تمکین شرط استحقاق زن در مطالبه نفقه است یعنی نفقه با وجود تمکین وجوب پیدا می‌کند نه با عقد، یا این که نفقه نیز مانند مهر به مجرد عقد بر زوج واجب می‌شود و نشوز مانع استقرار آن می‌شود؟ رسالت این قلم پاسخ گوئی به این پرسش است.

طبق دیدگاه مذاهب اسلامی، اگر شخصی مفقود شود و مکانش غیرمعلوم باشد و خبری از او در دست نباشد، در خصوص زن وی احکام خاصی مترتب می‌شود. یکی از احکام، جدایی و طلاق زن است که محل اختلاف واقع شده است. مشهور فقهای امامیه، مالکیه و حنابله قائل به طلاق و جدایی زن بعد از انتظار چهار سال و نگه‌داشتن چهار ماه و ده روز عدّه، هستند. نگارنده با این قول موافق است. در مقابل این قول، حنفیه، شافعیه و عدّه‌ای دیگر از فقهای امامیه قائل به صبر و جایزنبودن طلاق بین زن و مرد هستند و معتقدند چنین زنی باید منتظر باشد تا مرگ همسرش با علم و یقین ثابت شود یا مدت‌زمانی سپری شود که امکان زنده‌بودن چنین شخصی وجود نداشته باشد